Uitspraak
GERECHTSHOF ARNHEM-LEEUWARDEN
locatie Leeuwarden
afdeling civiel recht
zaaknummer gerechtshof 200.130.523/01
(zaaknummer rechtbank Noord-Nederland 391842 \ CV EXPL 12-756)
rolbeschikking van de eerste enkelvoudige kamer in de zaak van:
[appellant],
wonende te [woonplaats 1],
appellante,
in eerste aanleg: eiseres,
hierna:
[appellant],
[appellant],
advocaat: mr. R. Limburg-Keo, kantoorhoudend te Leeuwarden,
tegen
[geïntimeerde],
wonende te [woonplaats 2],
geïntimeerde,
in eerste aanleg: gedaagde,
hierna:
[geïntimeerde],
[geïntimeerde],
advocaat: mr. A. Kroondijk, kantoorhoudend te Wolvega.
1.Het geding in eerste instantie
1.1
In eerste aanleg is geprocedeerd en beslist zoals weergegeven in het vonnis van 9 april 2013 van de rechtbank Noord-Nederland, afdeling privaatrecht, locatie Leeuwarden (hierna: de rechtbank).
2.Het geding in hoger beroep
2.1
Het verloop van de procedure is als volgt:
- de dagvaarding in hoger beroep van 25 juni 2013;
- de memorie van grieven, tevens akte wijziging van eis (met producties) van [appellant];
- de akte van uitlating van [geïntimeerde], waarbij zij verzet aantekent tegen de eiswijziging door [appellant].
2.2
In hoger beroep vordert [appellant] vernietiging van het vonnis van de rechtbank van 9 april 2013, alsmede dat het hof bij arrest, voor zover mogelijk uitvoerbaar bij voorraad, opnieuw rechtdoende:
"(...)
Primair:
1. voor recht verklaart dat [geïntimeerde] geen algemene dan wel een bijzondere volmacht had om over het vermogen van de Moeder te beschikken waardoor alle onttrekkingen ten bedrage van in totaal € 38.540,71 dan wel € 36.495,09 (zie onderdeel 37 in samenhang met onderdeel 80) onrechtmatig zijn en daardoor behoren tot de nalatenschap van de Moeder, nader af te wikkelen conform het testament van de Moeder;
Subsidiair:
2. voor het geval uw Hof oordeelt dat [geïntimeerde] wel een volmacht had om te beschikken over de gelden van de Moeder, te verklaren voor recht dat [appellant] de rechtshandelingen (de schenkingen zoals de in onderdeel 80 genoemde bedragen) op grond van de actio pauliana heeft vernietigd, dan wel dat uw Hof die rechtshandelingen vernietigt;
Meer subsidiair:
3. te verklaren voor recht dat [geïntimeerde] onrechtmatig heeft gehandeld jegens [appellant] en gehouden is de schade die [appellant] daardoor heeft geleden te vergoeden, waaronder in elk geval voor het bedrag van € 16.594,52 (+ p.m.) (zie onderdeel 112) en de overige door [appellant] geleden schade te vergoeden, nader op te maken bij staat en te vereffenen volgens de Wet;
4. [geïntimeerde] te veroordelen tot betaling aan [appellant] tegen behoorlijk bewijs van kwijting € 16.594,52, te vermeerderen met de wettelijke rente daarover vanaf [sterfdatum moeder] tot de dag der algehele voldoening;
Meest subsidiair:
5. te verklaren voor recht dat [geïntimeerde] ongerechtvaardigd verrijkt is, waardoor [appellant] verarmd is en dat [geïntimeerde] jegens [appellant] gehouden is de schade die [appellant] daardoor heeft geleden te vergoeden, in elk geval voor het bedrag van € 16.594,52 (+ p.m.) (zie onderdeel 112) en het meerdere nader op te maken bij staat en te vereffenen volgens de Wet;
6. [geïntimeerde] te veroordelen tot betaling aan [appellant] tegen behoorlijk bewijs van kwijting € 16.594,52, te vermeerderen met de wettelijke rente daarover vanaf [sterfdatum moeder] tot de dag der algehele voldoening;
Primair, subsidiair, meer subsidiair en meest subsidiair:
7. [geïntimeerde] te veroordelen in de (proces)kosten in Eerste Aanleg en in dit hoger beroep, waaronder het griffierecht en het salaris van de advocaatkosten, binnen 14 dagen na dagtekening van het in deze procedure te wijzen vonnis en - voor zover voldoening niet binnen deze termijn zou hebben plaatsgevonden, derhalve voorwaardelijk - te vermeerderen met de wettelijke rente over de proceskosten vanaf het verstrijken van deze termijn van 14 dagen na dagtekening van het vonnis tot de dag der algehele voldoening van deze proceskosten;
8. alsmede te vermeerderen met de nakosten."
