Uitspraak
Gerechtshof Arnhem
nevenzttingsplaats Leeuwarden
Sector strafrecht
Parketnummer: 24-003219-09
Uitspraak d.d.: 12 maart 2012
TEGENSPRAAK
Arrest van de meervoudige kamer voor strafzaken
gewezen op het hoger beroep, ingesteld tegen het vonnis van de rechtbank Zwolle-Lelystad van 3 december 2009 in de strafzaak tegen
[verdachte],
geboren te [geboorteplaats] op [1978],
wonende te [woonplaats], [adres].
Het hoger beroep
De officier van justitie heeft tegen het hiervoor genoemde vonnis hoger beroep ingesteld.
Onderzoek van de zaak
Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek op de terechtzitting van het hof van 13 en 14 oktober 2010, 10 mei 2011, 14 september 2011, 24, 25 en 26 januari 2012 en 27 februari 2012 en, overeenkomstig het bepaalde bij artikel 422 van het Wetboek van Strafvordering, het onderzoek op de terechtzitting in eerste aanleg.
Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaat-generaal, strekkende tot veroordeling van verdachte tot een gevangenisstraf voor de duur van 1 jaar, met aftrek van voorarrest. Deze vordering is na voorlezing aan het hof overgelegd. Het hof heeft voorts kennis genomen van hetgeen namens verdachte door zijn raadsman naar voren is gebracht.
Het vonnis waarvan beroep
Het hof zal het vonnis waarvan beroep om proceseconomische redenen vernietigen en daarom opnieuw rechtdoen.
Ontvankelijkheid openbaar ministerie
Rechtsmacht
Verdachte bezit niet de Nederlandse nationaliteit. Uit het dossier is gebleken dat hij ten tijde van het ten laste gelegde woonachtig was in Nederland.
Ingevolge art. 2 Sr is de Nederlandse strafwet toepasselijk op ieder die zich in Nederland aan enig strafbaar feit schuldig maakt.
Indien naast in Nederland ook buiten Nederland gelegen plaatsen kunnen gelden als plaats waar het strafbare feit is gepleegd, is op grond van de hiervoor genoemde wetsbepaling vervolging van dat strafbare feit in Nederland mogelijk, ook ten aanzien van de van dat strafbare feit deel uitmakende gedragingen die buiten Nederland hebben plaatsgevonden, ongeacht de strafbaarheid van dat feit in het buitenland. (HR 27 oktober 1998, NJ 1999, 221).
In de tenlastelegging van verdachte is - zakelijk weergegeven - als pleegplaats vermeld Nederland en/of een aantal andere landen. Aldus laat de tenlastelegging de mogelijkheid open dat het feit niet mede in Nederland is begaan. In dat geval kan geen rechtsmacht worden gebaseerd op artikel 2 van het Wetboek van Strafrecht. Evenmin kan voor het ten laste gelede rechtsmacht worden gebaseerd op enige andere rechtsregel. Dit brengt met zich dat het openbaar ministerie niet ontvankelijk zal worden verklaard in de vervolging voor zover het strafbare feit niet (mede) in Nederland is begaan.
Verhoorprotocol
Op dezelfde wijze als zij in eerste aanleg heeft gedaan, heeft de verdediging op grond van de totstandkoming en het gebruik van het verhoorprotocol de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de vervolging bepleit. Vormen in het vooronderzoek zijn onherstelbaar geschonden en zijn van een zodanige ernst dat het meest zware rechtsgevolg dat de wet kent in artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering dient te worden toegepast.
De rechtbank heeft hieromtrent, voor zover van belang, het navolgende overwogen:
De verdediging heeft - kort samengevat en zakelijk weergegeven - aangevoerd dat het openbaar ministerie niet ontvankelijk moet worden verklaard in haar vervolging omdat het ten behoeve van de onderzoeken Koolvis en Kluivingsbos opgestelde en bij de verhoren van de vermeende slachtoffers van mensenhandel gebruikte verhoorprotocol niet alleen als zodanig onrechtmatigheden met zich brengt, maar dat ook de wijze waarop politie en externe partners daarmee zijn omgegaan, onrechtmatigheden heeft veroorzaakt.
De verdediging stelt zich op het standpunt dat bij die onrechtmatigheden sprake is van ernstige inbreuken op de beginselen van een behoorlijke procesorde waardoor doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak is tekortgedaan. Voor zover sprake zou zijn van schending van andere belangen dan die van verdachte, geldt dat het gaat om zeer fundamentele inbreuken waardoor het wettelijk systeem in de kern wordt geraakt.
De verdediging heeft in dit verband onder meer verwezen naar de arresten inz. Zwolsman en Karman. (...)
Het oordeel van de rechtbank met betrekking tot dit verweer.
Het rapport d.d. 23 augustus 2007, opgemaakt door verbalisant [verbalisant], waarin het verhoorprotocol is opgenomen, vermeldt als voornaamste reden voor de totstandkoming daarvan: de wens om enerzijds de verklaringsbereidheid bij vermeende slachtoffers van mensenhandel te vergroten - door vertrouwen te winnen en uitleg te geven - en anderzijds de betrouwbaarheid van de eventueel afgelegde verklaringen te bevorderen.
