Uitspraak
14 december 2010
Strafkamer
nr. 09/03117
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
op het beroep in cassatie tegen een arrest van het Gerechtshof te Arnhem van 23 juli 2009, nummer 21/004656-08, in de strafzaak tegen:
[Verdachte], geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1976, wonende te [woonplaats].
1. Geding in cassatie
Het beroep is ingesteld door de verdachte. Namens deze heeft mr. A.W. Syrier, advocaat te Utrecht, bij schriftuur middelen van cassatie voorgesteld. De schriftuur is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.
De Advocaat-Generaal Aben heeft geconcludeerd tot vernietiging van de bestreden uitspraak wat betreft de bewezenverklaring van het onder 1 tenlastegelegde en tot verwijzing van de zaak naar een aangrenzend hof teneinde op het bestaande hoger beroep in zoverre opnieuw te worden berecht en afgedaan.
2. Beoordeling van het vierde middel
2.1. Het middel klaagt dat het onder 1 bewezenverklaarde opzet op de medeplichtigheid ontoereikend is gemotiveerd.
2.2.1. Ten laste van de verdachte is bewezenverklaard dat:
"1. [medeverdachte] op 17 december 2007 te Enschede opzettelijk zwaar lichamelijk letsel (te weten: (onder meer) de afscheuring van diverse organen en/of ingewanden) aan [slachtoffer] heeft toegebracht ten gevolge waarvan [slachtoffer] is overleden, immers heeft [medeverdachte] voornoemde [slachtoffer] meermalen gestompt en/of geslagen en/of geschopt in de maagstreek en elders tegen het lichaam gestoten tengevolge waarvan voornoemde [slachtoffer] is overleden;
tot het plegen van welk misdrijf verdachte op 17 december 2007 te Enschede, medeplichtig is geweest door daartoe opzettelijk gelegenheid te geven, door:
- [slachtoffer] alleen achter te laten bij [medeverdachte] terwijl zij wist dat [medeverdachte] [slachtoffer] al eerder had mishandeld omdat zij, verdachte, sinds dat zij een relatie met [medeverdachte] had meermalen op het lichaam van [slachtoffer] blauwe plekken en/of een blauwe oorschelp en/of een of meerdere bulten had geconstateerd, zonder dat daarvoor een duidelijke verklaring was;
- na te laten om in te grijpen, ter voorkoming/ verhindering dat een of meerdere van voornoemde handeling(en) en/of gedraging(en) door [medeverdachte] zou(den) plaatsvinden, en niet door woorden en/of daden te voorkomen, dat [medeverdachte] voornoemd(e) handeling(en) en/of gedraging(en) pleegde en/of kon plegen;
2. zij op 17 december 2007 in de gemeente Enschede opzettelijk [slachtoffer] (geboren op 13 juli 2006) tot wiens onderhoud en/of verpleging en/of verzorging zij, verdachte, als ouder van [slachtoffer] krachtens de wet verplicht was, in hulpeloze toestand heeft gelaten, immers heeft zij, verdachte, toen aldaar telkens opzettelijk:
terwijl zij wist dat [medeverdachte] [slachtoffer] al eerder had mishandeld onder andere omdat zij, verdachte, sinds dat zij een relatie met [medeverdachte] had meermalen op het lichaam van [slachtoffer] blauwe plekken en/of een blauwe oorschelp en/of een of meerdere bulten had geconstateerd, zonder dat daarvoor een duidelijke verklaring was, [slachtoffer] alleen achtergelaten bij deze [medeverdachte], en heeft zij, verdachte, (vervolgens) - toen die [slachtoffer] uiterlijke tekenen van letsel vertoonde en ernstig letsel had opgelopen en/althans zij, verdachte vermoedde dat die [slachtoffer] in een zeer zorgelijke en slechte lichamelijke toestand verkeerde - die [slachtoffer] aan zijn lot overgelaten en nagelaten tijdig adequate medische hulp in te schakelen."
2.2.2. De bewezenverklaring steunt op de volgende bewijsvoering:
"1. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van bevindingen (pagina's A323-A325), gesloten en getekend op 28 december 2007 door [verbalisant 1], medewerker tactische recherche, tevens Buitengewoon Opsporingsambtenaar, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als relaas van verbalisant:
In dit proces-verbaal wordt de melding 112 d.d. 17 december 2007 om 11.36.17 uur van [medeverdachte], geboren op [geboortedatum] 1971 te [geboorteplaats], woordelijk uitgewerkt.
Medewerkster Ambulancedienst: V
[medeverdachte]: A
11.36.17
V: Met de ambulancedienst.
A: [Medeverdachte]. Goedemorgen. Ik heb een kind dat waarschijnlijk niet meer ademhaalt.
V: Waar bent u, welke plaats?
A: Enschede.
V: Op welk adres?
A: [a-straat 1].
2. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G50-G53), gesloten en getekend op 20 december 2007 door [verbalisant 2], brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 1]:
Ik ben als verpleegkundige werkzaam bij "Ambulance Oost". Op 17 december 2007 had ik dienst samen met [betrokkene 2], die werkzaam is als chauffeur bij de genoemde ambulancedienst. Die dag kregen wij om 11.38 uur een melding om te gaan naar het [a-straat 1] te Enschede. Ongeveer 5 minuten na de melding kwamen wij ter plaatse. In de woonkamer lag een kind van ongeveer anderhalf jaar oud. Ik zag dat het kind helemaal bleek en vaal was. Het kind werd gereanimeerd door twee politieagenten. Ik ben aan het hoofdeinde van het kind gaan zitten. Ik heb een tube ingebracht en met de beademingsballon het kind beademd. Het kind had de ogen open. Toen ik de ogen wilde sluiten, zag ik dat het linkeroog al enigszins was ingedroogd. Ik wilde zo snel mogelijk met het kind naar het ziekenhuis. Onderweg hebben we de reanimatie voortgezet. In het ziekenhuis stond een team klaar, onder andere bestaande uit; een kinderarts en een assistent kinderarts.
3. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G98-G101), gesloten en getekend op 20 december 2007 door [verbalisant 3], hoofdagent van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 2]:
Ik ben werkzaam als ambulancechauffeur bij de ambulancedienst Oost. Op 17 december 2007 had ik dagdienst op de ambulance, samen met [betrokkene 1]. [Betrokkene 1] is ambulanceverpleegkundige. Aan het eind van de ochtend werden wij verzocht om te gaan naar het adres [a-straat 1] te Enschede. In de melding werd ons medegedeeld dat het waarschijnlijk ging om het reanimeren van een kind van anderhalf jaar oud. De voordeur van de woning stond open. In het halletje van de woning trof ik een mij onbekende man aan met blond haar. Later bleek hij de vriend van de moeder van het kind te zijn. Ik hoorde dat de man met het blonde haar letterlijk tegen ons zei: "Ik heb wel gereanimeerd op de buik, maar dit is niet goed hè." Ik liep de woonkamer in. Ik zag dat er een kind op de grond lag en ik zag dat twee politiemensen bezig waren met de reanimatie van het kind. [Betrokkene 1] heeft de beademing overgenomen. U vraagt mij wat mij is opgevallen aan het kind. Ik zag dat de linkeronderarm ongeveer 45 graden omhoog stond.
4. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G102-G104), gesloten en getekend op 21 december 2007 door [verbalisant 3], hoofdagent van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 3]:
Ik ben werkzaam als kinderarts in het ziekenhuis in Enschede. Op 17 december 2007 werd ik opgepiept en moest ik met spoed naar de traumakamer van hét ziekenhuis gaan. Er zou een kind worden binnengebracht die gereanimeerd werd. In het medisch dossier staat dat het kind om 12.11 uur werd binnengebracht in de traumakamer. Ik heb als kinderarts dan de leiding van de reanimatie. Om 12.19 uur is er gestopt met de reanimatie en werd de dood van het kind door mij vastgesteld. U vraagt mij wat mij opviel aan het kind na het overnemen van de reanimatie. Het kind zag er grauw uit. De beide beentjes voelden koud en stijf aan. Ik zag dat er een vlies over het hoornvlies zat. Ik heb ook gezien dat het linkerarmpje iets omhoog stond. De armpjes waren echter niet zo stijf als de beentjes. Het omhoog staan van het armpje duidt op lijkstijfheid.
5. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G348-G351), gesloten en getekend op 20 maart 2008 door [verbalisant 4] en [verbalisant 5], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 4]:
Ik ben arts-assistent kindergeneeskunde en verbonden aan het Medisch Spectrum te Enschede. Op 17 december 2007 kwam om ongeveer 12.00 uur de melding binnen dat een kind van 1,5 jaar zou binnenkomen, die gereanimeerd zou moeten worden. De ambulancebroeders waren al bezig met de reanimatie. Om ongeveer 12.10 uur kwam het kind binnen. [Betrokkene 3] en ik hebben de reanimatie en de beademing ongeveer 10 minuten doorgezet. Na 10 minuten werd er gestopt met de behandeling van het kind, omdat [betrokkene 3] en ik zagen dat het kind lichtstijve pupillen had en de ogen enigszins vertroebeld waren. Beide dingen duiden er op dat er geen hersenactiviteit meer is. Bovendien voelde het kind enigszins koud aan. De armen en de benen van het kind voelden enigszins stijf aan.
6. Het deskundigenrapport (obductieverslag), genummerd 2007.12.17.129, door A. Maes, werkzaam als vast gerechtelijk deskundige bij het Nederlands Forensisch Instituut te Den Haag, gesloten en getekend op 24 januari 2008(pagina's TR69-TR79), voor zover - zakelijk weergegeven - inhoudende:
Op 18 december 2007, heeft ondergetekende, Ann Maes, arts en patholoog, de uit- en inwendige schouwing verricht op het lijk van [slachtoffer].
Uitwendig waren veel letsels zichtbaar. Deze bestonden uit onderhuidse bloeduitstortingen, huidkneuzingen en krasletsels. Ze waren gelokaliseerd op het hoofd, het gezicht, onder de kaakrand beiderzijds, achter de rechteroorschelp, op de romp, de schaamheuvel, de eikel, de balzak en aan de voorzijde van de knieën. Deze letsels waren hooguit één tot enkele dagen oud. De huidletsels zijn het gevolg geweest van meermalen toegepast botsend geweld en passen, onder andere, bij slaan, stompen en knijpen. De bloeduitstorting achter de rechteroorschelp kan ook zijn veroorzaakt door draaien of trekken aan de oorschelp. Slechts de bloeduitstortingen aan de voorzijde van de knieën en op het achterhoofd zouden kunnen passen bij vallen.
Bij inwendig onderzoek bleken ernstige letsels in de buik te bestaan. De ophangband van de dunne darm was op twee plaatsen recent afgescheurd met verscheuren van vele bloedvaten. Er was vrij veel bloed in de buikholte en veel bloed in de weke delen van de buik. Er was bloed in de wand van de dunne darm. Er was ook een grote scheur in het buikvlies linksonder, boven de ingang van het kleine bekken. In relatie hiermee was er veel bloed in de omgevende weke delen, alsmede bloed in de balzak. De recente letsels in de boven- en onderbuik zijn het gevolg geweest van zeer heftig botsend geweld en passen bij ten minste tweemaal toegepast geweld (lx onderbuik en lx bovenbuik). Het tijdsinterval tussen het geweld op de bovenbuik en de onderbuik bedraagt hoogstens enkele uren.
Als gevolg van eerder meermalen toegepast heftig botsend geweld op de buik waren in de ophangband ook bloedingsresten. De bij microscopisch onderzoek gevonden veranderingen in de ophangband passen bij een ouderdom van tussen 1 à 2 weken. De bloeduitstorting in de eikel is het gevolg geweest van direct mechanisch geweld op de eikel, waarschijnlijk knijpen. Ook hier werden bloedingsresten gevonden bij microscopisch onderzoek, passend bij eerder toegepast geweld op de eikel. Het overlijden van [slachtoffer] wordt zonder meer verklaard op grond van het massale bloedverlies en de daardoor opgetreden orgaanfunctiestoornissen. [Slachtoffer] is overleden aan de directe gevolgen van meermalen toegepast heftig mechanisch geweld op het lichaam. Er waren ook tekenen van in het recente verleden toegepast heftig botsend geweld op de buik en penis.
7. De verklaring van getuige-deskundige A. Maes afgelegd ter terechtzitting van het hof d.d. 4 juni 2009, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven -:
Gelet op de veranderingen die ik bij microscopisch onderzoek heb waargenomen, zijn de fatale letsels ongeveer tussen de vier tot zes uur vóór het overlijden van [slachtoffer] toegebracht.
Ik kan niet aangeven of de dodelijke afscheuringen van de ophangband tegelijkertijd hebben plaatsgevonden. Ik kan wel zeggen dat beide afscheuringen binnen een periode van ten minste vier tot ten hoogste zes uur tot de dood als gevolg van bloedverlies hebben geleid.
8. De verklaring van deskundige G.C. Madern afgelegd ter terechtzitting van het hof d.d. 9 juli 2009, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven -:
Het stervensproces heeft tussen de vier tot zes uren geduurd. Het was niet binnen een uur gebeurd. Een absolute uitspraak is hierover niet te doen, want daarvoor zijn er te veel variabelen. Bijvoorbeeld of de conditie van het kind slecht was of niet en of de twee fatale letsels in één keer zijn toegebracht of niet. Er zijn meerdere scenario's mogelijk. Echter, ook wanneer ervan wordt uitgegaan dat het kind een slechte conditie had en de twee fatale letsels in één keer zijn toegebracht, denk ik niet dat het met een uur gebeurd was.
U vraagt mij op grond van welke discipline ik tot vier tot zes uur kom. Ik baseer dit op de pathologische bevindingen én op de expertise over het type letsel dat bij het kind is aangetroffen.
Er zijn meerdere scenario's mogelijk en er zijn meerdere variabelen. Je moet een balans maken van de gegevens. Ik denk niet dat het in één uur of in anderhalf uur gebeurd was. Het heeft langer geduurd. Dat is het meest waarschijnlijke scenario.
9. Het proces-verbaal ter terechtzitting d.d. 6 november 2008 van de meervoudige kamer in de rechtbank Almelo, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van deskundige D. Botter:
De lijkstijfheid begint gemiddeld één uur na het intreden van de dood. Een periode van twee uren acht ik niet aannemelijk. Een afwijking van een kwartier van het door mij genoemde uur is mogelijk.
10. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's P225-P234), gesloten en getekend op 22 december 2007 door [verbalisant 5] en [verbalisant 6], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [verdachte]:
Op zondagavond (het hof begrijpt: op 16 december 2007) heeft [medeverdachte] [slachtoffer] naar bed gebracht. Toen [slachtoffer] naar bed ging, ben ik met [medeverdachte] meegegaan naar boven. [Medeverdachte] en ik gingen op de matras in de woonkamer liggen. Ik denk dat ik tegen 22.00 uur sliep.
Op maandagochtend (het hof begrijpt: op 17 december 2007) ben ik van ongeveer 10.00 uur tot 10.20 uur weggeweest. Ik kwam terug via de achterkant. [Slachtoffer] lag op zijn buik, met zijn wang tegen het matras. [Slachtoffer] leefde nog. Dat voelde ik. Je ziet dat een kind nog leeft. (...)
Toen ik terugkwam van het boodschappen doen, keek ik naar [slachtoffer]. Ik zag zijn gezicht, maar hij had toen nog niet overgegeven. Als [slachtoffer] wel had overgegeven, zou ik dat hebben gezien. Zijn gezicht was goed zichtbaar. Ik heb geen braaksel gezien.
11. Het proces-verbaal van verhoor van verdachte in het kader van de inverzekeringstelling d.d. 21 december 2007 opgemaakt door de rechtercommissaris strafzaken in de rechtbank Almelo (P222-P223), voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [verdachte]:
Ik heb boodschappen gedaan. Toen ik terugkwam, heb ik [slachtoffer] gezien. Hij lag toen te slapen. Ik zag dat hij ademde.
12. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's P307-P317), gesloten en getekend op 21 februari 2008 door [verbalisant 5] en [verbalisant 7], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [verdachte]:
Alleen [medeverdachte] en [slachtoffer] waren thuis in de periode dat ik niet thuis was.
Wanneer ik thuis was, was de achterdeur altijd op slot. Toen ik naar de winkel ging op de dag dat [slachtoffer] overleed, heb ik de achterdeur met een sleutel op slot gedaan.
13. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's P25-P30), gesloten en getekend op 19 december 2007 door [verbalisant 8] en [verbalisant 9], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [medeverdachte]:
Op zondag 16 november 2007 was ik bij [verdachte] en [slachtoffer] op het [a-straat 1] te Enschede. Omstreeks 12.30 uur hebben wij [slachtoffer] naar bed gebracht. Wij hebben die nacht op het matras in de woonkamer geslapen. Tegen 10.00 uur maakte [verdachte] mij wakker. [Verdachte] was om ongeveer 10.30 uur terug.
14. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's P34-P37), gesloten en getekend op 19 december 2007 door [verbalisant 8] en [verbalisant 9], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [medeverdachte]:
[Verdachte] en ik zijn alleen met [slachtoffer] geweest.
15. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal resumé (pagina's A003-A20), gesloten en getekend op 9 april 2008 door [verbalisant 10], brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als relaas van verbalisant:
Ik, verbalisant, verklaar dat de volgende feiten en/of omstandigheden uit onderzoek naar voren zijn gekomen. Bij onderzoek naar de achterdeur van de woning gelegen aan het [a-straat 1] te Enschede is niet gebleken van enige braaksporen.
16. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's P78-P89), gesloten en getekend op 15 februari 2008 door [verbalisant 11], hoofdagent van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [medeverdachte]:
U vraagt mij waar de verzorging van [slachtoffer] uit bestond. De ene keer deed ik dat en de andere keer deed [verdachte] dat. Je haalt hem uit bed. Daarna verschoon je de luier. Ik gebruikte dan vochtige doekjes. Daarna deed ik vaak de pyjama weer aan.
17. Het proces-verbaal van verhoor van verdachte d.d. 24 december 2007 opgemaakt door de rechter-commissaris strafzaken in de rechtbank Almelo (pagina's P239-P241), voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [verdachte]:
U zegt dat u mij hoort in het kader van de vordering tot inbewaringstelling. [Slachtoffer] was bang voor [medeverdachte].
18. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's P242-P247), gesloten en getekend op 27 december 2007 door [verbalisant 5] en [verbalisant 6], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [verdachte]:
[Slachtoffer] wilde alleen bij mij zijn. Ik zei al dat [slachtoffer] bang was voor [medeverdachte]. (...)
Soms zei [medeverdachte] 's morgens tegen mij dat ik maar moest blijven liggen en dan gaf [medeverdachte] [slachtoffer] te eten. Soms ging [medeverdachte] [slachtoffer] verzorgen. [Medeverdachte] zei dan tegen mij: "Blijf jij maar liggen, dan zal ik hem een schone luier geven. "Als [medeverdachte] [slachtoffer] verschoonde, deed hij dat in de slaapkamer. [Medeverdachte] haalde hem uit bed, deed hem een schone luier voor en bracht hem naar beneden. Ik bleef dan in bed liggen en zag verder niet wat [medeverdachte] deed.
U vraagt of ik iets gezien heb aan [slachtoffer], in de tijd dat ik [medeverdachte] ken. Ik zag dat [slachtoffer] plekjes had op zijn hoofd. Ik heb ook een keer gezien dat [slachtoffer]'s oorschelp blauwpaars van kleur was. Ik kwam een keer 's ochtends bij [slachtoffer] en toen zag ik een wondje aan de rechterkant van zijn hoofd, ter hoogte van zijn oog. Dat wondje bloedde. Ik had de avond ervoor niet gezien dat hij dat wondje had. Dit is niet lang geleden, want het was nog niet genezen toen [slachtoffer] overleed.
Ik heb al eerder verklaard dat ik bij [slachtoffer]'s lies, bij zijn balletjes, een blauwe plek zag. Het was een paar dagen voordat [slachtoffer] doodging. Ik kreeg het gevoel dat de blauwe plekken niet klopten.
19. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's P262-P267), gesloten en getekend op 8 januari 2008 door [verbalisant 5] en [verbalisant 6] beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [verdachte]:
[Medeverdachte] sloeg, achter mijn rug, [slachtoffer] als hij in zijn kamertje was. (...) Hij sloeg mij niet, maar mijn kind wel.
Als [medeverdachte] [slachtoffer] naar bed bracht, hoorde ik hem gillen of schreeuwen. [Medeverdachte] werd extreem streng en bazig. Hij sloeg, en hij was niet eens [slachtoffer]'s vader. Ik weet dat [medeverdachte] [slachtoffer] echt sloeg. Eerst zag ik dat niet. Ik hoorde dat [slachtoffer] harder ging huilen op het moment dat [medeverdachte] bij [slachtoffer] was. U vraagt mij wanneer ik heb gezien dat [medeverdachte] [slachtoffer] door elkaar schudde. Ik denk dat het vijf keer is gebeurd. [Medeverdachte] hield [slachtoffer] vast om zijn middel, in zijn buikstreek. Hij hield [slachtoffer] met twee handen vast, met het gezicht van [slachtoffer] naar zijn eigen gezicht toe. Wat [medeverdachte] deed, was geen spelletje. U vraagt mij hoe ik kon zien dat [slachtoffer] dat niet leuk vond. Ik merkte dat omdat [slachtoffer] huilde. Ik zei tegen [medeverdachte] dat hij maar een tijdje weg moest gaan. [slachtoffer] was bang voor [medeverdachte]. Het is eigenlijk niet normaal wat [medeverdachte] met [slachtoffer] deed. (...)
20. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's 307-317), gesloten en getekend op 21 februari 2008 door [verbalisant 5] en [verbalisant 7], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [verdachte]:
Ik wist ook hoe de reactie van [medeverdachte] was als [slachtoffer] huilde. Het huilen moest ophouden. Hij moest iets doen om [slachtoffer] stil te krijgen. [Medeverdachte] had de gelegenheid toen hij alleen was met [slachtoffer].
Ik heb zondagavond tegen [medeverdachte] gezegd dat wanneer hij niet tevreden was hij maar weg moest gaan. [Medeverdachte] was zo geïrriteerd dat [slachtoffer] huilde. Ik heb hem gezegd dat hij wel naar zijn ouders kon gaan. (...)
21. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G13-18), gesloten en getekend op 18 december 2007 door [verbalisant 2] en [verbalisant 12], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 5]:
Op 13 of 14 december 2007 om 23.00 uur werd ik gebeld door mijn zus [verdachte]. Zij zei dat [slachtoffer] ziek was en overgegeven had. Ook vertelde ze dat [slachtoffer] koorts had. Ze zei dat [slachtoffer] niet wilde eten. Ze vroeg mij of ik naar Enschede wilde komen om [slachtoffer] op te halen. Ik vroeg haar waarom ze zelf niet met [slachtoffer] naar de dokter ging. Ze zei dat [slachtoffer] ziek was en gaf een ontwijkend antwoord. Ik zei tegen haar dat ze bij de apotheek moest kijken welke dokter dienst had. In de nacht van 14 op 15 december werd ik weer gebeld door [verdachte]. Mijn echtgenoot (het hof begrijpt: [betrokkene 6]) was jarig geworden en ik vroeg daarom aan [verdachte] om later terug te bellen omdat ik mijn man wilde feliciteren met zijn verjaardag.
22. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G7-12), gesloten en getekend op 18 december 2007 door [verbalisant 13], brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 6]:
Ik woon samen met de zus van [verdachte]. Op 14 december belde [verdachte] dat [slachtoffer] ziek was. Hij huilde veel en wilde niet slapen. Ze wilde dat we haar en [slachtoffer] kwamen ophalen. Ik adviseerde hem een sinasprilletje te geven en als het niet beter werd met hem naar de dokter te gaan. Op 15 december, mijn verjaardag, belde ze weer. Ze zei dat [slachtoffer] nog steeds ziek was. Volgens mij belde ze om 01.00 uur. Ze wilde weer dat wij [slachtoffer] en haar kwamen ophalen. Mijn vrouw heeft 's nachts nog overwogen om naar Enschede te gaan omdat [verdachte] zo radeloos klonk.
23. Een geschrift als bedoeld in artikel 344, eerste lid, aanhef en onder 5° van het Wetboek van Strafvordering, te weten een brief van forensisch arts D. Botter aan officier van justitie M.A.P.J.J. Lousberg, gedateerd 22 april 2008, met bijlagen (pagina's TR 122-125), voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven -:
Betreft
Beoordeling reconstructiebeelden.
Aangeleverde materialen ter beoordeling
Twee DVD's van het Landelijk Video Reconstructie Team, BPS-nr. 08-115838.
Bevindingen en handelingen in het kader van de reanimatie
Reanimatiehandelingen van [medeverdachte]: drukkende bewegingen op de borstkas ter hoogte van het borstbeen.
24. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G37-G40 ), gesloten en getekend op 19 december 2007 door [verbalisant 12] en [verbalisant 14], respectievelijk brigadier en hoofdagent van politie, voorzover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 5]:
Op 17 december 2007 omstreeks 13.03 uur heb ik mijn gsm aangezet. Ik zag toen dat ik vier oproepen had gemist. Dit waren oproepen van mijn zusje [verdachte]. [Verdachte] had echter niets ingesproken op mijn voicemail. Voordat ik telefonisch contact kon opnemen met mijn zusje [verdachte] belde mijn andere zus, [betrokkene 14], mij op. [Betrokkene 14] belde mij in paniek op en vertelde mij dat [slachtoffer] was overleden. Ik wilde hierop direct met [verdachte] bellen om te vragen wat er nu eigenlijk gebeurd was. Ik kreeg [verdachte] aan de telefoon en zij vertelde mij dat ze in het ziekenhuis was en dat [slachtoffer] was overleden. [Verdachte] was helemaal in paniek. [Verdachte] vertelde mij dat ze eten was gaan halen en dat, toen ze terugkwam, [slachtoffer] helemaal onder de kots zat.
25. Het proces-verbaal van verhoor van getuige d.d. 3 september 2008 (bijlage 4.1 - 4.5) opgemaakt doof de rechter-commissaris, belast met de behandeling van strafzaken in de rechtbank Almelo, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 5]:
Als u mij vraagt hoe ik wist dat de telefoontjes van [verdachte] waren, dan zeg ik u dat haar naam bij de oproepingen vermeld stond. Ik had haar telefoonnummer in mijn telefoon opgeslagen onder haar naam. Ik weet nu niet meer wat haar telefoonnummer toen was.
Ik heb mijn zus [verdachte] gevraagd waarom zij gebeld had die nacht. Zij heeft mij verteld dat zij mij niet gebeld heeft. (...)
Ze zei dat ze alleen 's nachts was opgestaan omdat [medeverdachte] haar riep, omdat [slachtoffer] had overgegeven. Ik heb gevraagd hoe laat dat was, maar ze zei dat ze niet op de klok had gekeken. [Verdachte] had, toen [medeverdachte] haar riep, [slachtoffer] bij haar gepakt en op schoot gehouden en daarna mee naar beneden genomen. Hij is op haar borst in slaap gevallen. (...)
Op 17 december overdag heb ik een keer of drie met [verdachte] gebeld. Ik heb toen ook met haar gesproken.
26. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal betreffende uitlezen gsm, met bijlagen (pagina's A227-A248), gesloten en getekend op 24 december 2007 door [verbalisant 15], buitengewoon opsporingsambtenaar van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als relaas van verbalisant:
Op verzoek van [verbalisant 16], teamchef van het TEMA-team van het team Grootschalig Optreden van de regiopolitie Twente, heb ik op 20 december 2007 in verband met het onderzoek met BPS-nummer 07-162251 een onderzoek ingesteld naar de hierna te noemen gsm-telefoon.
Omschrijving GSM
Beslagcode: fouillering mevrouw [verdachte] (het hof begrijpt: [verdachte])
Ik heb de datum-/tijdgegevens van de gekozen, ontvangen en gemiste oproepen handmatig uitgelezen en in een Excel-werkblad opgeslagen. De op deze wijze verkregen gegevens zijn door mij als bijlage 2 bij dit proces-verbaal gevoegd.
Bijlage 2
Klok gsm loopt 4-5 minuten achter
Type Name Number Index
Dialled[[betrokkene 7]] 06[001]-dec 12:59
Dialled[[betrokkene 7]] 06[002]-dec 12:55
Received[[betrokkene 7]] +[003]-dec 14:37
Received[[betrokkene 7]] +[004]-dec 13:49
Received[[betrokkene 14]] +[005]-dec 13:27
Received[[betrokkene 7]] +[006]-dec 13:20
Missed[[betrokkene 7]] +[007]-dec 15:32
27. Een geschrift als bedoeld in artikel 344, eerste lid, aanhef en onder 5° van het Wetboek van Strafvordering, te weten een "Device rapport" (pagina's Al 17-A209), voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven -:
(pagina Al 18)
Beslagcode n.v.t. toestel van [betrokkene 7] (het hof begrijpt: [betrokkene 7])
(pagina Al 54)
Nummer: +[008]
Naam: [[verdachte]]
Bericht: U heeft vier gemiste oproepen van +[008]
Laatste oproep: 17/12/07 13:03 uur
28. De verklaring van [medeverdachte] afgelegd ter terechtzitting van het hof d.d. 4 juni 2009 voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven -:
Op maandag kwam [verdachte] om 06.00 uur met [slachtoffer] naar beneden.
29. De verklaring van G.C. Madern afgelegd ter terechtzitting van het hof d.d. 9 juli 2009 voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven -:
Wanneer dergelijke letsels worden toegebracht als waarvan bij het kind sprake was dan zal het kind in elk geval reageren met kreunen, braken en bleek worden.
30. Het proces-verbaal ter terechtzitting d.d. 30 oktober 2008 van de meervoudige kamer in de rechtbank te Almelo (pagina 6-8 van dit proces-verbaal), voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van R.A.C. Bilo:
Dit letsel kom je tegen bij ernstige verkeersongevallen.
31. Een geschrift als bedoeld in artikel 344, eerste lid, aanhef en onder 5° van het Wetboek van Strafvordering, te weten een brief van patholoog A. Maes aan officier van justitie M.A.P.J.J. Lousberg, gedateerd 5 maart 2008, met bijlagen (pagina's TR 94-110), voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven -:
De buikletsels zijn het gevolg geweest van zeer heftig botsend geweld, waarvan de kracht vergeleken kan worden met het slaan op een boksbal of zandzak door een bokser.
32. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G109-114), gesloten en getekend op 22 december 2007 door [verbalisant 4] en [verbalisant 16], respectievelijk brigadier en medewerker tactische recherche van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 8]:
Vanaf oktober (het hof begrijpt: oktober 2007) had [slachtoffer] blauwe plekken in zijn gezicht. Ongeveer twee weken geleden had [slachtoffer] een blauwe plek op zijn voorhoofd. Deze was, zo groot als een euro. Ik voelde ook bulten op zijn hoofd. Dit was structureel. Eind november 2007 had [slachtoffer] een blauw oor. Het was blauw in de oorschelp.
33. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G185-188), gesloten en getekend op 3 januari 2008 door [verbalisant 14], hoofdagent van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 9]:
De laatste twee weken dat wij [slachtoffer] bij ons thuis zagen, viel het mijn vrouw en mij op dat er in het gezicht van [slachtoffer] weer een blauwe plek was bijgekomen, terwijl de vorige blauwe plek nog niet eens weg was. De laatste keer dat ik [slachtoffer] heb gezien, was op 14 december 2007. Ik had in de laatste week voor het overlijden van [slachtoffer] vermoedens gekregen dat [slachtoffer] thuis werd mishandeld. Ik vond dat [slachtoffer] te veel blauwe plekken had die zomaar van het vallen of stoten zouden kunnen ontstaan.
34. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's Gl80-184), gesloten en getekend op 3 januari 2008 door [verbalisant 4], brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 10]:
Elke keer als [slachtoffer] bij ons kwam, had hij er wel een blauwe plek bij. De hoeveelheid blauwe plekken in zijn gezicht werd vanaf ongeveer begin december erger. Begin december 2007 had hij een blauwe plek midden op zijn voorhoofd en aan de zijkanten van zijn voorhoofd. Vlak voor die tijd heb ik gezien dat [slachtoffer] blauwe oren had. Ik zag dat de rand van de oorschelpen blauw, bijna zwart waren. Op 14 december 2007 kwam [slachtoffer] bij ons. [Slachtoffer] had veel blauwe plekken in zijn gezicht. Die dag heeft mijn man gezegd dat hij de volgende keer onder de kleertjes van [slachtoffer] wilde kijken. Hij vertrouwde het niet. Ik eigenlijk ook niet. [Slachtoffer] had te veel en te vaak blauwe plekken in zijn gezicht.
35. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G285-286), gesloten en getekend op 23 januari 2008 door [verbalisant 17] en [verbalisant 18], respectievelijk brigadier en hoofdagent van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 11];
In november 2007 ben ik bij [verdachte] geweest. Toen ik daar was, zag ik dat [slachtoffer] een blauw oog had.
36. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G41-47), gesloten en getekend op 19 december 2007 door [verbalisant 2] en [verbalisant 19], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 12];
Ik heb sinds ongeveer vier weken gezien dat [slachtoffer] blauwe plekken had. Ik heb gezien dat hij één oor helemaal blauw had. Ik heb blauwe plekken gezien op zijn hoofd. Het ging om vier of vijf blauwe plekken.
