Uitspraak
Sector strafrecht
Parketnummer: 21-002176-09
Uitspraak d.d.: 4 mei 2010
TEGENSPRAAK
Arrest van de economische kamer
gewezen op het hoger beroep, ingesteld tegen het vonnis van de economische kamer van de rechtbank 's-Hertogenbosch van 27 april 2005 in de strafzaak tegen
[verdachte],
geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum],
wonende te [adres].
Het hoger beroep
De verdachte en de officier van justitie hebben tegen het hiervoor genoemde vonnis hoger beroep ingesteld.
Onderzoek van de zaak
Dit arrest is -na verwijzing van de zaak door de Hoge Raad- gewezen naar aanleiding van het onderzoek op de terechtzittingen van het hof van 1 december 2009, 16 maart 2010, 23 maart 2010, 6 april 2010 en 20 april en, overeenkomstig het bepaalde bij artikel 422 van het Wetboek van Strafvordering, het onderzoek op de terechtzitting in eerste aanleg.
Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaat-generaal. Deze vordering is na voorlezing aan het hof overgelegd (zie voor de inhoud van de vordering bijlage I). Het hof heeft voorts kennis genomen van hetgeen door verdachte en zijn raadslieden, mrs Th.J.H.M. Linssen en M.J.J.E. Stassen, naar voren is gebracht.
Het vonnis waarvan beroep
Het hof zal het vonnis waarvan beroep vernietigen omdat het tot een andere strafoplegging komt en daarom opnieuw rechtdoen.
De zaak
Het strafrechtelijk verwijt dat verdachte wordt gemaakt ziet – kort gezegd en voor zover van belang voor de bespreking van het hierna volgende verzoek en van de verweren die betrekking hebben op de ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie- op een samenwerking van akkerbouwers en varkenshouders. Die samenwerking zou ertoe hebben geleid dat in strijd met artikel 15 van de Wet herstructurering varkenshouderij (verder de Whv) méér varkens werden gehouden dan waarvoor varkensrechten aanwezig waren. De meeste leden van [rechtspersoon 1] (het verband waarin het merendeel van de verdachten samenwerkte) en de verdachten [verdachte 2] en [verdachte 3], [verdachte 4] en [verdachte 5] (algemeen directeur van verdachte [B.V. van verdachte 5]), zijn op verdenking van dat feit in september 2002 aangehouden en vervolgens inverzekering gesteld. De verdachte [verdachte] als varkenshouder in deze zaak betrokken) werd in 2004 pas in het onderzoek betrokken.
Verzoek van de verdediging
Bij brief van 5 november 2002 heeft LTO Nederland zich bij de ministers van LNV en Justitie beklaagd over de wijze waarop verdachten door de AID in september 2002, toen de meeste van de verdachten in deze zaak zijn aangehouden, zijn bejegend. Op deze brief heeft de Minister van Justitie op 15 september 2003 geantwoord. In dat antwoord wordt gewag gemaakt van een intern onderzoek van de AID waaruit gebleken is dat de aangehouden verdachten inderdaad verstoken zijn gebleven van tijdige juridische bijstand. De verdediging verzoekt het hof om het openbaar ministerie opdracht te geven dat rapport over te leggen omdat "niet uit te sluiten is dat (lees: bij dat onderzoek) verdere gebreken in de opsporing eveneens bloot zijn gelegd”. Voor zover dit verweer van belang is voor de zaak tegen verdachte , die immers pas veel later in verband met deze zaak is aangehouden en verhoord, ziet het hof, mede gelet op hetgeen hierna nog volgt, niet de noodzaak tot inwilliging van dit verzoek dat pas bij pleidooi en dus wel in een bijzonder laat stadium van deze zaak te berde werd gebracht. Het argument dat “van verdere gebreken in de opsporing” zou kunnen blijken is een hypothese en onvoldoende uitgewerkt om ernstig rekening te houden met de mogelijkheid dat uit dat rapport alsnog (negen en een half jaar na die aanhoudingen) nieuw materiaal tevoorschijn komt dat van beslissende betekenis is voor de ontvankelijkheid van het openbaar ministerie, voor de waarde van de bewijsmiddelen waarop het hof zich bij zijn bewijsoordeel eventueel zal baseren of voor enig andere door het hof te nemen beslissing. Het verzoek wordt afgewezen.
Ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie
1. toezegging van de landsadvocaat
De verdediging heeft ter terechtzitting in hoger beroep - zakelijk weergegeven - betoogd dat het Openbaar Ministerie niet ontvankelijk dient te worden verklaard, omdat de landsadvocaat in het kader van een civiele procedure van een aantal akkerbouwers tegen de Staat heeft gesteld dat de akkerbouwers niet hoeven te vrezen voor strafvervolging voor overtreding van de Whv. In de ogen van de verdediging mochten verdachten op deze mededeling vertrouwen. Door vervolging van verdachte heeft het Openbaar Ministerie gehandeld in strijd met de beginselen van de goede procesorde, in het bijzonder het vertrouwensbeginsel.
Het hof overweegt dienaangaande het volgende.
Het is onduidelijk waarom verdachte, die immers varkenshouder is en was en geen akkerbouwer van die toezegging (als het dat was) zou moeten kunnen profiteren.
Bovendien: de passage waarop de verdediging wijst kan niet worden opgevat als een toezegging van het Openbaar Ministerie of een ander orgaan dat verantwoordelijk is voor het justitiële beleid laat staan dat verdachte, die immers varkenshouder is en was en geen akkerbouwer. Het Openbaar Ministerie is ten aanzien van zijn vervolgingsbeslissingen niet gebonden aan uitlatingen gedaan door de landsadvocaat. Het verweer wordt dan ook verworpen.
2. toezegging van de Officier van Justitie
In een artikel in De Dordtenaar van 20 oktober 2004 staat (onweersproken) vermeld dat de Officier van Justitie, mr A.M.C.C. Tubbing, naar aanleiding van een andere zaak, heeft verklaard dat de boeren uit de [plaats 1] niet zullen worden vervolgd voor overtreding van de Whv.
De verdediging heeft het verweer gevoerd dat het Openbaar Ministerie niet ontvankelijk dient te worden verklaard in zijn vervolging in verband met het als gevolg van deze uitlatingen van die Officier van Justitie opgewekte vertrouwen dat niet tot vervolging van verdachten zou worden overgegaan.
Verdachte was niet een van de boeren uit de [plaats 1]. Reeds daarom wordt het verweer verworpen en behoeft het geen verdere bespreking.
3. verstoken zijn of blijven van rechtsbijstand tijdens de inverzekeringstelling
De verdediging heeft (zonder daarbij specifiek te zijn) een beroep gedaan op het feit dat meerdere verdachten nadat zij waren aangehouden verstoken zijn gebleven van rechtsbijstand, hoewel zij daarom uitdrukkelijk hadden gevraagd. Dit onherstelbare verzuim dient naar het oordeel van de verdediging primair te leiden tot niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie. Subsidiair stelt de verdediging zich op het standpunt dat alle verklaringen van de akkerbouwers niet als bewijs mogen worden gebruikt. Meer subsidiair dienen de verklaringen van de akkerbouwers afgelegd in de periode dat zij verstoken waren van (adequate ) rechtsbijstand van het bewijs te worden uitgesloten.