Het protocol dient twee doelen zo is in het rapport te lezen, namelijk:
1. bevorderen van de waarheidsvinding in het kader van het opsporingsbelang en
2. bieden van hulpverlening aan de vermeende slachtoffers waarbij externe partners worden ingezet om o.a. de invloed van voodoo te bespreken/beperken. Als externe partners zijn ingezet: een Nigeriaanse dominee genaamd [naam] en een ervaringsdeskundige die eerder als tolk is opgetreden in andere mensenhandelzaken.
De opzet van het protocol is besproken tijdens een op 23 augustus 2007 gehouden overleg in Groningen, waarbij een officier van justitie, leden van de onderzoeksteams inz. Koolvis en Kluivingsbos, alsmede de hiervoor bedoelde ervaringsdeskundige en Nigeriaanse dominee aanwezig waren. Het protocol zelf valt uiteen in een vijf-stappenplan waarin - zo constateert de rechtbank - niet alleen een ieders rol is beschreven (van respectievelijk politie, ervaringsdeskundige en dominee) maar waarin ook is aangegeven op welke wijze gesprekken met c.q. verhoren van vermeende slachtoffers dienen plaats te vinden. Daarbij is ook aandacht besteed aan de inzet van audiovisuele hulpmiddelen.
De rechtbank merkt vooreerst op dat de bijzondere aard van dit soort zaken, met name de problemen met betrekking tot de - doorgaans geringe - verklaringsbereidheid van vermeende slachtoffers en de moeizame waarheidsvinding waarmee opsporingsinstanties zich geconfronteerd zien, op zichzelf reden kan zijn op zoek te gaan naar een methode waarbij beide belangen - de waarheidsvinding en een adequate hulpverlening aan slachtoffers - beter gediend worden. De keuze voor een verhoorprotocol, als waarvan in de onderhavige zaak sprake is, kan daarmee gerechtvaardigd zijn.
Het openbaar ministerie heeft in deze zaak voor een dergelijk verhoorprotocol gekozen en in het kader van de door haar nagestreefde transparantie zijn daarin ook de eisen waaraan de gesprekken tussen vermeende slachtoffers en ervaringsdeskundige/dominee enerzijds en de uiteindelijke verhoren door opsporingsambtenaren anderzijds moeten voldoen, uitdrukkelijk in het verhoorprotocol opgenomen.
De rechtbank overweegt met betrekking tot het verhoorprotocol en de uitvoering daarvan het volgende:
Blijkens het verhoorprotocol hebben de zogenaamde externe partners - de ervarings-deskundige en de dominee dus - duidelijk een verschillende rol in de fase die voorafgaat aan het uiteindelijke verhoor van vermeende slachtoffers door opsporingsambtenaren. De inzet van de dominee dient kennelijk vooral gericht te zijn op hulpverlening, het als gezaghebbend geestelijke bevrijden van eventuele voodoo-invloeden, terwijl voor de ervaringsdeskundige eerder een rol weggelegd lijkt als inhoudelijk gesprekspartner van de Nigeriaanse meisjes/ vrouwen, een en ander met het oog op het eventueel doen van aangifte.
De rechtbank leidt dat niet alleen af uit de verschillende locaties waar ervaringsdeskundige en dominee de gesprekken met de meisjes/vrouwen hebben gevoerd - de dominee op "neutraal" terrein, in elk geval niet het politiebureau, en de ervaringsdeskundige juist wel op het politiebureau - maar ook uit de taakomschrijving van ervaringsdeskundige en dominee.
De dominee moet zich, aldus het protocol, vooral bezighouden met het bestrijden van eventuele voodoo-invloeden terwijl de ervaringsdeskundige meer inhoudelijk bezig is en zaken dient te bespreken als: de invloed van voodoo, de werkwijze van de criminele organisatie waar zij het slachtoffer van was, haar werk in de prostitutie en de uitbuiting.
De ervaringsdeskundige moet met andere woorden haar ervaringen delen met de veronderstelde slachtoffers.
De hiervoor omschreven, in het verhoorprotocol opgenomen, taakverdeling behoeft op zichzelf geen problemen op te leveren indien en voor zover aan de externe partners duidelijke instructies worden gegeven op welke wijze de door hen te voeren gesprekken dienen plaats te vinden. In dit verband merkt de rechtbank op dat de ervaringsdeskundige tijdens haar verhoor ter terechtzitting d.d. 11 mei 2009 desgevraagd heeft verklaard dat zij van de politie geen specifieke instructies voor de door haar met de meisjes/vrouwen te voeren gesprekken heeft gekregen. Aan haar is slechts verteld wat zij in elk geval niet moest doen, namelijk de meisjes dwingen.
Het valt op dat in het verhoorprotocol dergelijke nauwkeurig geformuleerde instructies ontbreken. De rechtbank is niet gebleken dat de externe partners voorafgaande aan de door hen te voeren gesprekken zijn geïnstrueerd door de politie en evenmin is gebleken op welke wijze die gesprekken - in het geval van de ervaringsdeskundige - zijn geëvalueerd.