3.De beoordeling
3.1
Het gaat in deze zaak in het kort om het volgende.
3.2
[geïntimeerde] en [appellant] zijn zussen. Hun vader, [vader] (hierna: de vader), is overleden op [in 1998]. De vader was getrouwd in algehele gemeenschap van goederen met [moeder] (hierna: de moeder).
3.3
De vader had een zogenaamd langstlevendentestament ten gunste van de moeder. De nalatenschap van de vader bedroeg € 91.210,28, inclusief de opbrengst van de verkoop van twee panden aan de [adres 1] en [adres 2] te [woonplaats 2]. Het pand [adres 1] te [woonplaats 2] is verkocht aan [geïntimeerde].
3.4
Tot haar overlijden op [sterfdatum moeder] woonde de moeder bij [geïntimeerde] op het adres [adres 1] te [woonplaats 2]. Het saldo van de nalatenschap van de moeder bedroeg circa € 1.800,-. Na verrekening van kosten is het restant vrijwel nihil.
3.5
Op verzoek van [appellant] heeft op 8 september 2009 een voorlopig getuigenverhoor plaatsgevonden. Ten overstaan van de rechter-commissaris van de (toenmalige) rechtbank Leeuwarden heeft onder meer [geïntimeerde] een verklaring afgelegd.
3.6
In eerste aanleg heeft [appellant] gevorderd dat de rechtbank bij vonnis, voor zoveel mogelijk uitvoerbaar bij voorraad:
"
primair
primair
1. de schenking van [moeder] aan gedaagde te vernietigen en gedaagde te veroordelen om binnen twee weken na datum vonnis aan eiseres te betalen het aan haar toekomende bedrag uit de nalatenschap van [appellant], zijnde € 16.604,53, althans een door uw Rechtbank in goede justitie te bepalen bedrag, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf [sterfdatum moeder], tot aan de dag der algehele voldoening;
subsidiair
2. gedaagde te veroordelen om binnen twee weken na datum vonnis aan eiseres te betalen een bedrag van € 16.604,53, althans een door uw Rechtbank in goede justitie te bepalen bedrag, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf [sterfdatum moeder], tot aan de dag der algehele voldoening;
zowel primair als subsidiair
3. gedaagde te veroordelen in de kosten van dit geding."
3.7
In het bestreden vonnis van 9 april 2013 heeft de rechtbank de vorderingen van [appellant] afgewezen en haar in de proceskosten van [geïntimeerde] verwezen.
3.8
[geïntimeerde] verzet zich tegen de eiswijziging in hoger beroep, die volgens haar neerkomt op een substantiële wijziging van de grondslag van de eis. Volgens [geïntimeerde] heeft [appellant] in eerste aanleg alle kans gehad om haar vordering te wijzigen. [appellant] kende de uitkomsten van het voorlopig getuigenverhoor van 8 september 2009. Door van die uitkomsten geen of onvoldoende gebruik te maken, heeft [appellant] afstand gedaan van recht, dan wel is sprake van rechtsverwerking. Nu [appellant] haar vordering en de grondslag daarvan eerst in hoger beroep ingrijpend wijzigt, wordt aan [geïntimeerde] de mogelijkheid ontnomen om in twee (feitelijke) instanties te debatteren over alle aspecten van het geschil en wordt zij - zes jaar na aanvang van het geschil - onredelijk in haar verdediging bemoeilijkt. Ook wordt de behandeling van de zaak onredelijk vertraagd. Door deze eis- en grondslagwijziging handelt [appellant] in strijd met de goede procesorde, aldus [geïntimeerde].
3.9
Het hof overweegt dat op grond van art. 130 lid 1 Rv juncto art. 353 lid 1 Rv aan [appellant] de bevoegdheid toekomt haar eis of de gronden daarvan te wijzigen. De toelaatbaarheid van een eiswijziging moet, zo nodig ambtshalve, mede worden beoordeeld in het licht van de herstelfunctie van het hoger beroep. De grenzen van het toelaatbare worden echter overschreden indien de eiswijziging leidt tot onredelijke vertraging van het geding en/of tot onredelijke bemoeilijking van de verdediging.