37. Het proces-verbaal van verhoor van getuige d.d. 3 september 2008 (bijlage 3.1-3.5) opgemaakt door de rechter-commissaris, belast met de behandeling van strafzaken in de rechtbank Almelo, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 13]:
Ik heb besloten om een anonieme melding te doen bij de politie. Het gaat daarbij om een melding bij Meld Misdaad Anoniem. Dit is geweest een paar weken nadat ik had gezien dat [slachtoffer] een blauw oor had. U confronteert mij ermee dat mij broer heeft verklaard dat hij een blauw oor heeft gezien bij [slachtoffer] in augustus 2007 toen hij samen met [betrokkene 12], [slachtoffer] en anderen naar de kinderboerderij is geweest. Ik was niet mee naar de kinderboerderij. [Betrokkene 12] is met [slachtoffer] nadien bij mij langs geweest. Ik heb toen zelf gezien dat [slachtoffer] een blauw oor had.
38. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's P22-P24), gesloten en getekend op 18 december 2007 door [verbalisant 8] en [verbalisant 9], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [medeverdachte]:
Sinds augustus 2007 ben ik het merendeel bij mijn vriendin [verdachte] aan de [a-straat 1] te Enschede.
39. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal (pagina's P197-P198), gesloten en getekend op 21 december 2007 door [verbalisant 5] en [verbalisant 20], beiden brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als relaas van verbalisant(en):
Op 18 december 2007 hoorden wij [verdachte]. Nadat wij de verdachte hadden medegedeeld, dat zij niet tot antwoorden verplicht was, verklaarde zij op de door ons gestelde vragen als volgt. De relatie tussen verdachte en [medeverdachte] duurt nu vijf maanden.
40. De verklaring van [verdachte] afgelegd ter terechtzitting van het hof d.d. 4 juni 2009 voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven -:
Op zondag 16 december 2007 was [slachtoffer] erg moe. Hij wilde alleen maar bij mij blijven. Hij wilde niet eten. [Slachtoffer] heeft enkele dagen gehuild. Hij huilde die zaterdag en zondag.
Ik wilde op zondag een dokter bellen. Ik heb de dokter niet gebeld op zondag.
Het was voor het eerst dat we die zondag de matras beneden neerlegden. Het was de bedoeling dat we beneden gingen slapen. De kamer van [slachtoffer] is boven op de eerste verdieping, aan de andere kant van het huis, de straatkant. Ik deed altijd de deur van de woonkamer naar de gang dicht en de deur van de slaapkamer van [slachtoffer] ook.
Soms bracht [medeverdachte] [slachtoffer] alleen naar bed.
Toen ik maandag boodschappen ging doen, was dat de tweede keer dat ik [slachtoffer] alleen liet. De eerste keer dat ik [slachtoffer] alleen liet, was met Sinterklaas. Verder was ik altijd samen met [slachtoffer].
41. Het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van verhoor (pagina's G278-280), gesloten en getekend op 23 januari 2008 door [verbalisant 17] en [verbalisant 18], respectievelijk hoofdagent en brigadier van politie, voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven - als verklaring van [betrokkene 14];
Ongeveer vier dagen voordat [slachtoffer] overleed, heeft mijn zus [verdachte] mij uitgenodigd om bij haar kerst te komen vieren. Ik vroeg haar hoe het met [slachtoffer] ging. Ze zei dat [slachtoffer] ziek was. Ik heb haar gezegd dat ze met hem naar de dokter moest gaan.
42. De verklaring van [medeverdachte] afgelegd ter terechtzitting van het hof d.d. 4 juni 2009 voor zover inhoudende - zakelijk weergegeven -:
Toen [verdachte] terugkwam van het boodschappen doen, zei ik dat ik de dokter had gebeld. Ik voelde me schuldig omdat ik niet had gebeld."
2.2.3. Het Hof heeft ten aanzien van de bewijsvoering voorts nog het volgende overwogen:
"Vaststelling van de feiten
Op 17 december 2007 om 11.36 uur belt [medeverdachte] het alarmnummer 112 met de mededeling dat hij een kind heeft dat waarschijnlijk niet meer ademt. Om 11.38 uur komt de melding binnen bij de ambulance en ongeveer vijf minuten later arriveert de ambulance bij de woning van [medeverdachte] en zijn toenmalige vriendin, [verdachte]. Ambulanceverpleegkundige [betrokkene 1] ziet in de woonkamer een kind liggen, dat bleek en vaal is. Het kind wordt op dat moment gereanimeerd door twee politieagenten. De ambulanceverpleegkundige neemt de reanimatie over. Hij ziet dat het linkeroog van het kind al enigszins is ingedroogd. Het valt ambulancechauffeur [betrokkene 2] op dat de linkeronderarm van het kind omhoog staat in een hoek van 45 graden. Het kind wordt vervolgens naar het ziekenhuis overgebracht. In het ziekenhuis nemen kinderarts [betrokkene 3] en haar assistent [betrokkene 4] om 12.11 uur de reanimatie over. Zij zien dat de ogen enigszins vertroebeld zijn, dat er een vlies over het hoornvlies zit en dat de pupillen zijn verstijfd. Verder valt op dat de armen en de benen van het kind koud en stijf aanvoelen en dat het linkerarmpje iets omhoog staat, hetgeen volgens de kinderarts op lijkstijfheid duidt. Om 12.19 uur wordt gestopt met reanimeren en stelt de arts de dood van het kind officieel vast.
Patholoog drs. A. Maes van het Nederlands Forensisch Instituut heeft op 18 december 2007 sectie verricht op het lichaam van [slachtoffer]. In haar rapportage d.d. 24 januari 2008 komt zij tot de volgende bevindingen.
Uitwendig waren veel letsels zichtbaar. Deze bestonden uit onderhuidse bloeduitstortingen, huidkneuzingen en krasletsels. Ze waren gelokaliseerd op het hoofd, het gezicht, onder de kaakrand beiderzijds, achter de rechteroorschelp, op de romp, de schaamheuvel, de eikel, de balzak en aan de voorzijde van de knieën. Deze letsels waren hooguit één tot enkele dagen oud. De huidletsels zijn het gevolg geweest van meermalen toegepast botsend geweld en passen, onder andere, bij slaan, stompen en knijpen. De bloeduitstorting achter de rechteroorschelp kan ook zijn veroorzaakt doordraaien of trekken aan de oorschelp. Slechts de bloeduitstortingen aan de voorzijde van de knieën en op het achterhoofd zouden kunnen passen bij vallen.
Bij inwendig onderzoek bleken bovendien ernstige letsels in de buik te bestaan. De ophangband van de dunne darm was op twee plaatsen recent afgescheurd met verscheuren van vele bloedvaten. Er was vrij veel bloed in de buikholte aanwezig en veel bloed in de weke delen van de buik. Ook in de wand van de dunne darm trof zij bloed aan. Het buikvlies linksonder was fors gescheurd. In relatie hiermee was er veel bloed in de omgevende weke delen aanwezig, alsmede bloed in de balzak. De recente letsels in de boven- en onderbuik zijn het gevolg geweest van zeer heftig botsend geweld en passen bij ten minste tweemaal toegepast geweld (lx onderbuik en lx bovenbuik). Het tijdsinterval tussen het geweld op de bovenbuik en de onderbuik bedraagt hoogstens enkele uren.
Als gevolg van eerder meermalen toegepast heftig botsend geweld op de buik waren in de ophangband ook bloedingsresten. De bij microscopisch onderzoek gevonden veranderingen in de ophangband passen bij een ouderdom van tussen 1 à 2 weken. De bloeduitstorting in de eikel is het gevolg geweest van direct mechanisch geweld op de eikel, waarschijnlijk knijpen. Ook hier werden bloedingsresten gevonden bij microscopisch onderzoek, passend bij eerder toegepast geweld op de eikel. Het overlijden van [slachtoffer] wordt zonder meer verklaard op grond van het massale bloedverlies en de daardoor opgetreden orgaanfunctiestoornissen. [Slachtoffer] is overleden aan de directe gevolgen van meermalen toegepast heftig mechanisch geweld op het lichaam. Er waren ook tekenen van in het recente verleden toegepast heftig botsend geweld op de buik en penis.
Drs. A. Maes is ter terechtzitting in hoger beroep als getuige-deskundige gehoord. Zij heeft toen verklaard dat zij op basis van microscopisch onderzoek concludeert dat beide afscheuringen van de ophangband van de dunne darm binnen een periode van ten minste vier tot ten hoogste zes uur tot de dood als gevolg van bloedverlies hebben geleid.
