ECLI:NL:RBAMS:2014:3644

Uitspraak

vonnis

RECHTBANK AMSTERDAM

Afdeling privaatrecht

zaaknummer / rolnummer: C/13/546861 / HA ZA 13-812

Vonnis van 23 april 2014

in de zaak van

de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid

PARALLEL GROEP B.V.,

gevestigd te Utrecht,

eiseres,

advocaat mr. J. Witvoet te De Bilt,

tegen

de stichting

STICHTING TOT INSTANDHOUDING VAN DE DIERGAARDE VAN HET KONINKLIJK ZOÖLOGISCH GENOOTSCHAP NATURA ARTIS MAGISTRA,

gevestigd te Amsterdam,

gedaagde,

advocaat mr. B.T. Craemer te Amsterdam.

Partijen zullen hierna Parallel Groep en Artis genoemd worden.

1.De procedure

1.1.

Het verloop van de procedure blijkt uit:

het ambtshalve gewezen tussenvonnis van 25 september 2013 waarin een comparitie van partijen is gelast,
het proces-verbaal van comparitie van 22 januari 2014 en de daarin genoemde stukken,
de fax van 30 januari 2014 van Artis met opmerkingen naar aanleiding van het proces-verbaal,
de fax van 31 januari 2014 van Parallel Groep met opmerkingen naar aanleiding van het proces-verbaal.

1.2.

Ten slotte is vonnis bepaald.

2.De feiten

2.1.

In 2009 is tussen EnergiQ Installatietechniek B.V. (hierna: EnergiQ) en Artis een ‘Overeenkomst t.b.v. Services & Onderhoud Werktuigbouwkundig’ (hierna: de raamovereenkomst) tot stand gekomen.

2.2.

In artikel 1 van de raamovereenkomst is, voor zover hier van belang, het volgende opgenomen:

“
Artikel 1 Toepasselijke bepalingen

De Algemene Inkoopvoorwaarden van Stichting Natura Artis Magistra zijn van

toepassing, (...). De Algemene Inkoopvoorwaarden van Stichting Natura Artis Magistra zijn als bijlage – Algemene Inkoopvoorwaarden van Stichting Natura Artis Magistra – aan deze overeenkomst gehecht.

Algemene voorwaarden van EnergiQ, onder welke benaming ook, zijn uitdrukkelijk niet van toepassing. (...)”.

2.3.

In artikel 18 van Algemene Inkoopvoorwaarden van Stichting Natura Artis Magistra (hierna: de algemene voorwaarden) is, voor zover hier van belang, het volgende opgenomen:

“
18. Overdraagbaarheid

De Wederpartij mag haar rechten of verplichtingen voortvloeiende uit de Overeenkomst slechts overdragen na schriftelijke toestemming van Opdrachtgever. (...)”.

2.4.

Sinds 2009, onder meer op 27 april 2012 en 5 november 2012 heeft Artis EnergiQ door middel van een opdrachtformulier verschillende opdrachten gegeven tot het verrichten van concrete, in het opdrachtformulier nader aangeduide, elektrotechnische en werktuigbouwkundige installatiewerkzaamheden. In de opdrachtformulieren die Artis en EnergiQ hebben ondertekend (hierna ook: de overeenkomsten van opdracht) zijn de bepalingen uit de raamovereenkomst van toepassing verklaard.

2.5.

EnergiQ heeft op 29 augustus 2005 een eerste pandrecht aan ING Bank N.V. (hierna: ING Bank) verleend op haar vorderingen op debiteuren, zulks als zekerheid voor het verhaal van de vorderingen van ING Bank op EnergiQ. Dit pandrecht is vervolgens bevestigd op 20 oktober 2008, 13 februari 2009 en 17 juni 2010.

2.6.