Ook dit verweer heeft geen of in elk geval niet rechtstreeks betrekking op verdachte. Hij werd pas in september 2004 in verzekering gesteld. In de gang van zaken rond de inverzekeringstelling van de akkerbouwers in de zaken die met die van verdachte geliëerd zijn heeft het hof in hun zaken geen dusdanig grote onregelmatigheden gezien dat zulks zou moeten leiden tot de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie. Dat geldt a fortiori in deze zaak.
4. inbreuk op het gelijkheidsbeginsel
In het verweer wordt een punt gemaakt van het feit dat de AID andere, soortgelijke, samenwerkingsverbanden ongemoeid heeft gelaten. Daarbij gaat het om samenwerkingsverbanden met veehouders waarbij de akkerbouwers er wél in geslaagd zijn (of zouden zijn) om hun grondgebonden rechten om te zetten in of erkend te krijgen als varkensrechten . Het punt van kritiek is dat het onjuist is dat de akkerbouwers die samenwerkten in [rechtspersoon 1] dat niet is vergund en dat zij zich zelfs voor de strafrechter dienen te verantwoorden.
Het is niet gesteld of gebleken dat de veehouders die bij bedoelde samenwerkingsverbanden betrokken waren door justitie ook ongemoeid zouden zijn gelaten. Verder is niet aannemelijk geworden dat die andere samenwerkingsverbanden in alle relevante opzichten gelijk zijn aan of vergelijkbaar zijn met het samenwerkingsverband dat in de onderhavige zaak aan de orde is, zodat het verweer reeds om deze reden dient te worden verworpen. Omtrent het tijdstip waarop deze samenwerkingsverbanden effectief zijn geworden (vóór of na 10 juli 1997, de datum waarop de Whv werd aangekondigd en per welke datum de omvang van de varkenshouderij in feite als het ware moest worden bevroren) is onvoldoende aangevoerd. De verdediging heeft (ook verder) onvoldoende concrete aanknopingspunten geboden die het gewenst of noodzakelijk maken dat omtrent dit punt nader onderzoek wordt verricht. Het verweer wordt verworpen.
5. artikel 27 Whv
De verdediging heeft bepleit dat het Openbaar Ministerie niet ontvankelijk dient te worden verklaard, omdat bestuursrechtelijke handhaving van de hier relevante bepalingen van de Whv achterwege is gebleven. De verdediging heeft hierbij aangevoerd dat het strafrechtelijk optreden ultimum remedium dient te zijn.
Het hof verwerpt dit verweer. Geen rechtsregel verzet zich er tegen dat het Openbaar Ministerie, indien bestuursrechtelijke handhaving mogelijk was doch achterwege is gebleven, verdachten voor overtredingen van rechtsregels die als strafbare feiten zijn aangemerkt, vervolgt. Bij de aantallen zeugen en biggen waarom het in deze zaak gaat is het niet verwonderlijk dat het tot een strafzaak kwam.
6. cumulatie van verweren
De verdediging is van oordeel dat de cumulatie van voornoemde verweren in ieder geval dient te leiden tot de constatering dat het Openbaar Ministerie heeft gehandeld in strijd met de beginselen van een goede procesorde en verbindt daaraan de conclusie dat een niet-ontvankelijkheidsverklaring van het Openbaar Ministerie dient te volgen.
De hiervoor besproken verweren of de uitkomst van de overwegingen van het hof daaromtrent leiden afzonderlijk noch in onderlinge samenhang bezien tot het oordeel dat door het Openbaar Ministerie is gehandeld in strijd met de beginselen van een behoorlijke procesorde. Het beroep op niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie wordt verworpen.
De tenlastelegging
Aan verdachte is tenlastegelegd dat:
1.
[B.V. van verdachte] (v/h genaamd [B.V.]) in of omstreeks de periode vanaf 1 januari 2001 tot en met 31 december 2001 in de gemeente [gemeente 1], in elk geval in Nederland, tezamen en in vereniging met anderen of een ander, althans alleen, meermalen, althans eenmaal, opzettelijk, op een of meer bedrijven, gelegen aan de [adres], voorzien van de/het mestnummer(s) [nummer 1] en/of [nummer 2] en/of [nummer 3] en/of [nummer 4] en/of [nummer 5] en/of [nummer 6] en/of [nummer 7] en/of [nummer 8] en/of [nummer 9] en/of een of meer andere mestnummer(s), althans op een of meer bedrijven,
- gemiddeld gedurende het jaar 2001, 2167 vleesvarkens of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 7 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij, in elk geval (telkens) een groter aantal varkens heeft gehouden dan het op die/dat bedrijven/bedrijf rustende varkensrecht en/of fokzeugenrecht, verminderd met het grondgebonden deel van het varkensrecht en/of fokzeugenrecht,
hebbende hij, verdachte, (telkens) opdracht gegeven tot die/dat strafbare feit(en) en/of feitelijke leiding gegeven aan die verboden gedraging(en);
althans, indien het vorenstaande niet tot een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
hij in of omstreeks de periode vanaf 1 januari 2001 tot en met 31 december 2001 in de gemeente [gemeente 1], in elk geval in Nederland, tezamen en in vereniging met anderen of een ander, althans alleen, meermalen, althans eenmaal, opzettelijk, op een of meer bedrijven, gelegen aan de [adres], voorzien van de/het mestnummer(s) ) [nummer 1] en/of [nummer 2] en/of [nummer 3] en/of [nummer 4] en/of [nummer 5] en/of [nummer 6] en/of [nummer 7] en/of [nummer 8] en/of [nummer 9] en/of een of meer andere mestnummer(s), althans op een of meer bedrijven,
- gemiddeld gedurende het jaar 2001, 2167 vleesvarkens of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 7 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij, in elk geval (telkens) een groter aantal varkens heeft gehouden dan het op die/dat bedrijven/bedrijf rustende varkensrecht en/of fokzeugenrecht, verminderd met het grondgebonden deel van het varkensrecht en/of fokzeugenrecht.
2.