Voorts is ter terechtzitting in hoger beroep drs. G.C. Madem, algemeen chirurg en kinderchirurg, als deskundige gehoord. Hij heeft verklaard dat geen absoluut antwoord te geven is op de vraag hoe lang het stervensproces heeft geduurd. Daarvoor zijn er, aldus de deskundige Madem, te veel onbekend gebleven variabelen, die daarop van invloed kunnen zijn. Op basis van de pathologische bevindingen èn op basis van de expertise over het type letsel dat bij [slachtoffer] is aangetroffen, komt de deskundige Madern tot een termijn van vier tot zes uur, waarin het kind is gestorven. Aldus acht de deskundige Madem een stervensproces van enkele uren aannemelijk en waarschijnlijker dan een stervensproces van één tot anderhalf uur, hoewel hij die kortere termijn in absolute zin niet geheel uitsluit.
Op grond van de verklaringen van de deskundigen Maes en Madem gaat het hof ervan uit dat het fatale letsel is toegebracht tussen de vier tot zes uur vóór het intreden van de dood. De mogelijkheid dat het fatale letsel korter dan één uur voor het intreden van de dood is toegebracht, acht het hof pp grond van de verklaringen van voornoemde deskundigen zo onaannemelijk dat die terzijde wordt gesteld.
Bij het bepalen van het moment waarop [slachtoffer] is overleden, gaat het hof uit van de verklaring van de deskundige Botter. Deze deskundige heeft ter terechtzitting in eerste aanleg verklaard dat lijkstijfheid gemiddeld één uur na het overlijden intreedt. Een periode van twee uren acht de deskundige Botter niet aannemelijk; een afwijking van een kwartier ten opzichte van het genoemde uur acht de deskundige mogelijk. Nu de ambulancechauffeur [betrokkene 2] rond 11.45 uur (kennelijk beginnende) lijkstijfheid heeft waargenomen, valt daaruit af te leiden, dat de dood van [slachtoffer] tussen 10.30 uur en 11.00 uur is ingetreden.
De kinderarts [betrokkene 3] heeft ca. 12.18 uur geconstateerd, dat de beentjes en ook een armpje stijf waren, en dat er een vlies over het hoornvlies zichtbaar was. Neemt men aan, dat zij beginnende lijkstijfheid waarnam, dan zou de dood op zijn laatst zijn ingetreden te ca. 11.33 uur. Het voorgaande brengt het hof tot de conclusie dat [slachtoffer] hoogstwaarschijnlijk moet zijn overleden tussen ca. 10.30 uur en ca. 11.30 uur. Deze conclusie sluit aan bij de verklaring van [verdachte] zoals afgelegd ten overstaan van de rechter-commissaris in het kader van de inverzekeringstelling. [Verdachte] heeft toen immers verklaard dat zij zag dat [slachtoffer] ademde toen zij thuiskwam van het boodschappen doen; op grond van het verhandelde ter zitting is komen vast te staan dat dat rond 10.30 uur het geval was.
Het gegeven dat het fatale letsel moet zijn toegebracht in een periode van vier tot zes uur voor het overlijden, brengt het hof tot de conclusie dat het fatale letsel moet zijn toegebracht op 17 december 2007 tussen circa 4.30 uur en 7.30 uur, waarbij een speling van een uur langer of korter niet van wezenlijk belang is. Of beide letsels - het recente letsel in de bovenbuik respectievelijk het letsel in de onderbuik - min of meer tegelijkertijd of met een tijdsinterval zijn toegebracht, kan in het midden blijven, omdat op grond van de bevindingen van deskundigen vaststaat dat het stervensproces in de genoemde periode is ingezet als gevolg van het in de buik optredende bloedverlies door - in ieder geval - de afscheuringen van de ophangband van de dunne darm.
[Medeverdachte] en [verdachte] verklaren allebei dat er die nacht en die ochtend niemand anders in de woning aanwezig was dan zijzelf en [slachtoffer]. Beiden verklaren, dat [verdachte] slechts korte tijd (ca. 25 minuten) voor wat boodschappen buitenshuis is geweest, hetgeen het hof, mede gelet op de tot de stukken behorende kassabon, als vaststaand aanmerkt.
Mede gelet op de omstandigheid dat de deuren op slot zaten, er geen braaksporen zijn aangetroffen en de verdachten niet hebben verklaard dat zij iemand of iets hebben gehoord dat op binnendringen door een onbekende zou kunnen wijzen, acht het hof het onbestaanbaar, dat er in de periode van circa 4.30 uur en 7.30 uur nog een ander persoon in de woning is geweest.
Uit dit alles leidt het hof af, dat het fatale letsel is toegebracht ofwel door [verdachte], ofwel door [medeverdachte], ofwel door hen beiden als medeplegers. Op grond van na te noemen bewijsmiddelen komt het hof tot het oordeel, dat het [medeverdachte] is geweest die zich aan de geweldshandelingen schuldig heeft gemaakt.
1. Het hof stelt voorop dat [medeverdachte] zelf heeft verklaard bij de verzorging van [slachtoffer] betrokken te zijn geweest. [Medeverdachte] heeft tegenover de politie het volgende verklaard - zakelijk weergegeven -:
(verklaring d.d. 15 februari 2008, pagina P81 en P82)
U vraagt mij waar de verzorging van [slachtoffer] uit bestond. De ene keer deed ik dat en de andere keer deed [verdachte] dat. Je haalt hem uit bed. Daarna verschoon je de luier.
Ik gebruikte dan vochtige doekjes. Daarna deed ik vaak de pyjama weer aan.
2. Tijdens haar verhoor door de rechter-commissaris in het kader van de vordering tot inbewaringstelling heeft [verdachte] verklaard dat [slachtoffer] bang was voor [medeverdachte]. Voorts heeft [verdachte] tegenover de politie het volgende verklaard - zakelijk weergegeven -:
(verklaring d.d. 27 december 2007, P243)
[Slachtoffer] wilde alleen bij mij zijn. Ik zei al dat [slachtoffer] bang was voor [medeverdachte]. (...)
Soms zei [medeverdachte] 's morgens tegen mij dat ik maar moest blijven liggen en dan gaf [medeverdachte] [slachtoffer] te eten. Soms ging [medeverdachte] [slachtoffer] verzorgen. [Medeverdachte] zei dan tegen mij: "Blijf jij maar liggen, dan zal ik hem een schone luier geven." Als [medeverdachte] [slachtoffer] verschoonde, deed hij dat in de slaapkamer. [Medeverdachte] haalde hem uit bed, deed hem een schone luier
voor en bracht hem naar beneden. Ik bleef dan in bed liggen en zag verder niet wat [medeverdachte] deed.
(verklaring d.d. 8 januari 2008, pagina P262-267)
[Medeverdachte] sloeg, achter mijn rug, [slachtoffer] als hij in zijn kamertje was. (...) Hij sloeg mij niet, maar mijn kind wel.
Als [medeverdachte] [slachtoffer] naar bed bracht, hoorde ik hem gillen of schreeuwen. [Medeverdachte] werd extreem streng en bazig. Hij sloeg, en hij was niet eens [slachtoffer]'s vader. Ik weet dat [medeverdachte] [slachtoffer] echt sloeg. Eerst zag ik dat niet. Ik hoorde dat [slachtoffer] harder ging huilen op het moment dat [medeverdachte] bij [slachtoffer] was. U vraagt mij wanneer ik heb gezien dat [medeverdachte] [slachtoffer] door elkaar schudde. Ik denk dat het vijf keer is gebeurd. [medeverdachte] hield [slachtoffer] vast om zijn middel, in zijn buikstreek. Hij hield [slachtoffer] met twee handen vast, met het gezicht van [slachtoffer] naar zijn eigen gezicht toe. Wat [medeverdachte] deed, was geen spelletje. U vraagt mij hoe ik kon zien dat [slachtoffer] dat niet leuk vond. Ik merkte dat omdat [slachtoffer] huilde. Ik zei tegen [medeverdachte] dat hij maar een tijdje weg moest gaan. [Slachtoffer] was bang voor [medeverdachte]. Het is eigenlijk niet normaal wat [medeverdachte] met [slachtoffer] deed. (...)
(verklaring d.d. 21 februari 2008, pagina P313)
Ik wist ook hoe de reactie van [medeverdachte] was als [slachtoffer] huilde. Het huilen moest ophouden. Hij moest iets doen om [slachtoffer] stil te krijgen. [Medeverdachte] had de gelegenheid toen hij alleen was met [slachtoffer].