De rechtbank beschouwt het ontbreken van duidelijke instructies aan de externe partners als een ernstige omissie. De verdediging heeft ten aanzien van een aantal gesprekken naar het oordeel van de rechtbank terecht scherpe kritiek geuit op de wijze waarop met name de ervaringsdeskundige in gesprek is geweest met de vermeende slachtoffers. De verdediging heeft daarbij onder meer gesteld dat er is gestuurd, gemanipuleerd en geïntimideerd waarbij zowel de ervaringsdeskundige als de dominee als verlengstuk van het opsporingsapparaat zou zijn opgetreden. De rechtbank onderschrijft die kwalificaties niet, omdat daarvan de suggestie uitgaat dat ervaringsdeskundige en dominee doelbewust bezig zouden zijn geweest om een justitie welgevallige en voor de verdachte belastende verklaring te verkrijgen van het betreffende vermeende slachtoffer. Die suggestie mist naar het oordeel van de rechtbank feitelijke grondslag.
Een omissie die niet zozeer aan het verhoorprotocol zelf kleeft, als wel aan de uitvoering daarvan, is het gebrek aan alertheid bij en controle door het openbaar ministerie ten aanzien van zowel de werkwijze van de ervaringsdeskundige als van de dominee. Op grond van het onderzoek is immers komen vast te staan dat de dominee op eigen initiatief verslagen van gesprekken met vermeende slachtoffers heeft verzonden aan politieambtenaren. Zijdens het openbaar ministerie is erkend dat zulks in strijd is met het verhoorprotocol en derhalve niet had mogen gebeuren, maar van die verslagen zou door de politie geen gebruik zijn gemaakt, aldus het openbaar ministerie. Die geruststelling overtuigt de rechtbank niet, immers achteraf kan niet worden meer worden getoetst of en op welke wijze informatie uit bedoelde gespreksverslagen invloed heeft gehad op de inhoud van de in deze zaak afgelegde verklaringen.
Ook ten aanzien van de gesprekken en werkwijze van de ervaringsdeskundige heeft het naar het oordeel van de rechtbank aan de vereiste controle door het openbaar ministerie ontbroken.
In het kader van het doen van een eventuele aangifte dient aan vermeende slachtoffers van mensenhandel de zogenaamde B9-procedure en de consequenties daarvan te worden uitgelegd. Die verplichting berust evenwel bij de betreffende opsporingsambtenaar.
De rechtbank stelt echter vast dat de ervaringsdeskundige meer dan eens, en tijdens een en hetzelfde gesprek met een vermeend slachtoffer soms ook bij herhaling, de B9-procedure heeft genoemd en in dat verband niet alleen heeft beklemtoond welke voordelen die procedure kan opleveren, maar ook welke nadelige gevolgen (uitzetting) het kan hebben als je uit de procedure wordt gezet.
Een deugdelijke, inhoudelijke en tijdige evaluatie -aanstonds na een gesprek met een vermeend slachtoffer- had aanleiding kunnen zijn voor de betreffende opsporings-ambtena(a)r(en) om aan de ervaringsdeskundige nog eens duidelijk te maken wat wel en wat niet tot haar taak behoorde.
Hetzelfde geldt voor de wijze waarop sommige gesprekken door de ervaringsdeskundige zijn gevoerd. In een aantal gevallen lijkt er geen sprake te zijn van een gesprek c.q. dialoog met een vermeend slachtoffer maar eerder van een monoloog van de ervaringsdeskundige waarin zij zeer uitvoerig (soms meer dan 4 pagina's lang) en gedetailleerd vertelt over wat zij heeft meegemaakt.
Het bepaald niet denkbeeldige risico daarvan is dat een getuige/aangeefster in de door haar uiteindelijk ten overstaan van een opsporingsambtenaar af te leggen verklaring/aangifte bewust dan wel onbewust delen van of details uit de "monoloog" van de ervaringsdeskundige overneemt. Met andere woorden: het gevaar van beïnvloeding ligt hier op de loer, waarmee de uiteindelijke aangifte aan betrouwbaarheid en dus bewijskracht kan inboeten.
Mede in aanmerking genomen de omstandigheid dat - naar de ervaring heeft geleerd en statistieken hebben uitgewezen - nogal eens ten onrechte een beroep op de B9-regeling wordt gedaan door vreemdelingen en extra waakzaamheid te dien aanzien in elk geval geboden is,
had naar het oordeel van de rechtbank van het openbaar ministerie in deze zaak mogen worden verwacht dat zij juist bij de inzet van genoemde externe partners volledig de regie had gehouden. Er hadden diverse controlemomenten moeten worden ingebouwd teneinde beïnvloeding van de vermeende slachtoffers te voorkomen.
Met betrekking tot de "daadwerkelijke verhoren" van de vermeende slachtoffers door opsporingsambtenaren is in de toelichting op het verhoorprotocol onder 5. "Monitoren proces/opslag gegevens", vermeld dat daarvan opnamen worden gemaakt en dat die opnamen audiovisueel zullen zijn. De rechtbank stelt vast dat de zich in het dossier bevindende aangiftes uitsluitend auditief zijn opgenomen, althans van audiovisuele vastlegging is de rechtbank niet gebleken. Ten aanzien van het "daadwerkelijk verhoor" is verder in genoemde toelichting onder 4. onder meer vermeld dat een zogenaamd "studioverhoor" zal plaatsvinden.
Kennelijk heeft men hierbij het oog gehad op het zogenaamde studioverhoor dat standaard - op grond van daarvoor geldende richtlijnen - plaatsvindt in zedenzaken bij het horen van zeer jonge, minderjarige, slachtoffers. De rechtbank constateert dat van studioverhoren geen sprake is geweest ofschoon daar vanwege de aard van de zaak alle reden toe was.