[B.V. van verdachte] (v/h genaamd [B.V.]) in of omstreeks de periode vanaf 1 september 1998 tot en met 31 december 2001 te [plaats 2] in de gemeente [gemeente 2] en/of in de gemeente [gemeente 1], in elk geval in Nederland, tezamen en in vereniging met anderen of een ander, althans alleen, meermalen, althans eenmaal, opzettelijk, op een of meer bedrijven, gelegen aan de [adres] in de gemeente [gemeente 2], voorzien van de/het mestnummer(s) [nummer 10] en/of [nummer 11] en/of [nummer 12] en/of een of meer andere mestnummer(s), althans op een of meer bedrijven,
- gemiddeld gedurende het jaar 1998 (over de periode vanaf de maand september 1998 tot en met de maand december 1998), 514 fokzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 387 opfokzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 2 c van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 1819 biggen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 7 vleesvarkens of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 7 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of
- gemiddeld gedurende het jaar 1999, 884 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 17 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 b van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 3726 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 218 opfokzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 2 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 109 slachtzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 6 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of
- gemiddeld gedurende het jaar 2000, 884 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 23 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 b van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 3728 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 322 opfokzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 2 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 99 slachtzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 6 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of
- gemiddeld gedurende het jaar 2001, 855 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 90 slachtzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 6 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 3810 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 444 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij
in elk geval (telkens) een groter aantal varkens heeft gehouden dan het op die/dat bedrijven/bedrijf rustende varkensrecht en/of fokzeugenrecht, verminderd met het grondgebonden deel van het varkensrecht en/of fokzeugenrecht,
hebbende hij, verdachte, (telkens) opdracht gegeven tot die/dat strafbare feit(en) en/of feitelijke leiding gegeven aan die verboden gedraging(en),
althans, indien het vorenstaande niet tot een veroordeling mocht of zou kunnen leiden:
hij in of omstreeks de periode vanaf 1 september 1998 tot en met 31 december 2001 te [plaats 2] in de gemeente [gemeente 2] en/of in de gemeente [gemeente 1], in elk geval in Nederland, tezamen en in vereniging met anderen of een ander, althans alleen, meermalen, althans eenmaal, opzettelijk, op een of meer bedrijven, gelegen aan de [adres] in de gemeente [gemeente 2], voorzien van de/het mestnummer(s) [nummer 10] en/of [nummer 11] en/of [nummer 12] en/of een of meer andere mestnummer(s), althans op een of meer bedrijven,
- gemiddeld gedurende het jaar 1998 (over de periode vanaf de maand september
1998 tot en met de maand december 1998), 514 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 387 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 c van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 1819 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 7 vleesvarkens of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 7 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of
- gemiddeld gedurende het jaar 1999, 884 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 17 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 b van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 3726 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 218 opfokzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 2 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 109 slachtzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 6 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of
- gemiddeld gedurende het jaar 2000, 884 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 23 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 b van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 3728 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 322 opfokzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 2 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 99 slachtzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 6 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of
- gemiddeld gedurende het jaar 2001, 855 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 90 slachtzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 6 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 3810 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 444 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij,
in elk geval (telkens) een groter aantal varkens heeft gehouden dan het op die/dat bedrijven/bedrijf rustende varkensrecht en/of fokzeugenrecht, verminderd met het grondgebonden deel van het varkensrecht en/of fokzeugenrecht.
Indien in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zijn deze verbeterd. De verdachte is daardoor niet geschaad in de verdediging.
De feitelijke achtergrond van de zaak
1. Verdachte is en was destijds varkenshouder. Hij beschikte over bedrijven te [gemeente 1] en [plaats 2]. Verdachte heeft samenwerking gezocht met een groep akkerbouwers die het plan hadden opgevat om de grondgebonden mestproductierechten in exploitatie te nemen die rustten op de grond die zij met hun akkerbouw bedrijf in gebruik hadden. Dat leidde tot een samenwerkingsverband van verdachte en van een andere varkenshouder, [betrokkene 1] (intussen onherroepelijk veroordeeld), met bedrijven in [plaats 3], [plaats 4], [plaats 5] en [plaats 6]), enerzijds en deze akkerbouwers. Deze akkerbouwers werkten onderling weer samen in de coöperatieve vereniging [rechtspersoon 1]. Binnen dat verband werd, in nauw overleg met adviseurs en de veehouders, een samenwerking met veehouders ontwikkeld waarin (kort beschreven) was voorzien dat de akkerbouwers op een van de bedrijven van de veehouders (zelf) dieren zouden gaan houden. De akkerbouwers pachtten ieder voor zich een gedeelte van een stal op het bedrijf van de veehouders zoals dat tot dan toe bestond . [rechtspersoon 1] organiseerde ten behoeve van de akkerbouwers en voor hen centraal en waar dat te pas kwam allerlei organisatorische kwesties waarvoor de akkerbouwers in de door hen gezochte rol van pachter en mester kwamen te staan.
Houderschap in de zin van de Wet Herstructurering Varkenshouderij (verder Whv)
2. In het licht van de tenlastelegging is van belang de vraag wie heeft te gelden als houder van de varkens in de door de akkerbouwers gepachte stal(len) of de verschillende gedeeltes daarvan. Daarbij is het navolgende van belang:
a. de varkens waren en bleven eigendom van de varkenshouder of van de rechtspersoon waarin de varkenshouder zijn bedrijf uitoefende ;
b. de varkenshouder droeg zorg voor de vereiste milieuvergunning, was daartoe contractueel ook verplicht en had de zeggenschap over de aankoop en verkoop van de varkens die in het door de akkerbouwers gepachte stalfaciliteiten werden gemest;
c. de varkenshouder had ook daadwerkelijke bemoeienis (en bleef dat houden) met dat mesten in zoverre dat hij de veesaldo-registratie bijhield, bemoeienis had met de afzet van de mest (aan de akkerbouwers), met de Minas-aangifte, met het aantrekken van het personeel dat de werkzaamheden in de stallen uitvoerde en met de wijze waarop dat laatste gebeurde , met de geneeskundige verzorging van de varkens, met de voeding van die dieren en met de financiële administratie en afwikkeling;
d. de tegenprestatie die voor de akkerbouwers was voorzien betrof een vergoeding per hectare en de mest, die overigens niet per verpacht stalgedeelte afzonderlijk werd verzameld, die voor hen ter beschikking kwam en op hun land werd aangewend;
e. het financiële risico van de mesterij lag bij de veehouders, dat van de akkerbouwers was hooguit een afgeleid risico.
3. De zo-even beschreven feiten en omstandigheden passen niet bij een reële relatie pachter- verpachter. En nog minder doet dat het gegeven dat, zoals blijkt uit een faxbericht van 17 juni 1999 van Maatschap [maatschap 1] aan [rechtspersoon 1] dat tussen de akkerbouwers en de veehouders gold dat de vergoeding per hectare zou moeten worden terugbetaald als zou blijken dat niet geprofiteerd zou kunnen worden van de grondgebonden rechten van de akkerbouwers ten behoeve van de in de gepachte faciliteiten gehouden varkens.
4. Tegen deze achtergrond valt te begrijpen dat er voor de varkens in het stalruimte die verdachte verpacht had géén varkensrechten waren of alsnog kwamen , ook niet op grond van het Besluit hardheidsgevallen. Het Bureau heffingen bleef de varkenshouder zien als de houder in de zin van art. 15 Whv en het verpachte stalgedeelte als onderdeel van diens bedrijf. Bezwaar en beroep tegen dat standpunt pakten voor het samenwerkingsverband negatief uit. De eerste negatieve beslissing van het College van beroep voor het bedrijfsleven (CBB) kwam af op 8 april 2003, de laatste op 1 april 2004.