3.1
De bevoegdheid om de eis of de gronden daarvan te wijzigen is in hoger beroep in die zin beperkt, dat de eiswijziging niet later dan bij memorie van grieven of antwoord dient plaats te vinden. Dit geldt ook als de vermeerdering van eis slechts betrekking heeft op de grondslag van hetgeen ter toelichting van de vordering door de oorspronkelijk eiser is gesteld. Op deze "in beginsel strakke regel" kunnen onder omstandigheden uitzonderingen worden aanvaard. In alle gevallen geldt dat de eisverandering of -vermeerdering niet in strijd mag komen met de eisen van een goede procesorde (zie o.a. HR 20 juni 2008, ECLI:NL:HR:2008:BC4959, HR 19 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI8771 en HR 23 september 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ7064).
3.11
Het hof stelt vast dat de eiswijziging voldoet aan de in 3.10 vermelde "in beginsel strakke regel", nu [appellant] haar eiswijziging in de memorie van grieven, tevens akte wijziging van eis, heeft opgenomen en toegelicht. Het geding in hoger beroep wordt in zoverre dan ook niet vertraagd door de eiswijziging.
3.12
Ten aanzien van de stelling van [geïntimeerde] dat haar door de eisvermeerdering een feitelijke instantie wordt onthouden, oordeelt het hof dat aan het wettelijk stelsel inherent is dat op de gewijzigde eis slechts door het hof als feitelijke instantie recht wordt gedaan. Het gemis van een feitelijke instantie is op zichzelf dan ook niet doorslaggevend. In de argumenten van [geïntimeerde] ziet het hof geen aanknopingspunten voor het oordeel dat zij zich tegen de nieuwe vordering niet adequaat zouden kunnen verweren, reeds omdat zij daartoe voldoende gelegenheid krijgt. In haar memorie van antwoord kan [geïntimeerde] immers op alle stellingen van [appellant] reageren.
3.13
Anders dan [geïntimeerde] ingang willen doen vinden, is het niet in strijd met de goede procesorde dat [geïntimeerde] eerst in hoger beroep komt met een uitbreiding van haar vordering en de grondslag daarvan, waar die vordering (op deze grondslag) in eerste aanleg achterwege is gebleven maar wel ingediend had kunnen worden. Het hoger beroep biedt de appellerende partij immers mede de gelegenheid voor het verbeteren en aanvullen van hetgeen zij zelf bij de procesvoering in eerste aanleg heeft gedaan of nagelaten. Voor zover in de argumenten van [geïntimeerde] tevens besloten ligt dat [appellant] ten onrechte geen goede verklaring heeft gegeven waarom zij niet reeds in eerste aanleg de onderhavige vordering heeft ingesteld op de daarvoor gegeven grondslag(en), geldt dat [appellant] daartoe niet gehouden is. Zelfs indien de eiswijziging zou betekenen dat [appellant] in hoger beroep een standpunt innemen dat haaks staat op hetgeen zij in eerste aanleg heeft bepleit, is dit toegestaan (HR 8 december 2000, ECLI:NL:HR:2000:AA8895). In het voorgaande ligt besloten dat van rechtsverwerking geen sprake is. Afstand van recht is evenmin aan de orde, aangezien [geïntimeerde] niet heeft gesteld dat [appellant] ondubbelzinnig heeft verklaard dat zij haar recht ex art. 130 Rv prijsgeeft, en hiervan ook anderszins niet is gebleken.
3.14
In de bezwaren van [geïntimeerde] ziet het hof dan ook geen aanleiding voor het oordeel dat zij door de eiswijziging van [appellant] onredelijk in haar verdediging wordt bemoeilijkt en/of dat het geding er onredelijk door zal worden vertraagd. Ambtshalve ziet het hof evenmin grond voor een dergelijk oordeel.
3.15
De conclusie luidt dat de bezwaren van [geïntimeerde] tegen de eis- en grondslagwijziging zullen worden verworpen. Het hof zal in hoger beroep derhalve recht doen op de gewijzigde eis van [appellant]. De (hoofd)zaak zal naar de rol worden verwezen om voort te procederen.
De beslissing
Het hof, recht doende in hoger beroep:
verwerpt de bezwaren van [geïntimeerde] tegen de eiswijziging van [appellant];
verwijst de (hoofd)zaak naar de rol van
dinsdag 19 mei 2015voor memorie van antwoord aan de zijde van [geïntimeerde].
dinsdag 19 mei 2015voor memorie van antwoord aan de zijde van [geïntimeerde].
Deze rolbeschikking is gegeven door mr. J.H. Kuiper, rolraadsheer, en uitgesproken op de openbare terechtzitting van dit hof van dinsdag 7 april 2015 in bijzijn van de griffer.