Bij overeenkomst van 15 maart 2013 heeft ING Bank alle door haar van EnergiQ verworven zekerheidsrechten aan Parallel Groep overgedragen. Voor zover van belang is in de overeenkomst van 15 maart 2013 (waarin Parallel Groep is aangeduid als ‘de Koper’ en ING Bank als ‘de Bank’) het volgende opgenomen:

“(…)

In overweging nemende:

- dat de Bank krediet heeft verstrekt aan energiQ (…) hierna gezamenlijk te noemen de “
Kredietnemers”;(…)
- dat de Kredietnemers zakelijke zekerheidsrechten hebben verstrekt aan de Bank, (...)
- dat de Bank uit hoofde van kredietverstrekking een vordering heeft (...). De vorderingen van de Bank op de Kredietnemers worden hierna gezamenlijk als de “
Vorderingen” aangeduid;
(...)
Zijn overeengekomen als volgt:1. De Bank verkoopt de Vorderingen aan de Koper, gelijk deze de Vorderingen van de Bank koopt.

(…)

5. De aan de Vorderingen verbonden nevenrechten – waaronder zijn begrepen de door Kredietnemers aan de Bank verstrekte zakelijke zekerheidsrechten – gaan over op de Koper op het moment dat de Koper rechthebbende van de Vorderingen wordt. (…)”.

2.7.

Als zekerheid voor de terugbetaling van door Parallel Groep in 2011 en 2012 aan EnergiQ verstrekte geldleningen heeft EnergiQ Parallel Groep een tweede pandrecht op haar vorderingen op debiteuren verleend.

2.8.

Bij brieven van 15 en 18 maart 2013 is Artis over hetgeen onder 2.6 en 2.7 is vermeld geïnformeerd.

2.9.

Op 26 maart 2013 is EnergiQ in staat van faillissement verklaard.

3.Het geschil

3.1.

Parallel Groep vordert samengevat - veroordeling van Artis tot betaling van € 66.941,21, vermeerderd met wettelijke handelsrente en kosten (inclusief nakosten) te vermeerderen met rente.

3.2.

Parallel Groep grondt haar vordering op openstaande facturen over de periode van 30 november 2012 tot en met 18 maart 2013 die door EnergiQ aan Artis zijn toegezonden.

3.3.

Artis voert verweer. Zij voert daartoe primair aan dat de werkzaamheden niet conform de overeenkomst zijn uitgevoerd en voltooid zodat van een vordering geen sprake is. Artis wijst daarbij op de raamovereenkomst waarin staat dat door Artis pas wordt betaald als Artis akkoord is met de uitvoering van de werkzaamheden. Subsidiair beroept Artis zich op artikel 18 van de algemene voorwaarden. Het daarin opgenomen verbod heeft volgens Artis zakelijke werking, zodat een rechtsgeldige overdracht en daarmee verpanding van de vorderingen niet mogelijk was. Parallel Groep is derhalve geen pandhouder (noch via ING Bank, noch rechtstreeks) voor wat betreft de vorderingen op Artis en kan in deze procedure daarom geen aanspraak maken op betaling van de onbetaald gebleven facturen, aldus Artis. Artis verwijst hierbij naar onder meer het arrest van de Hoge Raad van 17 januari 2003, ECLI:NL:HR:2003:AF0168 (Oryx/Van Eesteren) en het arrest van het Hof Amsterdam van 17 juni 2012, LJN BX5496. Meer subsidiair voert Artis kort gezegd aan dat uit de door Parallel Groep overgelegde stukken niet blijkt dat de gestelde pandrechten op vorderingen op Artis uit 2012 en 2013 (waarvan in deze procedure betaling wordt gevorderd) zijn gevestigd, zodat daar niet van kan worden uitgegaan. Voorts voert Artis aan dat het werk niet (naar behoren) is opgeleverd, waardoor zij schade heeft geleden. Artis beroept zich in dat verband op verrekening danwel opschorting terzake haar verplichting tot betaling. Uiterst subsidiair beroept Artis zich erop dat onduidelijk is of zij wel bevrijdend aan Parallel Groep kan betalen, nu de curator in het faillissement van EnergiQ zich op het standpunt stelt dat van een rechtsgeldige verpanding geen sprake is.

3.4.

Op de stellingen van partijen wordt hierna, voor zover van belang, nader ingegaan.

4.De beoordeling

Sprake van een vordering?

4.1.