5. Het hof moet de uitkomst van de administratieve rechtsgang die in een aantal gevallen door leden van [rechtspersoon 1] werd gevolgd respecteren. Bijzondere omstandig¬heden ontbreken op grond waarvan het hof ten gunste van verdachte of zijn mededaders (om wier grondgebonden mestrechten het immers ging) gebruik zou moeten maken van de ruimte die het arrest van de HR van 24 september 2002, LJN AE2126 laat. Dat betekent dat (ook) het hof ervan moet uitgaan dat er voor de dieren waarom het in dit samenwerkingsverband ging onvoldoende varkensrechten waren; die rechten wáren er niet want de varkenshouders hadden onvoldoende rechten en zij kwámen er niet omdat de grondgebonden rechten van de akkerbouwers na 10 juli 1997 niet meer benut konden worden.
6. De verdediging stelt zich op het standpunt dat de strafrechter zelfstandig de omvang vaststelt van het varkensrecht dat moet worden aangehouden en (in die opvatting blijkbaar ook) of aan de varkenshouder of verdachte dergelijke rechten toekomen en dat het hof in deze strafzaak daarin dient te voorzien. Dat standpunt is onjuist, berust op een verkeerde lezing van HR 22 september 2009, LJN BI0522.
7. De verdediging heeft een keur aan argumenten aangevoerd op grond waarvan alsdan, als het hof wél tot die vaststelling zou overgaan, zou moeten worden vastgesteld dat er voor de varkens in kwestie wel voldoende rechten waren, maar die argumenten behoeven dus geen bespreking.
Opzet
8. Het geheel van regelingen, afspraken en contracten dat betrekking heeft op de samenwerking tussen de akkerbouwers en de veehouders en de wijze waarop daaraan uitvoering werd gegeven droeg, zo niet van meet af aan dan toch in elk geval vanaf begin 1998 (februari, maart, april), voor zowel de varkenshouders, die met [rechtspersoon 1] samenwerkten en bij wat er binnen [rechtspersoon 1] omging nauw betrokken werden, als de akkerbouwers en voor alle betrokkenen ook kenbaar de grote mate van waarschijnlijkheid in zich dat de grondgebonden rechten van de akkerbouwers niet zouden leiden tot varkensrechten. De wijze waarop de Whv was aangekondigd en die wet zelf lieten dat ook zien. Het was welhaast zeker dat de akkerbouwers geen, ook niet alsnog varkensrechten zouden verkrijgen omdat de bedoeling van de wetgever duidelijk was. Daarvan is verdachte niet onkundig geweest. De knelgevallenregeling was heel beperkt. Er was, kortom, een aanmerkelijke kans dat akkerbouwers zoals verdachte géén varkensrechten zouden verkrijgen .
In dit verband is het volgende van belang:
a. Op 10 juli 1997 werd door de minister van LHV in een brief aan de kamer de Whv aangekondigd. Het was de bedoeling van deze wet dat een bovengrens werd gesteld aan het aantal varkens om te voorkomen dat de mestproductie zou toenemen. Die grens zou worden gesteld en is gesteld op de hoeveelheid dieren in het referentiejaar 1995/1996, toen de akkerbouwers van [rechtspersoon 1] (als zij dat nadien al deden in elk geval) nog geen varkens hielden. Dat werd in die brief reeds aangekondigd. Daarenboven zou een generieke korting op de omvang van de varkensrechten volgen.
b. Aangekondigd werd ook dat elke transactie van mestproductierechten bij het Bureau Heffingen die zou worden aangemeld na die datum (10 juli 1997) niet meer zou meetellen voor de omvang van de toekomstige varkensrechten. Deze aankondiging maakte naar het oordeel van het hof meteen al onwaarschijnlijk dat niet benutte grondgebonden mestrechten van akkerbouwers – niet varkenshouders zouden kunnen worden vertaald in varkensrechten.
c. Op 15 september 1997 werd het wetsvoorstel Whv aangeboden aan de Tweede Kamer. De memorie van toelichting vermeldt het navolgende: “door aan te sluiten bij het feitelijk gehouden aantal dieren in 1996 vervalt de niet benutte ruimte binnen de bestaande mestproductierechten, wat een grotere zekerheid geeft dat het aantal varkens in Nederland niet toeneemt”. Op grond van die passage mag worden vastgesteld dat het (toen al) uiterst onwaarschijnlijk was dat tot dan toe niet benutte grondgebonden mestrechten als waarover de akkerbouwers beschikten onder het nieuwe regiem (de Whv), alsnog zouden kunnen worden benut voor de varkenshouderij.
d. Op 8 april 1998 werd het wetsvoorstel aanvaard; per 1 september 1998 is de Whv in werking getreden . 10 Juli 1997 bleef de alles bepalende datum.
e. Er bestond bij verdachte en de andere bij [rechtspersoon 1] betrokken akkerbouwers van meet af aan onzekerheid over de vraag of en in welke vorm de samenwerking waarom het in deze zaak gaat zou leiden tot een situatie waarin voor de varkens die het betrof op basis van de grondgebonden rechten van de akkerbouwers daadwerkelijk varkensrechten zouden worden verkregen. In elk geval was daarvoor een geslaagd beroep op het Bhv nodig. Het was in het licht van het vorenstaande in hoge mate onwaarschijnlijk dat dat zou lukken en dat laatste werd het gaandeweg nog meer. Door het Bureau Heffingen was immers op 2 april 1999 het (eerste) beroep op het Bhv, waarin beroep was gedaan op art. 3, afgewezen. Dat er bij de leden van [rechtspersoon 1] onzekerheid bestond, is een- en andermaal in vergaderingen van [rechtspersoon 1] aan de orde geweest.
f. Die onzekerheid betrof, zo blijkt uit die stukken, (ook) de juridische deugdelijkheid van de met de veehouders gemaakte afspraken en het ‘realiteitsgehalte’ daarvan. In dit verband haalt het hof naar voren:
i. Uit de notulen van [rechtspersoon 1] blijkt dat samenwerking met varkenshouders daar in februari 1998 aan de orde kwam. Dat is ruim na 10 juli 1997, ruim nadat op 15 september 1997 het wetsvoorstel Whv was ingediend (en ook ruim nadat in de Kamercommissie was gedebatteerd over het zogeheten “akkerbouwlek”) . Uit de notulen blijkt verder dat de akkerbouwers dachten mogelijk van de zogeheten Knelgevallenregeling te kunnen profiteren om hun grondgebonden rechten (alsnog) in varkensrechten te kunnen vertalen.
ii. Uit die notulen blijkt verder dat verdachte bekend was met hetgeen in de vergaderingen voorviel . Hij was daarbij ook wel eens aanwezig en daar werden besluiten genomen over de wijze waarop aan de relatie met de varkenshouders vormgegeven werd. En dat verdachte van dit alles geen weet heeft gehad is het verweer niet.