Het bevreemdt de rechtbank evenzeer, en zij beschouwt het als een groot gemis in een zo grote en belangwekkend geachte strafzaak als de onderhavige, dat van vorenbedoelde verhoren geen audiovisuele opnamen zijn gemaakt. Daarmee ontbreekt immers de mogelijkheid om de wijze waarop de verklaringen tot stand zijn gekomen te toetsen.
De rechtbank komt op grond van het hiervoor overwogene tot de volgende conclusie.
Het verhoorprotocol kan op zichzelf worden beschouwd als een legitieme en goed bedoelde poging van het openbaar ministerie om de hulpverlening aan slachtoffers van mensenhandel te verbeteren en daarmee de verklaringsbereidheid bij diezelfde slachtoffers alsmede de waarheidsvinding in deze gecompliceerde zaken te bevorderen.
De rechtbank is overtuigd van de integriteit van het openbaar ministerie bij het opstellen en uitvoeren van meergenoemd protocol en de keuze en inzet van externe partners daarbij.
Van de inzet van een innovatieve, nieuwe opsporingsmethode welke ter goedkeuring aan het College van Procureurs-Generaal had behoren te worden voorgelegd - zoals de verdediging heeft betoogd - is, naar het oordeel van de rechtbank geen sprake.
De ervaringsdeskundige en de dominee zijn niet ingezet in het kader van het opsporingsonderzoek maar slechts met het oog op het verbeteren van de begeleiding van potentiële slachtoffers van mensenhandel waarbij het kennelijke doel was belemmeringen ten aanzien van het kunnen verklaren over wat er werkelijk was gebeurd, weg te nemen.
Daarbij heeft het openbaar ministerie evenwel uit het oog verloren dat een strakke regie bij uitstek geboden is indien "gebruik" wordt gemaakt van burgerdeskundigen in de fase waarin reeds bewijs wordt vergaard tegen mogelijke verdachten.
Hoezeer die strakke regie vereist is, blijkt alleen al uit het feit dat het openbaar ministerie heeft erkend dat de ervaringsdeskundige, voorafgaande aan het gesprek met [slachtoffer 1], ten onrechte kennis heeft genomen van (relevante) tapgesprekken, waarvan zij de inhoud vervolgens heeft voorgehouden aan [slachtoffer 1] voornoemd.
Aan het openbaar ministerie kan worden verweten dat zij onvoldoende zorgvuldigheid heeft betracht bij het opstellen van het verhoorprotocol en vooral dat zij in ernstige mate te kort is geschoten bij de controle op de uitvoering daarvan.
Zoals de rechtbank hiervoor reeds heeft overwogen, kan een en ander verstrekkende gevolgen hebben voor de beoordeling van de betrouwbaarheid van de in deze zaak door vermeende slachtoffers afgelegde verklaringen. Ten aanzien van elk individueel slachtoffer zal moeten worden onderzocht of de afgelegde verklaring(en) de toets van betrouwbaarheid kan/kunnen doorstaan.(...)
De rechtbank verwerpt het beroep op niet ontvankelijkheid van het openbaar ministerie en overweegt daartoe het volgende.
Voor niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie als sanctie is volgens het arrest inz. Zwolsman slechts plaats, indien sprake is van "ernstige inbreuken op beginselen van de behoorlijke procesorde waardoor 'doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak is tekort gedaan".
Met andere woorden, er dient sprake te zijn van een grove mate van verwijtbaarheid aan het openbaar ministerie.
Dit betekent dat een onrechtmatigheid dient te worden vastgesteld, dat de belangen van de verdachte in deze zaak dienen te zijn getroffen en dat zulks is vastgesteld en dat doelbewust of met grove verwaarlozing van die belangen aan een eerlijke behandeling van zijn zaak is tekort gedaan.
Ingevolge het arrest inz. Karman kan in hoge uitzondering, ook indien geen verwijtbaarheid bestaat en verdachte niet daadwerkelijk in zijn belangen is getroffen, plaats zijn voor niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie. Daarvan is sprake, indien ernstige schending is vastgesteld van een zo fundamenteel beginsel van een behoorlijke procesorde, dat daarmee het wettelijk systeem in zijn kern wordt geraakt Dat hiervan alleen in hoge uitzondering sprake is en deze (extra) grond voor niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie terughoudend dient te worden toegepast volgt uit opvolgende rechtspraak, onder meer in HR 2002, 8 en HR 14 januari 2003, 2003, 288.
De uitspraak van het Europees Hof voor de rechten van de mens (EHRM) in de zaak Kahn vs het Verenigd Koninkrijk (12 mei 2000) geeft aan dat aan de eis van eerlijkheid van de strafprocedure is voldaan wanneer de strafprocedure 'as a whole' (in zijn geheel) eerlijk is. Het is derhalve niet meer van belang of een verdachte in een belang is geschaad, maar of met de overtreden norm de eerlijkheid van het proces van verdachte is aangetast, waarmee de Schutznorm wordt gerelativeerd.