Primair is door Artis als verweer gevoerd dat de werkzaamheden niet conform de overeenkomst zijn uitgevoerd en voltooid, zodat van een vordering geen sprake is. Artis verwijst daarbij naar de laatste alinea van artikel 7 van de raamovereenkomst. Parallel Groep heeft dit betwist en daartoe aangevoerd dat de aanneemsom niet pas (in zijn geheel) verschuldigd is als al het werk is verricht, maar dat Artis zoals gebruikelijk is in de bouw tussentijdse betalingen dient te voldoen.

4.2.

De rechtbank begrijpt dat Artis met haar voornoemde verweer betoogt dat van een vordering op haar geen sprake is omdat de opgedragen werkzaamheden weliswaar (deels) door EnergiQ zijn uitgevoerd, maar dat dit niet tot het overeengekomen en door Artis gewenste eindresultaat heeft geleid. Voor de beoordeling van dit verweer is van belang dat artikel 7:405 lid 1 Burgerlijk Wetboek (BW) bepaalt dat indien een overeenkomst van opdracht door de opdrachtnemer in de uitoefening van zijn beroep of bedrijf is aangegaan, de opdrachtgever hem loon is verschuldigd. Deze bepaling is van regelend recht. Partijen kunnen hiervan contractueel afwijken.

4.3.

In artikel 7 van de raamovereenkomst, dat betrekking heeft op de facturering door EnergiQ, is in de laatste alinea onder meer het volgende opgenomen:

“Betaling zal plaatsvinden binnen dertig (30) dagen na ontvangst van de
factuur, akkoord bevinding en uitvoering van de werkzaamheden. (…)”.

Naar het oordeel van de rechtbank kan deze bepaling naar de letter van de tekst niet aldus worden opgevat dat EnergiQ (/Parallel Groep) pas een vordering op Artis heeft op het moment dat een aan EnergiQ verstrekte opdracht geheel is voltooid en Artis akkoord is met de wijze waarop dat is uitgevoerd. De tekst van artikel 7 duidt er op dat Artis niet eerder behoeft over te gaan tot betaling dan wanneer de werkzaamheden waar de desbetreffende factuur op ziet zijn uitgevoerd en goedgekeurd. Dat betekent echter niet dat Artis pas tot enige betaling gehouden is indien
allewerkzaamheden ten aanzien van de betreffende opdracht zijn uitgevoerd en goedgekeurd. Feiten of omstandigheden die maken dat artikel 7 van de raamovereenkomst wel op de door Artis voorgestane wijze moet worden uitgelegd of dat partijen dat anderszins zijn overeengekomen, alsmede dat EnergiQ dat ook redelijkerwijs op die manier heeft moeten begrijpen, zijn niet gesteld of gebleken. Het verweer van Artis dat op haar geen vordering bestaat, wordt derhalve verworpen.

Verbod van overdracht

4.4.

Uit de dagvaarding volgt dat Parallel Groep aan haar vordering de stelling ten grondslag legt dat zij recht heeft op betaling door Artis van de openstaande facturen uit hoofde van a) de verkoop door ING Bank aan Parallel Groep van alle door EnergiQ aan ING Bank verpande vorderingen en b) een ten gunste van Parallel Groep verleend pandrecht op de vorderingen van EnergiQ op haar debiteuren.

4.5.

Ten aanzien van hetgeen is vermeld onder a) overweegt de rechtbank het volgende. De bewoordingen in de dagvaarding duiden er op dat Parallel Groep stelt dat de vorderingen die door ING Bank aan Parallel Groep zijn overgedragen de vorderingen van EnergiQ op Artis uit hoofde van de overeenkomsten van opdracht betreffen. Uit de overgelegde overeenkomst zoals tussen ING Bank en Parallel Groep gesloten (zie 2.6) lijkt echter te volgen dat de vorderingen die van ING Bank aan Parallel Groep worden overgedragen de vorderingen betreffen die ING Bank op EnergiQ had op grond van een tussen die partijen gesloten kredietovereenkomst en dat daarnaast de door EnergiQ aan ING Bank verstrekte zekerheidsrechten op de vorderingen van EnergiQ op haar debiteuren worden overgedragen. Voor de verdere beoordeling is van belang dat een nadere toelichting op dit punt wordt verschaft, in die zin dat duidelijkheid wordt gegeven over de vraag of de vorderingen van EnergiQ op Artis aan Parallel Groep zijn overgedragen (of dat alleen de zekerheidsrechten op die vorderingen aan Parallel Groep zijn overgedragen). Partijen zullen in de gelegenheid worden gesteld zich hierover bij (antwoord)akte uit te laten.