iii. Verdachte moet weet hebben gehad van de hindernissen die de Whv meebracht voor de samenwerking zoals was gedacht en intussen vorm had gekregen en daadwerkelijk werd uitgevoerd. Dat blijkt uit de bijstellingen van de afspraken en regelingen met de varkenshouders die daar een- en andermaal aan de orde kwamen. Hij heeft weet gehad of in elk geval gaandeweg moeten krijgen van het feit dat het Besluit hardheidsgevallen de akkerbouwers géén ruimte bood. Dat geldt de gehele ten lastegelegde periode. Er was de aanmerkelijke kans dat er voor de varkens in kwestie geen varkensrechten waren. Verdachte moet dat ook hebben beseft als ook dat het nog maar de vraag was of [rechtspersoon 1] tot dan toe steeds goed, terzake en op een wijze die meebracht dat de gekozen opzet in lijn was met de Whv was en werd geadviseerd. In zoverre levert het feit dat [rechtspersoon 1] zich heeft laten adviseren door deskundigen dan ook geen ten opzichte van verdachte bevrijdende omstandigheid op.
iv. Van belang is met betrekking tot het laatste dat uit de notulen van [rechtspersoon 1] blijkt dat de grenzen van het juridisch mogelijke werden opgezocht, dat (wat hierna nog wordt uitgewerkt) het lastig bleek om een reële feitelijke inhoud te geven aan de gekozen juridische opzet en dat niet is gesteld of gebleken dat [rechtspersoon 1] of de varkenshouders het Bureau heffingen ook dáárvan, van dat laatste en hun beraadslagingen daarover, deelgenoot hebben gemaakt.
v. Uit het voorgaande leidt het hof (dus) af dat de inhoud van de adviezen niet zodanig is (gepresenteerd) dat verdachte er op grond daarvan vanuit kon en mocht gaan dat en voor de varkens in het verpachte alsnog varkensrechten zouden blijken te bestaan of komen.
vi. De verhoren van de ter zitting van 6 en 13 maart 2010 gehoorde getuigen en getuige-deskundigen wijzen niet in een andere richting. Deze hebben niet zozeer verklaard over concrete op deze zaak betrokken en de daarin verstrekte adviezen, maar over de onduidelijkheid van de situatie zoals die in de ogen van de verdediging bestond.
vii. Het kan zo geweest zijn dat het Bureau heffingen misschien niet meteen wist wat het aan moest met samenwerkingsverbanden als het onderhavige, maar dat leidt niet tot een ander oordeel. In april 1999 nam het Bureau heffingen in elk geval de stelling in dat het beroep op het Besluit hardheidsgevallen voor de akkerbouwers niet opging.
viii. Bovendien blijkt uit hetgeen volgt dat [rechtspersoon 1] in de samenwerking met de varkenshouders voor haar leden grenzen opzocht waarvan op grond van hetgeen hiervoor werd overwogen kan worden vastgesteld dat het onwaarschijnlijk was dat zij deze met succes zouden kunnen passeren. Wat de gang van zaken bij de vergaderingen van [rechtspersoon 1] betreft is van belang is dat in de notulen van 21 februari 1998 al gesproken wordt over de AID en een eventuele controle van die kant; op 21 maart 1998 worden de leden zelfs geïnstrueerd met het oog op een eventueel bezoek van de AID. Het hof citeert uit de notulen van deze vergadering :
“Als een A.I.D.-er op het bedrijf komt, moet u vragen of u verdachte bent. Zo ja, dan geen antwoordt geven en advocaat bellen. Ook moet u de papieren van [rechtspersoon 3] i.o. nooit laten zien.
Ten aanzien van het op gang komen van de geldstromen, moet u ervoor zorgen dat dit voor de A.I.D. geen slordige indruk maakt. Immers in de pachtcontracten staat een 12 maandelijkse termijn genoemd. Men stelt voor per kwartaal een staat met willekeurige bedragen te maken en dit middels Telebankieren uit te voeren. De veehouder zegt dat dit volgende week geregeld is.”
ix. In de vergadering van 12 maart 1998 van [rechtspersoon 1] is aan de orde dat de verzorgingsovereenkomst (die betrekking had op de varkens in de gepachte faciliteiten) komt te vervallen omdat daarin een vergoeding per hectare was uitgedrukt. Maar uit de notulen van 17 april 1998 blijkt dat dat uitgangpunt voor de vergoeding aan de akkerbouwers wel bleef bestaan.
x. Bij de vergadering van 9 april 1998 komt uitdrukkelijk aan de orde dat de “realiteitswaarde” wordt verhoogd als meerdere geldstromen tussen de akkerbouw en de veehouder tot stand worden gebracht. Dat totstandbrengen van deze geldstromen kan niet zonder wetenschap en medewerking van verdachte zijn gebeurd.
xi. Op een latere vergadering die maand (gehouden op 16 april 1998) worden allerlei vragen gesteld aan adviseurs, blijkt zelfs (de vragen 24 en 25) gedacht te worden aan strafrechtelijke vervolging, omdat het mogelijk om een schijnconstructie zou gaan. Het was en bleef kennelijk en kenbaar de centrale vraag of de wijze van samenwerking met de varkenshouder zich wel verdroeg met de Whv.
9. Het hof leidt uit het voorgaande af dat verdachte het aanmerkelijke risico, dat er voor de varkens geen varkensrechten waren en dat deze rechten er niet zouden komen, terdege heeft gekend. Desalnietemin werd de relaties met de pachters in gang gezet (zonder dat die rechten er waren) en voortgezet (zonder dat die rechten er kwamen en steeds duidelijker werd dat dat ook echt niet zou gaan gebeuren). Dat levert op zijn minst voorwaardelijk opzet op . De verdediging heeft aangevoerd dat gezien de combinatie van een deugdelijke serieuze voorbereiding, terzake kundige adviezen van diverse adviseurs en de onduidelijkheid in de wetgeving, niet wettig en overtuigend bewezen kan worden dat verdachte (voorwaardelijk) opzet heeft gehad op het overtreden van de wet. De verdediging betoogt dat verdachte om deze reden dient te worden vrijgesproken. In het voorgaande ligt besloten dat die adviezen en de teneur daarvan en de kenbaarheid voor verdachte aan een bewezenverklaring van het opzet niet in de weg staan.
Bewezenverklaring
Door wettige bewijsmiddelen, waarbij de inhoud van elk bewijsmiddel -ook in onderdelen- slechts wordt gebezigd tot het bewijs van dat tenlastegelegde feit waarop het blijkens de inhoud kennelijk betrekking heeft, en waarin zijn vervat de redengevende feiten en omstandigheden waarop de bewezenverklaring steunt, heeft het hof de overtuiging verkregen en acht het hof wettig bewezen, dat verdachte het onder 1 en 2 subsidiair tenlastegelegde heeft begaan, met dien verstande, dat:
1.
hij in of omstreeks de periode vanaf 1 januari 2001 tot en met 31 december 2001 in de gemeente [gemeente 1], in elk geval in Nederland, tezamen en in vereniging met anderen of een ander, althans alleen, meermalen, althans eenmaal, opzettelijk, op een of meer bedrijven, gelegen aan de [adres], voorzien van de/het mestnummer(s) [nummer 1] en/of [nummer 2] en/of [nummer 3] en/of [nummer 4] en/of [nummer 5] en/of [nummer 6] en/of [nummer 7] en/of [nummer 8] en/of [nummer 9] en/of een of meer andere mestnummer(s), althans op een of meer bedrijven,
- gemiddeld gedurende het jaar 2001, 2167 vleesvarkens of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 7 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij, in elk geval (telkens) een groter aantal varkens heeft gehouden dan het op die/dat bedrijven/bedrijf rustende varkensrecht en/of fokzeugenrecht, verminderd met het grondgebonden deel van het varkensrecht en/of fokzeugenrecht.