De rechtbank is van oordeel dat, alle feiten en omstandigheden in aanmerking genomen, wel kan worden gesproken van ernstige tekortkomingen van het openbaar ministerie bij met name de controle op de uitvoering van het verhoorprotocol, maar dat die tekortkomingen niet van zodanige aard zijn dat de conclusie gerechtvaardigd is, dat sprake is van ernstige inbreuken op beginselen van de behoorlijke procesorde waardoor doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak is tekort gedaan, dan wel van de situatie dat in casu een zo fundamenteel beginsel van een behoorlijke procesorde is geschonden dat daarmee het wettelijk systeem in zijn kern wordt geraakt.
De door de verdediging geuite kritiek ten spijt, kan het hof zich verenigen met de hierboven weergegeven overwegingen van de rechtbank. De door de rechtbank gemaakte opmerking dat zij het als een groot gemis beschouwt dat van de verhoren van de vermeende slachtoffers geen audiovisuele opnamen verdient een kanttekening. De opmerking berust op een omissie: de politieverhoren zijn wel audiovisueel geregistreerd.
De ook door de rechtbank benadrukte bijzondere aard van de ten laste gelegde gronddelicten met betrekking tot bewijsvergaring en waarheidsvinding rechtvaardigen een onderzoek naar methoden die in commune strafzaken minder gebruikelijk zijn en daardoor kunnen afwijken van de geijkte paden, zoals in casu is gedaan door de ontwikkeling van een specifiek verhoorprotocol waarin een rol is weggelegd voor de inzet van burgers zoals ervaringsdeskundigen. De veronderstelling van de zijde van het openbaar ministerie dat de vermeende slachtoffers van mensenhandel -mede vanwege de hiermee verband houdende culturele bepaaldheid van dit fenomeen- door op voodoo geïnspireerde bedreigingen belemmerd zouden kunnen worden in het naar waarheid verklaren, komt ook niet zo maar uit de lucht vallen. "Voodoo-praktijken' om de verklaringsvrijheid van slachtoffers van mensenhandel te beperken blijken niet alleen uit (de via gespreksverslagen kenbare) ervaringen van de ervaringsdeskundige maar ook uit de verklaring van de niet aan het verhoorprotocol onderworpen [slachtoffer 2]. Met de rechtbank ziet het hof in de ontwikkeling, de inzet alsmede de gebruikmaking van het verhoorprotocol geen belemmering om het openbaar ministerie ontvankelijk te verklaren in de vervolging. De daartoe strekkende verweren van de verdediging worden dan ook verworpen.
De tenlastelegging
Aan verdachte is - na wijziging van de tenlastelegging ter terechtzitting in eerste aanleg - tenlastegelegd dat:
feit 1 primair:
hij in of omstreeks de periode van 1 januari 2006 tot en met 24 oktober 2007 te Deventer en/of Assen en/of Zeegse en/of Baexem en/of Amsterdam en/of Oisterwijk en/of Middelburg en/of elders in Nederland en/of in België en/of Frankrijk en/of Spanje en/of Italië en/of Engeland en/of Duitsland en/of elders in Europa en/of in Nigeria, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, een of meer anderen, te weten
-[slachtoffer 18] en/of [slachtoffer 19] (-beiden- zaaksdossier 5) en/of
-[slachtoffer 1] en/of [slachtoffer 48] of en/of [slachtoffer 23] (ook [slachtoffer 23] genoemd) en/of [slachtoffer 24] en/of [benadeelde 1] (-allen- zaaksdossier 8) en/of
-[slachtoffer 28] en/of [slachtoffer 29] en/of [slachtoffer 30] (-allen- zaaksdossier 11)
(telkens) door dwang en/of geweld en/of een andere feitelijkheid en/of door dreiging met geweld en/of een andere feitelijkheid en/of door afpersing en/of fraude en/of misleiding en/of door misbruik van uit feitelijke omstandigheden voortvloeiend overwicht en/of door misbruik van een kwetsbare positie,
heeft geworven, vervoerd, overgebracht, gehuisvest of opgenomen, met het oogmerk van uitbuiting van die hierboven onder 2. genoemde personen of een of meer van hen,
immers heeft verdachte toen aldaar met verdachtes mededaders of een of meer van hen, althans alleen, met voormeld oogmerk bedoelde personen of een of meer van hen -hun/haar/zijn kwetsbare positie in Nigeria kennende-
-in Nigeria geworven en/of hen/haar/hem beloofd dat verdachte en/of verdachtes mededader(s) hen/haar/hem naar een veilige plaats zou(den) brengen en/of
-hen/haar/hem niet verteld welk soort werkzaamheden zij/hij zou(den) moeten gaan verrichten en/of
-in Nigeria onderworpen of doen of laten onderwerpen aan voodoopraktijken en/of hen/haar/hem (in dat kader) gezegd dat zij een (groot) geldbedrag diende(n) af te dragen
-voor hen/haar/hem de kosten voor de reis per vliegtuig naar Nederland of enige andere bestemming binnen Europa betaald waardoor er een verplichting tot terugbetaling aan verdachte en/of verdachtes mededader(s) ontstond en/of
-hen/haar/hem per Nederlands vliegtuig vervoerd en/of doen vervoeren naar Nederland en/of enige andere bestemming binnen Europa en/of
-hen/haar/hem in Nederland uit de opvang voor asielzoekers, waarin zij/hij waren/was geplaatst, vervoerd of doen of laten vervoeren of overbrengen naar door verdachte en/of verdachte mededader(s) opgegeven plaatsen in Nederland en/of ondergebracht in een of meer woningen, zulks terwijl bedoelde perso(o)n(en) geen Nederlands spraken of begrepen en/of geen middelen van bestaan had/(den) en/of geen officiële identiteitspapieren bezat(en) en/of