Ik heb zondagavond tegen [medeverdachte] gezegd dat wanneer hij niet tevreden was hij maar weg moest gaan. [Medeverdachte] was zo geïrriteerd dat [slachtoffer] huilde. Ik heb hem gezegd dat hij wel naar zijn ouders kon gaan. (...)
Uit deze verklaringen leidt het hof af dat [verdachte] heeft vastgesteld, dat [medeverdachte] [slachtoffer] in een periode voorafgaand aan het ontstaan van het fatale letsel ruw en zelfs gewelddadig behandelde.
3. Getuige [betrokkene 5], een zus van [verdachte], heeft tegenover de politie verklaard - zakelijk weergegeven -:
(verklaring d.d. 18 december 2007, pagina G13-18)
Op 13 of 14 december 2007 om 23.00 uur werd ik gebeld door [verdachte]. Zij zei dat [slachtoffer] ziek was en overgegeven had. Ook vertelde ze dat [slachtoffer] koorts had. Ze zei dat [slachtoffer] niet wilde eten. Ze vroeg mij of ik naar Enschede wilde komen om [slachtoffer] op te halen. Ik vroeg haar waarom ze zelf niet met [slachtoffer] naar de dokter ging. Ze zei dat [slachtoffer] ziek was en gaf een ontwijkend antwoord. In de nacht van 14 op 15 december werd ik weer gebeld door [verdachte]. Mijn echtgenoot was jarig geworden en ik vroeg daarom aan [verdachte] om later terug te bellen omdat ik mijn man wilde feliciteren met zijn verjaardag.
Getuige [betrokkene 6], de man van [betrokkene 5], heeft tegenover de politie verklaard - zakelijk weergegeven -:
(verklaring d.d. 18 december 2007, pagina G7-12)
Op 14 december belde [verdachte] dat [slachtoffer] ziek was. Hij huilde veel en wilde niet slapen. Ze wilde dat we haar en [slachtoffer] kwamen ophalen. Op 15 december, mijn verjaardag, belde ze weer. Ze zei dat [slachtoffer] nog steeds ziek was. Volgens mij belde ze om 01.00 uur. Ze wilde weer dat wij [slachtoffer] en haar kwamen ophalen. Mijn vrouw heeft 's nachts nog overwogen om naar Enschede te gaan omdat [verdachte] zo radeloos klonk.
Uit deze verklaringen leidt het hof af dat [verdachte] enkele dagen voor de dood van [slachtoffer] heeft getracht om [slachtoffer] uit de woning te krijgen. Het hof ziet in deze pogingen een sterke aanwijzing, dat [verdachte] ervan op de hoogte was, dat [slachtoffer] bij langer verblijf in de nabijheid van [medeverdachte] in acuut gevaar zou verkeren. Zij heeft wetenschap gehad, al was het wellicht niet uit rechtstreekse waarneming, van ernstig en zelfs mogelijk levensbedreigend geweld dat verdachte tegen haar kind pleegde, en zij heeft getracht haar kind bescherming te bieden door haar zus en zwager te smeken [slachtoffer] te komen ophalen.
4. Getuige [betrokkene 2] heeft tegenover de politie verklaard - zakelijk weergegeven -:
(verklaring d.d. 20 december 2007, pagina G98-101)
Op 17 december 2007 had ik dagdienst op de ambulance. Aan het eind van de ochtend werden wij verzocht om te gaan naar het adres [a-straat 1] te Enschede. In de melding werd ons medegedeeld dat het waarschijnlijk ging om het reanimeren van een kind van anderhalf jaar oud. De voordeur van de woning stond open. In het halletje van de woning trof ik een mij onbekende man aan met blond haar. Later bleek hij de vriend van de moeder van het kind te zijn. Ik hoorde dat de man met het blonde haar letterlijk tegen ons zei: "Ik heb wel gereanimeerd op de buik, maar dit is niet goed hè."
Het hof beschouwt de verklaring van [medeverdachte] met betrekking tot het reanimeren als een uiting van het bewustzijn dat de ernstige toestand waarin [slachtoffer] zich bevond, het gevolg was buikletsel. Daarbij neemt het hof in aanmerking dat [medeverdachte] bij de reconstructie heeft gedemonstreerd dat hij reanimatiehandelingen verrichtte op de borst van [slachtoffer] en niet op diens buikstreek.
5. De getuige [betrokkene 5] heeft tegenover de rechter-commissaris verklaard - zakelijk weergegeven -:
[Verdachte] zei dat ze 's nachts was opgestaan omdat [medeverdachte] haar riep, omdat [slachtoffer] had overgegeven. Ik heb gevraagd hoe laat dat was, maar ze zei dat ze niet op de klok had gekeken. [Verdachte] had, toen [medeverdachte] haar riep, [slachtoffer] bij haar gepakt en op schoot gehouden en daarna mee naar beneden genomen. Hij is op haar borst in slaap gevallen.
Ter terechtzitting in hoger beroep is [medeverdachte] als getuige gehoord in de zaak tegen [verdachte]. Hij heeft toen verklaard dat [verdachte] om 6.00 uur met [slachtoffer] naar beneden kwam.
Naar het oordeel van het hof staat op grond van deze verklaring van getuige [betrokkene 5] en deze verklaring van [medeverdachte], in onderlinge samenhang bezien, vast dat [medeverdachte] in de periode waarin het fatale letsel is toegebracht, alleen is geweest met [slachtoffer], alvorens [verdachte] naar boven is gekomen om [slachtoffer] te verzorgen. [medeverdachte] heeft derhalve gelegenheid gehad om het fatale letsel toe te brengen.
Voorts neemt het hof in aanmerking:
- dat de deskundige Madem ter terechtzitting in hoger beroep heeft verklaard dat een kind op dergelijk letsel als waarvan bij [slachtoffer] sprake was, zal reageren met braken; ([medeverdachte] had volgens de hiervoor weergegeven verklaring van [betrokkene 5] het braken die nacht aan [verdachte] gemeld);
- dat de deskundige Bilo ter terechtzitting in eerste aanleg heeft verklaard dat dit type letsels bij kinderen gezien wordt bij zeer ernstige verkeersongevallen. Uit de verklaring van drs Maes van 5 maart 2008 volgt, dat de intensiteit van de geweldsinwerking, die tot de aangetroffen fatale letsels geleid heeft te vergelijken is met het slaan op een boksbal of zandzak door een bokser.
Uit laatstgenoemde verklaring leidt het hof ook af, dat [medeverdachte] opzet moet hebben gehad op het toebrengen van zwaar letsel; degene die met zo grote kracht het lichaam treft van een kind van zeventien maanden oud, moet hebben beseft, dat er een aanzienlijk risico is, dat zwaar letsel ontstaat, en moet die kans willens en wetens hebben aanvaard.
In het bijzonder gelet op voorgaande verklaringen - in onderlinge samenhang bezien - acht het hof wettig en overtuigend bewezen dat [medeverdachte] [slachtoffer] op 17 december 2007 te Enschede zwaar heeft mishandeld op de hierna nader in de bewezenverklaring omschreven wijze, ten gevolge waarvan [slachtoffer] is overleden.
Het hof is van oordeel, dat niet bewezen kan worden verklaard, dat [verdachte] medepleger is van de zware mishandeling met dodelijke afloop. Het is niet gebleken dat zij enige uitvoeringshandeling heeft gepleegd - het hof gaat er zelfs van uit dat zulks niet het geval is geweest - en evenmin kan worden aangenomen dat er gesproken kan worden van een nauwe volledige samenwerking tussen haar en [medeverdachte], gericht op de uitvoering van een gezamenlijk plan, noch dat zij zich niet heeft gedistantieerd van de geweldshandelingen die die nacht en ochtend zijn gepleegd. Het hof houdt rekening met de mogelijkheid dat zij geen kennis heeft gedragen van concreet geweld dat in dat tijdvak is uitgeoefend.