2.
hij in of omstreeks de periode vanaf 1 september 1998 tot en met 31 december 2001 te [plaats 2] in de gemeente [gemeente 2] en/of in de gemeente [gemeente 1], in elk geval in Nederland, tezamen en in vereniging met anderen of een ander, althans alleen, meermalen, althans eenmaal, opzettelijk, op een of meer bedrijven, gelegen aan de [adres] in de gemeente [gemeente 2], voorzien van de/het mestnummer(s) [nummer 10] en/of [nummer 11] en/of [nummer 12] en/of een of meer andere mestnummer(s),
althans op een of meer bedrijven,
- gemiddeld gedurende het jaar 1998 (over de periode vanaf de maand september
1998 tot en met de maand december 1998), 514 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 387 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 c van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 1819 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 7 vleesvarkens of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 7 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of
- gemiddeld gedurende het jaar 1999, 884 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 17 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 b van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 3726 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 218 opfokzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 2 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 109 slachtzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 6 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of
- gemiddeld gedurende het jaar 2000, 884 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 23 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 b van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 3728 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 322 opfokzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 2 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 99 slachtzeugen of daaromtrent, zoals bedoeld in categorie 6 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of
- gemiddeld gedurende het jaar 2001, 855 fokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 1 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet herstructurering varkenshouderij en/of 90 slachtzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 6 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 3810 biggen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 5 van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij en/of 444 opfokzeugen of daaromtrent, zoals
bedoeld in categorie 2 a van bijlage A, behorende bij artikel 1 van de Wet
herstructurering varkenshouderij,
gemiddeld gedurende de jaren 1998, 1999, 2000 en 2001
in elk geval (telkens) een groter aantal varkens heeft gehouden dan het op die/dat bedrijven/bedrijf rustende varkensrecht en/of fokzeugenrecht, verminderd met het grondgebonden deel van het varkensrecht en/of fokzeugenrecht.
Het hof acht niet bewezen hetgeen verdachte meer of anders is tenlastegelegd dan hierboven is bewezenverklaard, zodat deze daarvan behoort te worden vrijgesproken.
Kwalificatie
10. De verdediging heeft bepleit dat de Whv jegens verdachte onverbindend is wegens strijd met artikel 1 van het Eerste Protocol behorende bij het EVRM. Het bewezenverklaarde feit levert geen strafbaar feit op zodat verdachte dient te worden ontslagen van alle rechtsvervolging. De verdediging is van oordeel dat sprake is van ‘deprivation of possession’ (ontneming van eigendom). De akkerbouwers met wie verdachte samenwerkte beschikten als akkerbouwer namelijk vóór 1 september 1998 over grondgebonden mestproductierechten op grond en was gerechtigd tot het houden van varkens, mits de totale fosfaatproductie niet meer zou bedragen dan 125 kilogram fosfaat per jaar per hectare van de tot hun bedrijf behorende landbouwgrond. Deze rechten zijn de akkerbouwers volledig en zonder tegenprestatie door de Staat ontnomen. Indien het Hof van oordeel zou zijn dat geen sprake is van sprake is van ‘deprivation of possession’ maar van ‘regulation of possession’ dan is de verdediging van oordeel dat niet is voldaan aan het ‘fair balance’ vereiste.
11. In beide onderdelen van het verweer gaat om de grondgebonden rechten van de akkerbouwers, niet om rechten van verdachte. Hij kan aan de ‘deprivation of possession’ of aan de beweerde onbalans waarvan de akkerbouwers het slachtoffer zouden zijn zelf geen rechten of aanspraken ontlenen. Het verweer wordt verworpen. Dat lot treft de beide onderdelen daarvan.
Strafbaarheid van het bewezenverklaarde
Het bewezene levert op de misdrijven:
Telkens:
Medeplegen van overtreding van een voorschrift gesteld bij artikel 15, eerste lid, van de Wet herstructurering varkenshouderij, opzettelijk begaan, meermalen gepleegd.
De strafbaarheid van feit en verdachte
12. De Whv is intussen per 1 januari 2006 vervallen. Daarvoor is andere regelgeving in de plaats gekomen die aan de omvang van de productie van dierlijke meststoffen ook strenge beperkingen stelt. Het hof ziet geen veranderd inzicht van de wetgever in de strafwaardigheid van de gedragingen ten tijde van de feiten.
Rechtsdwaling
13. De verdediging heeft betoogd dat verdachte niet uitsluitend naar eigen bevindingen heeft gehandeld. [rechtspersoon 1] is te rade gegaan bij personen aan wie een dusdanige autoriteit toekomt dat zij daar in redelijkheid op af mochten gaan en, zo begrijpt het hof, [rechtspersoon 1] heeft zich steeds door die adviseurs laten begeleiden en de wijze waarop de samenwerking met de varkenshouders werd ingericht daardoor laten bepalen. In de ogen van de verdediging was er sprake van verschoonbare rechtsdwaling. Dit verweer, dat zou moeten leiden tot afwezigheid van alle schuld omdat sprake zou zijn van verontschuldigbare rechtsdwaling, wordt verworpen. Het hof begrijpt het verweer zo dat dat ook verdachte geldt.
14. Vooropgesteld moet worden dat voor het slagen van een beroep op dwaling ten aanzien van de wederrechtelijkheid van het bewezenverklaarde feit, vereist is dat aannemelijk is dat een verdachte heeft gehandeld in een verontschuldigbare onbewustheid ten aanzien van de ongeoorloofdheid van de hem verweten gedraging. Van een zodanige onbewustheid kan slechts sprake zijn, indien de verdachte ten tijde van het begaan van het feit in de overtuiging verkeerde dat zijn gedraging niet ongeoorloofd was. Daarvan kan sprake zijn indien de verdachte is afgegaan op het advies van een persoon of instantie aan wie of waaraan zodanig gezag valt toe te kennen dat de verdachte (in in dat opzicht) in redelijkheid op de deugdelijkheid van het advies mocht vertrouwen. Verdachte heeft aangevoerd dat hij is afgegaan op adviezen van advocaten en personen, die hij op dit terrein als deskundige beschouwde, zodat hij ervan uitging dat alles legaal geregeld was of werd, op een wijze die hem niet in aanraking zou brengen met de strafrechter.