-hen/haar/hem (vervolgens) naar een of meer andere landen binnen Europa vervoerd of doen of laten vervoeren of overbrengen teneinde hen/haar/hem daar tot prostitutie te brengen;
(273a lid 1 onder 1e , vernummerd tot 273f lid 1 onder 1e , Wetboek van Strafrecht)
feit 1 subsidiair:
hij in of omstreeks de periode van 1 januari 2006 tot en met 24 oktober 2007 te Deventer en/of Assen en/of
Zeegse en/of Baexem en/of Amsterdam en/of Oisterwijk en/of Middelburg en/of elders in Nederland en/of in België en/of Frankrijk en/of Spanje en/of Italië en/of Engeland en/of Duitsland en/of elders in Europa, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, meermalen, althans eenmaal, (telkens) een of meer anderen, te weten
-[slachtoffer 18] en/of [slachtoffer 19] (-beiden- zaaksdossier 5) en/of
-[slachtoffer 1] en/of [slachtoffer 48] of en/of [slachtoffer 23] (ook [slachtoffer 23] genoemd) en/of [slachtoffer 24] en/of [benadeelde 1] en/of een persoon die "FAITH" wordt genoemd (-allen- zaaksdossier 8) en/of
-[slachtoffer 28] en/of [slachtoffer 29] en/of [slachtoffer 30]
(-allen- zaaksdossier 11)
a. behulpzaam is geweest bij het zich verschaffen van toegang tot of doorreis door Nederland, een andere lidstaat van de Europese Unie, IJsland, Noorwegen, in elk geval een staat die is toegetreden tot het op 15 november 2000 te New York totstandgekomen Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over de zee en in de lucht, tot aanvulling van het op 15 november 2000 te New York totstandgekomen Verdrag
tegen transnationale georganiseerde misdaad, of hen daartoe gelegenheid, middelen of inlichtingen heeft verschaft, terwijl verdachte wist of ernstige redenen had te vermoeden dat die toegang of die doorreis wederrechtelijk was, (art. 197a lid 1 WvSr)
en/of
b. uit winstbejag behulpzaam is geweest bij het zich verschaffen van verblijf in Nederland
of een andere lidstaat van de Europese Unie, IJsland, Noorwegen, in elk geval een staat die is toegetreden tot het op 15 november 2000 te New York totstandgekomen Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over de zee en in de lucht, tot aanvulling van het op 15 november 2000 te New York totstandgekomen Verdrag tegen transnationale georganiseerde misdaad, en/of die persoon/personen daartoe gelegenheid en/of middelen en/of inlichtingen heeft verschaft terwijl verdachte en/of verdachtes mededader(s) (telkens) wist(en) of ernstige redenen had(den) te vermoeden dat dit verblijf wederrechtelijk was, (art. 197a lid 2 WvSr)
immers heeft/hebben verdachte en/of verdachtes mededader(s) toen aldaar al dan niet in vereniging en/of al dan niet uit winstbejag genoemde personen of een of meer van hen vanuit Nigeria naar Nederland vervoerd of doen of laten vervoeren en/of (door het verstrekken van vliegtickets) gelegenheid gegeven naar Nederland te reizen en/of die persoon/personen voorzien of doen of laten voorzien van informatie en/of middelen en/of van (een) vals(e) of vervalst(e) paspoort(en) en/of identiteitspapieren en/of (vervolgens) (in Nederland, nadat die persoon/personen zonder toestemming of medeweten van de bevoegde instanties uit de opvang voor asielzoekers waren vertrokken) die persoon/personen vervoerd of doen of laten vervoeren en/of die persoon/personen onderdak verschaft dan wel daarbij bemiddeld en/of die persoon/personen voorzien (een) vals(e) of vervalst(e) paspoort(en) en/of identiteitspapieren en/of die persoon/personen doen of laten reizen vanuit Nederland naar België en/of Frankrijk en/of Spanje en/of Italië en/of Noorwegen en/of Duitsland en/of enig ander land binnen de Europese Unie, en dusdoende daarvan een beroep of gewoonte heeft/hebben gemaakt.
feit 2:
hij in of omstreeks de periode van 1 januari 2006 tot en met 24 oktober 2007 te Deventer en/of Middelburg en/of Amsterdam en/of Eindhoven en/of elders in Nederland en/of Duitsland en/of België en/of Frankrijk en/of Italië en/of Spanje en/of Engeland en/of Duitsland en/of Nigeria, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen,
heeft deelgenomen aan een organisatie, waarvan, behalve verdachte, ook [medeverdachte 19] en/of [medeverdachte 3] en/of [medeverdachte 5] en/of [medeverdachte 4] en/of [medeverdachte 9] en/of [medeverdachte 6] en/of [medeverdachte 2] en/of [medeverdachte 7] en/of I[medeverdachte 8] en/of [medeverdachte 10] en/of [medeverdachte 11] en/of [medeverdachte 12] en/of [medeverdachte 13] en/of [medeverdachte 14] en/of [medeverdachte 15] ( "[medeverdachte 15]" ) en/of [medeverdachte 16] en/of [medeverdachte 17] en/of [medeverdachte 18] ("[medeverdachte 18]" ) deel uitmaakte(n) en welke organisatie tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven, te weten:
- het (telkens) plegen van mensenhandel (art.273a/273fWvSr);
- het (telkens) plegen van mensensmokkel (art. 197a WvSr);
- het (telkens) plegen van het vervalsen van reisdocumenten (art.231 WvSr);
- het (telkens) plegen van valsheid in geschrifte (art. 225 WvSr);
- het (telkens) plegen van onttrekking van een minderjarige aan het wettig gezag/bevoegd opzicht (art. 279 WvSr).