4.6.

Daarnaast overweegt de rechtbank het volgende.

4.7.

Door Artis is aangevoerd dat Parallel Groep geen vorderingsrecht toekomt. Artis heeft zich daartoe beroepen op de goederenrechtelijke werking van artikel 18 van de algemene voorwaarden.

Toepasselijkheid en ter hand stelling algemene voorwaarden

4.8.

Parallel Groep heeft hiertegen allereerst ingebracht dat de algemene voorwaarden niet met EnergiQ zijn overeengekomen. De algemene voorwaarden zijn ook niet tijdig aan EnergiQ ter hand gesteld, aldus Parallel Groep.

4.9.

Algemene voorwaarden zijn tussen contractspartijen van toepassing indien zij dit door middel van aanbod en aanvaarding zijn overeengekomen. In artikel 1 van de raamovereenkomst die tussen Artis en EnergiQ is gesloten zijn de algemene voorwaarden van toepassing verklaard (zie 2.2). De raamovereenkomst is door EnergiQ ondertekend en bovendien op elke pagina geparafeerd. Vervolgens is in de latere, door Artis en EnergiQ ondertekende overeenkomsten van opdracht (zie 2.4) steeds uitdrukkelijk opgenomen dat de bepalingen uit de raamovereenkomst deel uitmaken van deze overeenkomsten. Daarmee is komen vast te staan dat de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden tussen Artis en EnergiQ is overeengekomen. Ingevolge artikel 6:232 BW geldt vervolgens dat degene die bepaalde algemene voorwaarden als geheel heeft aanvaard, zich niet op het standpunt kan stellen dat een of meer bedingen uit die voorwaarden niet tussen partijen zijn komen te gelden, omdat hij de inhoudt van die bedingen niet kende, ook niet op de grond dat die bedingen ongebruikelijk zijn of dat hij anderszins een beding van die inhoud niet behoefde te verwachten. Voor zover Parallel Groep zich op een dergelijk standpunt stelt, wordt dat dan ook verworpen.

4.10.

Zelfs indien Parallel Groep gevolgd zou moeten worden in haar – door Artis gemotiveerd weersproken – stelling dat de algemene voorwaarden niet tijdig door Artis aan EnergiQ ter hand zijn gesteld, maakt dat op zichzelf nog niet dat Artis geen beroep toekomt op de algemene voorwaarden. Het niet (tijdig) ter hand stellen van de algemene voorwaarden doet immers niet af aan de toepasselijkheid daarvan. Het leidt er onder bepaalde voorwaarden hooguit toe dat de algemene voorwaarden vernietigbaar zijn (zie artikel 6:233 BW). Een beroep op vernietigbaarheid van de algemene voorwaarden is door Parallel Groep evenwel niet gedaan. De gemotiveerde stelling van Artis dat Parallel Groep geen beroep op vernietigbaarheid van de algemene voorwaarden toekomt, behoeft dan ook geen (verdere) bespreking.

4.11.

Ten overvloede overweegt de rechtbank dat ook indien Parallel Groep een beroep op de vernietigbaarheid van de algemene voorwaarden zou hebben gedaan, dit haar (onder meer) om de navolgende reden niet zou baten. Op bladzijde 3/21 van de raamovereenkomst is opgenomen: “
De Algemene Inkoopvoorwaarden van Stichting Natura Artis Magistra zijn als bijlage (..) aan deze overeenkomst gehecht’.Deze bladzijde is door EnergiQ geparafeerd en EnergiQ heeft de raamovereenkomst ook op de laatste pagina ondertekend. Hierbij is door EnergiQ geen enkel voorbehoud gemaakt of protest geuit. Op grond daarvan neemt de rechtbank, mede op grond van artikel 157 lid 2 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv), als vaststaand tussen partijen aan dat de algemene voorwaarden aan de raamovereenkomst gehecht waren en op die wijze aan EnergiQ ter hand zijn gesteld (zie: ECLI:NL:HR:2008:BD1394). Feiten of omstandigheden waaruit het tegendeel blijkt, zijn niet (voldoende) gesteld of gebleken.