15. Naar het oordeel van het hof blijkt niet dat verdachte ten tijde van het begaan van het feit in de overtuiging leefde of in redelijkheid kon leven in het geheel geen strafbaar feit te plegen. Daarvoor verwijst het hof naar hetgeen hiervoor aan de orde kwam en in het bijzonder naar de daar besproken notulen van [rechtspersoon 1]. Immers, onmiskenbaar werden in samenspraak met de adviseurs de grenzen opgezocht tussen wat wél en (nog) niet en net niet in strijd zou zijn met de Whv en verdachte moet dat hebben geweten. Het hof verwijst hier naar hetgeen in rechtsoverweging ?8 en volgende omtrent het opzet is overwogen. De adviezen in kwestie hadden – voor verdachte kenbaar en objectief onmiskenbaar - de strekking dat dat zo gebeurde. Onjuist is de gedachte (waarvan de verdediging lijkt uit te gaan) dat verdachte tot het moment waarop het CBB zijn visie gaf in de verschillende zaken in redelijkheid anders kon en mocht menen. Onjuist is ook dat verdachte zich kon laten leiden door de Meststoffenwet en de daarop ontwikkelde rechtspraak. De Whv brak (van meet af aan en zelfs tevoren kenbaar) rigoureus met die wet, leverde wezenlijk nieuwe regelgeving op het punt waarom het in deze zaak gaat en dat was meteen al vanaf de aankondiging van de Whv kenbaar en werd dat zeker gaandeweg. Verdachte kan zich daarom niet met succes beroepen op deze adviezen. Van rechtsdwaling is daarom geen sprake.
Lex-certa
16. Naar het oordeel van de verdediging verzet het ‘lex certa’-beginsel zich ertegen dat bij de uitleg van een strafbepaling rekening gehouden moet worden met de voor de justitiabele niet dan wel moeilijk kenbare en veelal multi-interpretable bedoeling van de wetgever.
17. Het EHRM heeft uitgemaakt dat aan het ‘lex-certa’-vereiste is voldaan, indien het individu met behulp van de wettekst en de daarop betrekking hebben jurisprudentie kan voorzien welk gedrag strafbaar is. Van de wetgever mag worden verlangd dat hij met het oog daarop op een zo duidelijk mogelijke wijze delicten omschrijft. Daarbij moet niet uit het oog worden verloren dat de wetgever soms met een zekere vaagheid, bestaande in het gebruiken van algemene termen, delicten omschrijft om te voorkomen dat gedragingen die strafwaardig zijn buiten het bereik van de delictsomschrijving vallen. In dit verband verdient nog opmerking dat van een persoon kan worden gevergd dat hij juridisch advies inwint als aan bepaalde gedragingen of handelingen een risico verbonden is . Dat betekent dat niet snel mag worden aangenomen dat een strafbaarstelling te vaag of onbepaald is om aan het bepaalde in art. 7 EVRM waarop dat beginsel is terug te voeren te voldoen. In deze zaak doet zich een dergelijk geval niet voor ook als daarbij wordt betrokken dat de uitvoeringspraktijk niet van meet af aan steeds even duidelijk is geweest. Het hof verwijst naar hetgeen hiervoor onder het kopje ‘opzet’ is overwogen omtrent [rechtspersoon 1] en hetgeen binnen die kring is beraadslaagd en beslist. Het is, zoals hiervoor reeds aan de orde kwam, niet aannemelijk dat de verdachte in redelijkheid heeft kunnen menen dat zijn ‘pachters’ varkensrechten toekwamen, wanneer zij niet al in het jaar 1995 of 1996 feitelijk varkens hadden gehouden of concrete plannen daartoe hadden.
Tijdelijke opschorting in kort geding van (onderdelen van) de Whv
18. Een van de verweren is dat betekenis toekomt aan het feit dat de voorzieningenrechter in de Rechtbank Den Haag op 23 februari 1999, in een kort geding door de Nederlandse Vereniging van Varkenshouders (NVV) aangespannen tegen De Staat, heeft bevolen dat De Staat belangrijke en hier relevante gedeelten van de Whv buiten toepassing moest laten. Het Ministerie van LNV besloot vervolgens om zich ook waar het de niet bij de NVV aangesloten varkenshouders betreft in afwachting van het hoger beroep naar die uitspraak te voegen. Van dat vonnis werd door De Staat geappelleerd.
19. Dat kortgedingvonnis sneuvelde op 20 januari 2000 in hoger beroep. Het hof ziet niet dat deze tijdelijke opschorting voor de uitkomst van deze zaak gevolgen behoort te hebben. Vastgesteld moet worden dat [rechtspersoon 1] en de varkenshouders in kwestie vóór genoemde datum (in 1998) al doende waren en ná 20 januari 2000 bezig bleven met een contractuele relatie waarvan zij moesten weten dat het hoogst onwaarschijnlijk zou zijn dat deze voor de varkens in kwestie tot (alsnog te erkennen) varkensrechten zou leiden. Ook bekend moet zijn geweest dat De Staat niet berustte in die uitspraak in kortgeding, die overigens betrekking had op varkenshouders en niet op akkerbouwers die vóór 10 juli 1997 nog geen varkens hielden en dat nadien, zoals uit hetgeen hiervoor werd overwogen blijkt, ook niet echt deden. Het is niet gesteld of gebleken dat [rechtspersoon 1] enerzijds en de betrokken varkenshouders anderszijds tussen 23 februari 1999 en 20 januari 2000 in een vertrouwen dat zij aan dat kortgedingvonnis konden en mochten ontlenen tot nieuwe of andere wezenlijke en voor hun samenwerking bepalende elementen hebben besloten. Die uitspraak in het kort geding gaf verdachten, ook niet na 23 februari 1999 alsnog de ruimte om te realiseren wat zij in hun samenwerking met de varkenshouders beoogden en ondernamen en zeker niet om daar na 20 januari 2000 mee door te blijven gaan. En, omgekeerd, de varkenshouders evenmin. De gedachte dat het anders was levert, voor zover die gedachte bij verdachte heeft geleefd, geen geslaagd beroep op rechtsdwaling op.
Verdachte is strafbaar, nu ook overigens geen omstandigheid is gebleken of aannemelijk geworden die verdachte niet strafbaar zou doen zijn.
Oplegging van straf en/of maatregel
De hierna te melden strafoplegging is in overeenstemming met de aard en de ernst van het bewezenverklaarde en de omstandigheden waaronder dit is begaan, mede gelet op de persoon van verdachte en zijn draagkracht, zoals van een en ander bij het onderzoek ter terechtzitting is gebleken.
20. De verdediging is van oordeel dat de redelijke termijn in de zin van artikel 6 EVRM is overschreden. Deze schending levert een grond op voor strafvermindering ex artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering. De redelijke termijn vangt naar het oordeel van de verdediging aan in juli 1999, althans eind 1999 (subsidiair) of anders november 2000 (meer subsidiair). Het vonnis in eerste aanleg dateert van eind april 2005.
21. Het moment waarop de redelijke termijn is aangevangen is (voor de akkerbouwers) te stellen op 10 september 2002, toen het merendeel van de in deze zaak betrokken verdachten ter zake van het bewezenverklaarde is aangehouden en in verzekering gesteld. Dat laatste ligt voor verdachte evenwel anders: hij werd immers pas in juni 2004 aangehouden en verhoord.