Wel komt het hof tot het oordeel dat [verdachte] medeplichtig is geweest tot deze zware mishandeling met de dood tengevolge. Daarbij neemt het hof het volgende in aanmerking:
1. Er waren al eerder tekenen van mishandeling. Dat de mishandeling van [slachtoffer] niet beperkt is gebleven tot één keer, volgt niet alleen uit de medische informatie. In de laatste maanden van [slachtoffer]'s leven hebben vele getuigen opvallend veel blauwe plekken bij hem gezien. Bij sommige getuigen is daardoor de verdenking van mishandeling ontstaan. Getuige [betrokkene 13] heeft opgegeven "Meld Misdaad Anoniem" te hebben gebeld om door te geven dat [slachtoffer] mishandeld werd. [Verdachte] heeft bevestigd dat zij blauwe plekken heeft gezien bij [slachtoffer]: op zijn hoofd en bij zijn lies. Ook heeft zij gezien dat [slachtoffer]'s oren blauw waren. Ze heeft bovendien verklaard dat "ze het gevoel kreeg dat de blauwe plekken niet klopten".
2. [Verdachte] wist dat [slachtoffer] bang was voor [medeverdachte]. Als [medeverdachte] [slachtoffer] naar bed bracht, hoorde ze [slachtoffer] gillen of schreeuwen. Ze hoorde dat [slachtoffer] harder ging huilen op het moment dat [medeverdachte] bij [slachtoffer] was.
3. In het weekend voorafgaande aan zijn dood ging het niet goed met [slachtoffer]. Hij at nauwelijks, hij was moe en hij huilde erg veel.
4. Op of omstreeks 14 en 15 december 2007 heeft [verdachte] tweemaal haar zus [betrokkene 5] en haar partner, [betrokkene 6], gebeld. Volgens deze getuigen vertelde [verdachte] dat [slachtoffer] ziek was en vroeg [verdachte] of ze [slachtoffer] wilden komen ophalen. Daarbij zou [verdachte] radeloos hebben geklonken. De getuigen hebben haar geadviseerd om met [slachtoffer] naar de dokter te gaan. Ook getuige [betrokkene 14], een andere zus van [verdachte], heeft haar dit omstreeks 14 december 2007 geadviseerd. [Verdachte] is desondanks niet met [slachtoffer] naar de dokter gegaan.
5. De conditie van [slachtoffer] was op 16 december 2007 zodanig slecht, dat [verdachte] die dag een dokter wilde bellen. Dit heeft zij echter niet gedaan. Zij heeft [slachtoffer] boven in zijn bedje gelegd en is zelf beneden gaan slapen, terwijl de deur van de woonkamer (gelegen aan de achterzijde van de woning) naar de gang en de deur van het kinderkamertje boven (gelegen aan de voorzijde van de woning) dichtzaten.
6. Als ouder van [slachtoffer] was [verdachte] verantwoordelijk voor zijn welbevinden. [Verdachte] had een rechtsplicht om [slachtoffer] te beschermen tegen het door [medeverdachte] in hun woning en in haar nabijheid jegens hem gepleegde geweld.
Uit het voorgaande - in onderlinge samenhang bezien - volgt naar het oordeel van het hof dat [verdachte] zich bewust was van de ernstige situatie waarin [slachtoffer] zich bevond. Als ouder van [slachtoffer] had [verdachte] kunnen en moeten ingrijpen. Dit heeft zij echter niet gedaan. Door haar afwachtende houding en door geen hulp in te schakelen, steunde [verdachte] [medeverdachte] in zijn gewelddadig gedrag, terwijl zij door het kind aan de zorg van [medeverdachte] toe te vertrouwen - onder meer om [slachtoffer] naar bed te brengen - of toe te laten dat [medeverdachte] zich boven met [slachtoffer] afzonderde, terwijl zij beneden bleef, [medeverdachte] de gelegenheid gaf [slachtoffer] te mishandelen. [Verdachte] heeft [slachtoffer] niet buiten het bereik van [medeverdachte] gehouden en zij is niet met [slachtoffer] naar de dokter gegaan. Door haar passieve houding heeft [verdachte] [medeverdachte] opzettelijk gelegenheid gegeven om [slachtoffer] op 17 december 2007 zodanig te mishandelen, dat deze aan de gevolgen daarvan is overleden.
(...)
Bewijsverweren
De raadsman van de verdachte heeft ter terechtzitting betoogd dat zijn cliënte dient te worden vrijgesproken van het haar onder 1 en 2 tenlastegelegde, wegens gebrek aan bewijs.
Ten aanzien van het onder 1 meest subsidiair tenlastegelegde heeft de raadsman het volgende aangevoerd.
1. Het gronddelict kan niet worden bewezen. Uit het dossier blijkt niet wie [slachtoffer] onder welke omstandigheden en op welke wijze heeft gedood.
2. Niet kan worden vastgesteld of er een (causale) relatie bestaat tussen de door [verdachte] geboden gelegenheid en de voltooiing van het delict door [medeverdachte].
3. Niet kan worden bewezen dat [verdachte] (voorwaardelijk) opzet had op de hulpverlening èn op het gronddelict. Uit het dossier blijkt niet dat [medeverdachte] [slachtoffer] eerder mishandeld heeft. Voorzover uit het dossier mocht blijken dat [medeverdachte] [slachtoffer] eerder heeft mishandeld, zegt zulks niets over de wetenschap van [verdachte] hieromtrent. Door van huis te gaan en [slachtoffer] bij [medeverdachte] achter te laten heeft [verdachte] geenszins de aanmerkelijke kans aanvaard dat [medeverdachte] deze gelegenheid zou benutten om [slachtoffer] in elk geval ernstig te verwonden.
(...)
Verdachte heeft ter terechtzitting in hoger beroep verklaard dat zij zich geen zorgen maakte toen zij een paar dagen voor het overlijden van [slachtoffer] haar zus belde. Volgens verdachte hebben haar zus en man leugens verteld. Voorts heeft verdachte verklaard dat zij boodschappen is gaan doen omdat zij dacht dat dat wel kon. Volgens verdachte leek het niet zo ernstig. Toen ter terechtzitting in hoger beroep aan verdachte de korte inhoud van haar verklaring d.d. 8 januari 2008 werd voorgehouden, verklaarde zij dat zij uit woede meer heeft verklaard dan dat zij heeft gezien. Volgens de verdachte heeft zij verklaard over wat zij heeft gevoeld en gedacht, niet over wat zij heeft gezien.
Het hof hecht daarentegen wel degelijk betekenis en geloof aan de op 8 januari 2008 en 21 februari 2008 aan de politie afgelegde verklaringen. Verdachte heeft niet eerder dan toen zij ter terechtzitting in hoger beroep met de verklaringen werd geconfronteerd het waarheidsgehalte gerelativeerd.
Het hof is van oordeel dat het door en namens de verdachte gevoerde verweer strekkende tot vrijspraak van het tenlastegelegde wordt weersproken door de gebezigde bewijsmiddelen, zoals deze later in de eventueel op te maken aanvulling op dit arrest zullen worden opgenomen. Het hof heeft geen reden om aan de juistheid en betrouwbaarheid van de inhoud van die bewijsmiddelen te twijfelen. Het hof hecht geen geloof aan de ter terechtzitting in hoger beroep afgelegde verklaring van verdachte voor zover deze inhoudt dat "het niet zo ernstig leek"."
2.3. De bewezenverklaring, voor zover behelzende dat de verdachte "opzettelijk" gelegenheid heeft gegeven tot het plegen door [medeverdachte] van zware mishandeling, de dood ten gevolge hebbend, kan niet zonder meer worden afgeleid uit de inhoud van de gebezigde bewijsmiddelen en de nadere bewijsoverweging. De uitspraak is derhalve niet naar de eis der wet met redenen omkleed.
2.4. Het middel slaagt.
3. Beoordeling van het derde en het vijfde middel
De middelen kunnen niet tot cassatie leiden. Dit behoeft, gezien art. 81 RO, geen nadere motivering nu de middelen niet nopen tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling.
4. Slotsom
Nu de Hoge Raad geen grond aanwezig oordeelt waarop de bestreden uitspraak ambtshalve zou behoren te worden vernietigd, brengt hetgeen hiervoor is overwogen mee dat de overige middelen geen bespreking behoeven en als volgt moet worden beslist.
5. Beslissing
De Hoge Raad:
vernietigt de bestreden uitspraak maar uitsluitend wat betreft de beslissingen ter zake van het onder 1 tenlastegelegde en de strafoplegging;
verwijst de zaak naar het Gerechtshof te 's-Hertogenbosch, opdat de zaak in zoverre op het bestaande hoger beroep opnieuw wordt berecht en afgedaan;
verwerpt het beroep voor het overige.
Dit arrest is gewezen door de vice-president A.J.A. van Dorst als voorzitter, en de raadsheren J. de Hullu en W.F. Groos, in bijzijn van de waarnemend griffier E. Schnetz, en uitgesproken op 14 december 2010.