4.12.

De conclusie van het voorgaande is dat de algemene voorwaarden, en meer in het bijzonder artikel 18 van de algemene voorwaarden, deel uitmaken van de rechtsverhouding tussen Artis en EnergiQ.

Artikel 18 algemene voorwaarden4.13. Parallel Groep heeft gesteld dat het verbod zoals opgenomen in artikel 18 van de algemene voorwaarden niet aan haar kan worden tegengeworpen, omdat zij geen partij is bij de overeenkomst(en) tussen Artis en EnergiQ. Artis heeft zich daarentegen op het standpunt gesteld dat het betreffende verbod goederenrechtelijke werking heeft.

4.14.

De rechtbank overweegt hieromtrent als volgt. De Hoge Raad heeft in het arrest van 17 januari 2003, ECLI:NL:HR:2003:AF0168 (Oryx/Van Eesteren) geoordeeld, kort gezegd, dat een cessie- en verpandingsverbod zoals in die zaak aan de orde was, ingevolge artikel 3:83 lid 2 BW niet leidt tot beschikkingsonbevoegdheid van de gerechtigde tot de vordering, maar tot niet-overdraagbaarheid van de vordering zelf. Een handeling in strijd met zo’n beding levert niet slechts wanprestatie van de schuldeiser tegenover zijn schuldenaar op, maar kan bovendien niet leiden tot een geldige overdracht of verpanding van die vordering. Noch het feit dat de cessionaris dan wel de pandnemer niet op de hoogte was van dat verbod, noch het bepaalde in artikel 3:36 BW, doet eraan af dat het verbod in de weg staat aan een rechtsgeldige overdracht respectievelijk verpanding. Dit oordeel, dat – zo overweegt nog steeds de Hoge Raad – strookt met de tekst van artikel 3:83 lid 2 BW en de daarop gegeven toelichting (Parl. Gesch. Boek 3, blz. 314), komt erop neer dat partijen goederenrechtelijke werking kunnen geven aan een contractueel overdraagbaarheids- of verpandingsverbod. De Hoge Raad heeft een en ander in zijn recente arrest van 21 maart 2014 (ECLI:NL:HR:2014:682) nog eens bevestigd.

4.15.

De vraag is of Artis en EnergiQ goederenrechtelijke werking hebben willen geven aan het overdraagbaarheidsverbod als genoemd in artikel 18 van de algemene voorwaarden. In het arrest van de Hoge Raad van 21 maart 2014, ECLI:NL:HR:2014:682 heeft de Hoge Raad overwogen dat een dergelijk beding, dat naar zijn aard mede is bestemd om de rechtspositie te beïnvloeden van derden die de bedoeling van de contracterende partijen niet kennen, en dat ertoe strekt hun rechtspositie op uniforme wijze te regelen, dient te worden uitgelegd naar objectieve maatstaven, met inachtneming van de zogenoemde Haviltexmaatstaf (zie: HR 20 februari 2004, ECLI:NL:HR:2004:AO1427, NJ 2005/493). Als uitgangspunt bij de uitleg van bedingen die de overdraagbaarheid van een vorderingsrecht uitsluiten, moet worden aangenomen dat zij uitsluitend verbintenisrechtelijke werking hebben, tenzij uit de – naar objectieve maatstaven uit te leggen – formulering daarvan blijkt dat daarmee goederenrechtelijke werking als bedoeld in artikel 3:83 lid 2 BW is beoogd, aldus de Hoge Raad.

4.16.

Het voormelde arrest van de Hoge Raad van 21 maart 2014 is gewezen nadat in de onderhavige procedure vonnis is bepaald. Dat betekent dat partijen bij hun stellingname dit arrest niet hebben kunnen betrekken. Hierbij komt dat Artis zich heeft beroepen op het arrest van het Hof Amsterdam van 17 juli 2012 (LJN BX4596), welk arrest door de Hoge Raad bij voornoemd arrest van 21 maart 2014 gedeeltelijk is vernietigd. De rechtbank ziet hierin aanleiding om partijen de gelegenheid te geven zich uit te laten over (de gevolgen voor deze zaak van) het arrest van de Hoge Raad van 21 maart 2014.