Indien in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zijn deze verbeterd. De verdachte is daardoor niet geschaad in de verdediging.
Uitleg van de tenlastelegging
Het hof legt de tenlastelegging van feit 1 aldus uit dat indien ten aanzien van geen enkel persoon genoemd onder 1 primair sprake is van mensenhandel pas aan de beoordeling van het subsidiaire mensensmokkel kan worden toegekomen.
Integrale vrijspraak
Mensenhandel: feit 1 primair
Verdachte heeft verklaard dat hij aan meerdere personen (volgens verdachte ging het tweemaal om een jongen en een meisje) onderdak heeft verschaft. Verdachte heeft verklaard dat hij dat deed op verzoek van medeverdachte [medeverdachte 19]. Om welke personen het ging heeft verdachte niet verklaard.
In de tenlastelegging zijn meerdere namen genoemd van verdwenen personen.
Ten aanzien van [slachtoffer 18] en [slachtoffer 19] (beiden verdwenen op 23 augustus 2006) is er een bewijsmiddel1 dat verdachte hen onderdak heeft verschaft. Met betrekking tot [slachtoffer 28] (verdwenen op 1 oktober 2006) en [slachtoffer 29] (verdwenen op 28 september 2006) zijn er tapgesprekken waaruit blijkt dat verdachte voorafgaand aan de verdwijning van deze meisjes telefonisch contact met hen heeft gehad. Uit het tapgesprek van 11 september 2006 tussen verdachte en [medeverdachte 19] blijkt voorts dat verdachte betrokken is geweest bij de verdwijning van [slachtoffer 1] (op 5 september 2006). Bewijs dat verdachte op enigerlei wijze betrokken is geweest bij de verdwijning van de overige in de tenlastelegging genoemde personen is niet aanwezig.
De advocaat-generaal heeft zich op het standpunt gesteld dat verdachte wetenschap had van het feit dat deze personen bestemd waren voor de prostitutie. Daartoe heeft hij gewezen op
de verklaringen van [getuige 5], huisgenoot van verdachte.
Anders dan de advocaat-generaal heeft betoogd, is het hof van oordeel dat uit deze verklaringen niet blijkt dat verdachte wetenschap had van de prostitutiebestemming.
In het door de advocaat-generaal aangehaalde vijfde verhoor2 van [getuige 5] trekt [getuige 5] voor zichzelf de conclusie dat "het best zou kunnen zijn dat de meisjes gebruikt werden door [verdachte] (het hof begrijpt: [verdachte]) en [medeverdachte 19] en dat die meisjes in de prostitutie belanden". Over wetenschap van verdachte spreekt [getuige 5] in dit verhoor niet.
Evenmin blijkt uit het door de advocaat-generaal aangehaalde zesde verhoor3 van [getuige 5] dat verdachte wetenschap had van de prostitutiebestemming. [getuige 5] heeft in dat verhoor verklaard dat hij werd gebeld door een vrouw uit Italië. Die vrouw wilde spreken met een meisje dat bij [getuige 5] verbleef. Volgens [getuige 5] heeft verdachte tegen hem gezegd dat hij de vrouw het telefoonnummer van [getuige 5] had gegeven.
De advocaat-generaal heeft hieruit geconcludeerd dat de vrouw uit Italië een 'madam' (het hof begrijpt: een hoerenmadam) was. Die conclusie is naar het oordeel van het hof niet met feiten onderbouwd. Voorts bewijst dit op geen enkele manier dat verdachte ook wist dat het om een 'madam' ging.
Verder zijn er geen bewijsmiddelen waaruit blijkt dat verdachte wetenschap had van de prostitutiebestemming van de onder 1 primair genoemde personen. Derhalve dient hij vrijgesproken te worden van mensenhandel.
Mensensmokkel: feit 1 subsidiair
Zoals hiervoor is overwogen heeft verdachte een rol gespeeld bij de verdwijning van [slachtoffer 18], [slachtoffer 19] (beiden verdwenen op 23 augustus 2006), [slachtoffer 28] (verdwenen op 1 oktober 2006) en [slachtoffer 29] (verdwenen op 28 september 2006) en [slachtoffer 1] (op 5 september 2006).
De advocaat-generaal heeft zich op het standpunt gesteld dat verdachte wetenschap had van en betrokken was bij hun doorreis.
Dat is echter niet voldoende voor bewezenverklaring van het onder 1 subsidiair ten laste gelegde. Bewezen moet namelijk worden dat verdachte wist of ernstige redenen had om te vermoeden dat de toegang, de doorreis of het verblijven van eerder genoemde personen wederrechtelijk was.