22. Met betrekking tot de akkerbouwers geldt het volgende. In 1999 is de AID het zogeheten [onderzoek 1] gestart naar soortgelijke samenwerkingsverbanden als in deze zaak aan de orde. Dat er ten aanzien van verdachte of [rechtspersoon 1] en haar leden in de [onderzoek 1] onderzoekshandelingen zijn verricht die het beginpunt van bedoelde termijn opleveren kan het hof niet zien. Dat geldt a fortiori voor verdachte.
23. In 1999 werd eveneens een onderzoek ingesteld naar de pluimveebedrijven van [persoon 1] te [plaats 7] en [plaats 8], twee bedrijven die er in deze zaak, waar het immers om varkensrechten gaat, verder niet toe doen. In het kader van die onderzoeken heeft bij de verdachte [verdachte 7] en [verdachte 8] (de voorzitter resp. secretaris van [rechtspersoon 1]) in oktober 2000 een doorzoeking plaatsgevonden en werd de verdachte [verdachte 9] gehoord. Bij dat onderzoek ging het om gierlozingen bij “de kippenstal stal in [plaats 7]” .
24. De stelling is dat deze onderzoeken of in elk geval de onderzoekshandelingen die daarbij te pas kwamen ten aanzien van de genoemde verdachten, in feite betrekking hadden op [rechtspersoon 3] i.o. dan wel [rechtspersoon 1]. Deze stelling, die in feite een veronderstelling is gebleven, is onvoldoende om waar het om deze (varkensrechten-) zaak gaat het beginpunt van de redelijke termijn voor hen ([verdachte 7], [verdachte 8] en [verdachte 9]) of voor de andere leden van [rechtspersoon 1] daar te markeren: deze gebeurtenissen leverden geen omstandigheden op waaraan zij de redelijke verwachting konden ontlenen dat zijn voor het feit dat thans aan de orde is zouden worden vervolgd. Dat de AID in een aantal zaken tegen hen gebruik gemaakt heeft van in januari 2000 onder KPMG in beslaggenomen bescheiden, leidt niet tot een ander oordeel. Voor de verdachte die geen lid was van [rechtspersoon 1] geldt dat zeker.
25. Verdachte heeft niets aangevoerd op grond waarvan zou kunnen worden aangenomen dat hij tussen 1 september 2002, toen akkerbouwers met wie hij samenwerkte en september 2004, toen hij in verzekering werd gesteld in verband met deze kwestie heeft geleefd onder de druk van een mogelijke strafvervolging terzake.
De redelijke termijn waar het de afwikkeling van deze zaak betreft
26. Verdachte is in deze zaak door de rechtbank Den Bosch op 27 april 2005 veroor¬deeld. Tegen dit vonnis is namens verdachte op 9 mei 2005 hoger beroep ingesteld . Op 4 oktober 2006 heeft het gerechthof Den Bosch arrest gewezen. Zowel de advocaat-generaal als verdachte hebben medio oktober 2006 beroep in cassatie ingesteld. Bij arrest van 12 mei 2009 heeft de Hoge Raad de zaak verwezen naar dit hof.
27. De afwikkeling van deze zaak heeft niet plaatsgevonden binnen de redelijke termijn als bedoeld in de door de verdediging aangehaalde verdragsbepa¬ling, maar dat vindt wel mede zijn oorzaak in de omvang van de zaak, in de complexiteit van de materie en in het gevoerde verweer. Er is op dit punt sprake van schending van het recht op berechting binnen een redelijke termijn waarmee het hof ten gunste van verdachten rekening zal houden.
28. Tussen de aanhouding en inverzekeringstelling van verdachte en de datum van het vonnis in eerste aanleg ligt een periode van minder dan een jaar, maar de periode tussen het instellen van het beroep in cassatie en de datum van het arrest van de Hoge Raad is ruim 30 maanden. Het is 4 mei 2010 als dit hof uitspraak doet. Er is een schending van artikel 6, eerste lid, van het EVRM en daarmee aanleiding tot strafvermindering.
29. De ernst van de feiten wordt in het bijzonder bepaald door de omstandigheid dat er een – voor het milieu schadelijke- uitbreiding van de hoeveelheid geproduceerde mest heeft plaatsgevonden die door de wetgever ter uitvoering van voorschriften van de Europese Gemeenschap niet is gewild. De omvang hiervan verschilt per deelnemer aan het samenwerkings-verband. Verdachte werkte samen met meerdere akkerbouwers en het ging in zijn geval om honderden zeugen en enkele duizenden biggen. Voor de individuele akkerbouwers was dat belangrijk minder. Dat verschil is door de advocaat-generaal gekozen als aanknopingspunt voor de geëiste straf en voor het hof (inderdaad) een bruikbaar vertrekpunt. Daarbij tekent het hof aan dat de verdediging van verdachte weliswaar jaarstukken heeft overgelegd die betrekking hebben op verdachte en zijn bedrijf maar daaraan verder geen duidelijke strafmaatverweren heeft vastgeknoopt. Er is voor het hof daarom geen aanleiding om van dat vertrekpunt af te wijken. Het soort sanctie als is geëist (een onvoorwaardelijke geldboete) is passend bij een delict als het bewezenverklaarde. Op grond van hetgeen hier in rechtsoverweging ?27 werd vastgesteld zal het hof een korting toepassen van 10%.
Toepasselijke wettelijke voorschriften
Het hof heeft gelet op de artikelen 14a, 14b, 14c, 23, 24, 24c, 47, 57, 63 en 91 van het Wetboek van Strafrecht, de artikelen 1, 2 en 6 van de Wet op de economische delicten en artikel 15 van de Wet herstructurering varkenshouderij.
Deze voorschriften zijn toegepast, zoals zij golden ten tijde van het bewezenverklaarde.
BESLISSING
Het hof:
Vernietigt het vonnis waarvan beroep en doet opnieuw recht:
Verklaart zoals hiervoor overwogen bewezen dat verdachte het onder 1 en 2 subsidiair tenlastegelegde heeft begaan.
Verklaart niet bewezen hetgeen verdachte meer of anders is tenlastegelegd dan hierboven is bewezenverklaard en spreekt verdachte daarvan vrij.
Verklaart het bewezenverklaarde strafbaar, kwalificeert dit als hiervoor vermeld en verklaart verdachte strafbaar.
Veroordeelt verdachte tot een geldboete van EUR 250.000,00 (tweehonderdvijftigduizend euro), bij gebreke van betaling en verhaal te vervangen door 365 (driehonderdvijfenzestig) dagen hechtenis.
Aldus gewezen door
mr B.P.J.A.M. van der Pol, voorzitter,
mr P.A.H. Lemaire en mr J.A.W. Lensing, raadsheren,
in tegenwoordigheid van mr A.B. de Wit, griffier,
en op 4 mei 2010 ter openbare terechtzitting uitgesproken.