4.17.

Daarbij wordt aan partijen eveneens de gelegenheid geboden zich, voor zover nodig (zie 4.5), – in het licht van de door de Hoge Raad gegeven uitgangspunten voor de uitleg van een bepaling zoals artikel 18 van de algemene voorwaarden – uit te laten over de omstandigheid dat in artikel 18 van de algemene voorwaarden wordt gesproken over een verbod tot het
overdragenvan vorderingen op Artis [cursivering rechtbank] en niet over een verbod tot verpanding van deze vorderingen.
Vestiging pandrecht4.18. Door Artis is voorts betwist dat er rechtsgeldig een pandrecht op de vorderingen van EnergiQ op Artis is gevestigd, nu bij het eerste pandrecht (in eerste instantie gevestigd ten gunste van ING Bank) niet is voldaan aan het vereiste van voldoende bepaalbaarheid en bij het tweede pandrecht (gevestigd ten gunste van Parallel Groep) geen pandakte is opgesteld.

4.19.

Parallel Groep heeft in reactie hierop ter comparitie uitdrukkelijk bewijs aangeboden van de rechtsgeldige vestiging van de pandrechten door middel van het overleggen van de pandlijst waarin de thans gevorderde facturen zijn opgenomen.

4.20.

Met Artis is de rechtbank van oordeel dat het in beginsel op de weg van Parallel Groep had gelegen om de in haar bezit zijnde pandlijst bij dagvaarding dan wel in ieder geval voorafgaand aan de comparitie in het geding te brengen. Dat Parallel Groep dit heeft nagelaten is op zichzelf echter onvoldoende om Parallel Groep thans geen gelegenheid te geven de pandlijst alsnog te overleggen overeenkomstig het door haar gedane aanbod. Daartoe is mede van belang dat een nadere aktewisseling op grond van hetgeen in het bovenstaande is overwogen noodzakelijk is en van een onredelijke vertraging van de procedure door Parallel Groep de mogelijkheid tot het overleggen van de pandlijst te geven, geen sprake is. Dat betekent dat Parallel Groep in de gelegenheid wordt gesteld de pandlijst in het geding te brengen.
Vervolg

4.21.

Concluderend is een nadere toelichting van partijen noodzakelijk inzake 1) de aan de vordering door Parallel Groep ten grondslag gelegde stellingname als hiervoor in r.o. 4.5 bedoeld, 2) de vraag of sprake is van goederenrechtelijke werking van artikel 18 van de algemene voorwaarden (zie r.o. 4.16) en 3) de uitleg / reikwijdte van artikel 18 van de algemene voorwaarden (zie r.o. 4.17). Daarnaast zal Parallel Groep de gelegenheid worden geboden de pandlijst in het geding te brengen (zie r.o. 4.20).

4.22.

Artis zal, als meest gerede partij, eerst in de gelegenheid worden gesteld zich bij akte uit te laten over de hiervoor genoemde punten 1 tot en met 3. Parallel Groep mag hierop vervolgens bij antwoordakte reageren en daarbij de pandlijst in het geding brengen. Nadien kan Artis reageren op de door Parallel Groep overgelegde producties alsmede (indien gewenst) op de stellingen van Parallel Groep ten aanzien van punt 1. In beginsel komt de zaak vervolgens weer op de rol voor vonnis.

4.23.

Iedere verdere beslissing wordt aangehouden.

5.De beslissing

De rechtbank

5.1.

bepaalt dat de zaak weer op de rol zal komen van
21 mei 2014voor het nemen van een akte door Artis over hetgeen is vermeld onder 4.5, 4.16 en 4.17, waarna de wederpartij op de rol van vier weken daarna een antwoordakte kan nemen en de pandlijst als bedoeld in 4.20 in het geding kan brengen, waarna Artis op de rol van vier weken nadien een antwoordakte ten aanzien van de pandlijst en hetgeen is vermeld onder 4.5 kan nemen,

5.2.

houdt iedere verdere beslissing aan.

Dit vonnis is gewezen door mr. L.R. Wisse en in het openbaar uitgesproken op 23 april 2014.

Type: MM
Coll: RV