Van deze wetenschap van verdachte blijkt uit de door de advocaat-generaal aangehaalde tapgesprekken niet.
De personen ten behoeve van wie verdachte handelingen heeft verricht, waren allen afkomstig uit asielzoekerscentra. Dit betreft derhalve personen waarvan in beginsel mag worden aangenomen dat deze niet zomaar door Nederland mogen reizen naar het buitenland. Uit de door de advocaat-generaal aangehaalde tapgesprekken blijkt niet dat verdachte ook wist dat het om personen uit een asielzoekerscentrum ging.
Verdachte wordt derhalve ook vrijgesproken van mensensmokkel.
Criminele organisatie: feit 2
Niet bewezen kan worden dat verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan mensenhandel en mensensmokkel. Om dezelfde redenen als hierboven bij bespreking van feit 1 genoemd, acht het hof niet bewezen dat verdachte opzet had om deel te nemen aan een organisatie die, onder meer, het oogmerk had het plegen van mensenhandel en mensensmokkel.
Dat verdachte wetenschap had van de minderjarigheid van de personen die op reis gingen blijkt niet. Er is derhalve geen bewijs dat verdachte heeft deelgenomen aan een organisatie die minderjarigen onttrekt aan het wettig gezag/bevoegd opzicht.
De advocaat-generaal heeft voor het bewijs van het plegen van de misdrijven het vervalsen van reisdocumenten en/of valsheid in geschrift door de criminele organisatie gewezen op een tapgesprek van 30 mei 2007 om 22:11 uur tussen verdachte en [medeverdachte 19].
Het hof overweegt dat in dit gesprek wordt gesproken over een document. Wat dat document precies is, wordt niet duidelijk, mede vanwege de gebruikte codetaal. Dit gesprek is niet in verband te brengen met een concrete verdwijning van een persoon.
De conclusie die de advocaat-generaal trekt dat het om reisdocumenten gaat die vervalst zijn, is niet alleen aan dit bewijsmiddel te ontlenen. Nu er in het dossier geen andere bewijsmiddelen op dit punt voorhanden zijn, zal het hof verdachte ook vrijspreken van het deelnemen aan een criminele organisatie gericht op het plegen van valsheid in geschrift/het vervalsen van reisdocumenten.
Benadeelde partij [benadeelde 2]
[benadeelde 2] heeft zich (door tussenkomst van haar advocaat) in eerste aanleg gevoegd als benadeelde partij in alle Koolviszaken, zoals staat vermeld op haar voegingsformulier. De rechtbank heeft in het vonnis ten onrechte geen beslissing genomen op de vordering van [benadeelde 2].
[benadeelde 2] heeft haar vordering tot schadevergoeding in de zaak tegen verdachte in hoger beroep uitdrukkelijk gehandhaafd.
De verdachte wordt door het hof niet schuldig verklaard ter zake van het ten laste gelegde handelen waardoor de gestelde schade zou zijn veroorzaakt. De benadeelde partij [benadeelde 2] kan daarom in haar vordering niet worden ontvangen.
Benadeelde partij [benadeelde 1]
[benadeelde 1], die in eerste aanleg niet-ontvankelijk is verklaard in haar vordering tot schadevergoeding, heeft haar vordering in de zaak tegen verdachte in hoger beroep uitdrukkelijk gehandhaafd.
De verdachte wordt door het hof niet schuldig verklaard ter zake van het ten laste gelegde handelen waardoor de gestelde schade zou zijn veroorzaakt. De benadeelde partij [benadeelde 1] kan daarom in haar vordering niet worden ontvangen.
BESLISSING
Het hof:
Vernietigt het vonnis waarvan beroep en doet opnieuw recht:
Verklaart het openbaar ministerie niet ontvankelijk in de vervolging voor zover het ten laste gelegde onder 1 primair en subsidiair en onder 2 niet (mede) in Nederland is begaan.
Verklaart niet bewezen dat de verdachte het onder 1 primair en subsidiair en onder 2 ten laste gelegde heeft begaan en spreekt verdachte daarvan vrij.
Vordering van de benadeelde partij [benadeelde 2]
Verklaart de benadeelde partij, [benadeelde 2], in haar vordering tot schadevergoeding niet-ontvankelijk.
Verwijst de benadeelde partij in de door verdachte gemaakte en ten behoeve van de tenuitvoerlegging nog te maken kosten, tot aan de datum van deze uitspraak begroot op nihil.
Vordering van de benadeelde partij [benadeelde 1]
Verklaart de benadeelde partij, [benadeelde 1], in haar vordering tot schadevergoeding niet-ontvankelijk.
Verwijst de benadeelde partij in de door verdachte gemaakte en ten behoeve van de tenuitvoerlegging nog te maken kosten, tot aan de datum van deze uitspraak begroot op nihil.
Aldus gewezen door
mr. L.T. Wemes, voorzitter,
mr. G. Dam en mr. P. Greve, raadsheren,
in tegenwoordigheid van mr. E.M. Mulder, griffier,
en op 12 maart 2012 ter openbare terechtzitting uitgesproken.
mr. Greve is buiten staat dit arrest mede te ondertekenen.
1 Zie zaaksdossier 5, bijlage G7 (verklaring [getuige 5]).
2 Zie verdachtendossier 7, p 73.
3 Zie verdachtendossier 7, p 91.