Uitspraak
Zaaknr/rolnr: 235274 CV EXPL 04-3818
Vonnisdatum: 22 december 2004
RECHTBANK HAARLEM
SECTOR KANTON, LOCATIE HAARLEM
VONNIS VAN DE KANTONRECHTER
in de zaak van:
de naamloze vennootschap DEXIA BANK NEDERLAND N.V.,
gevestigd te Amsterdam,
rechtsopvolgster onder algemene titel van Bank Labouchere N.V.,
eveneens handelend onder de handelsnaam Legio, en op haar beurt rechtsopvolgster van Legio Lease B.V.,
eisende partij in conventie,
verwerende partij in reconventie,
gemachtigde C.T. Snijder,
-- tegen --
[gedaagde]
wonende te [woonplaats],
gedaagde partij in conventie,
eisende partij in reconventie,
gemachtigde mr. J.J. van Deventer
Partijen zullen hierna ook worden aangeduid als Dexia respectievelijk [gedaagde].
1. De loop van het geding
Voor de loop van het geding verwijst de kantonrechter naar de volgende zich in het griffiedossier bevindende gedingstukken:
? het verwijzingsvonnis van de sector civiel van deze rechtbank van 24 maart 2004, met de daarin genoemde stukken;
? de conclusie van antwoord in reconventie tevens houdende akte voorwaardelijke wijziging van eis, met producties;
? de conclusie van repliek in conventie, met producties;
? de conclusie van dupliek in conventie, tevens conclusie van repliek in reconventie, met producties;
? de conclusie van dupliek in reconventie, met producties..
2. De vaststaande feiten
Als enerzijds gesteld en anderzijds erkend, dan wel niet of onvoldoende betwist en/of op grond van de onweersproken inhoud van overgelegde producties, staat in dit ge-ding het volgende vast:
a. Dexia en [gedaagde] hebben op of omstreeks 2 juli 1999 een overeenkomst
(contractnummer 74283882) gesloten (hierna ook: “de overeenkomst”) welke door Dexia WinstVerDriedubbelaar werd genoemd.
b. In de overeenkomst is – onder meer – opgenomen:
“ZIJN OVEREENGEKOMEN ALS VOLGT:
1. Lessee least van Legio-Lease, gelijk deze aan lessee verleast, de hierna te noemen aandelen/effecten, verder ook te noemen de “waarden” (…)
totaal aankoopbedragen € 38.977,26
totaal te betalen rente tijdens de looptijd van deze lease-overeenkomst € 8.178,19
totaal overeengekomen leasesom € 47.155,45
2. Deze lease-overeenkomst wordt aangegaan voor een ononderbroken periode van 36 maanden (…)
3. De lease-som bedraagt:
a. Het totaal van 36 gelijke maandtermijnen van zegge: € 227,17 (...)
b. Een bedrag van f 100,-- (…) op of omstreeks de 35e maand.
c. Aan het einde van de lease-overeenkomst het restant van zegge: € 38.931,88 (...)
Dit restant wordt in principe verrekend met de verkoopopbrengst van de waarden.
(…)
10. Lessee verklaart door ondertekening van deze lease-overeenkomst bekend te zijn met de Bijzondere Voorwaarden Effecten Lease van Legio-lease (…) alsmede de toe-passelijkheid daarvan op deze lease-overeenkomst te aanvaarden.
c. De overeenkomst is op 1 juli 2002 door het verstrijken van de looptijd geëindigd. Dexia heeft vervolgens een eindafrekening aan [gedaagde] gezonden. Hierin staat dat de verkoopopbrengst van de door [gedaagde] geleasde effecten € 32.733,33 bedroeg, zodat - na aftrek van een eerste aflossingstermijn, de restant hoofdsom en het to-taal aan inhaalincasso’s - een hoofdsom ten laste van [gedaagde] van € 6.471,10 res-teert.
d. Bij brief d.d. 22 december 2003 heeft de gemachtigde van [gedaagde] namens de echt-genoot van [gedaagde] de overeenkomst buitengerechtelijk vernietigd met een beroep op artikel 1:88/89 BW.
3. De vorderingen in conventie en in reconventie
1.1 Dexia vordert in conventie veroordeling van [gedaagde] bij vonnis, uitvoerbaar bij voorraad, tot betaling aan haar van € 7.923,85, vermeerderd met de contractuele rente ad 0,96 % per maand, althans de wettelijke rente, over € 6.471,10 vanaf 7 juni 2003 tot de dag der algehele voldoening, met veroordeling van [gedaagde] in de proceskosten.
1.2 Dexia stelt daartoe (samengevat) dat dit het restant is van de door [gedaagde] geleende hoofdsom (na aftrek van de verkoopopbrengst van de door [gedaagde] geleasde effecten), vermeerderd met de contractuele rente ad 0,96 % per maand en de buitengerechtelijke incassokosten.
1.3 Voorwaardelijk, voor het geval de vordering in reconventie tot vernietiging of ontbinding van de overeenkomst geheel of ten dele mocht worden toegewezen, vor-dert Dexia veroordeling van [gedaagde] tot betaling van een bedrag gelijk aan het verschil tussen de aankoopwaarde van de in artikel 1 van de overeenkomst genoemde effecten minus de verkoopwaarde daarvan op de datum van verkoop van de aandelen onder de overeenkomst. Dexia baseert deze vordering op artikel 6:278 BW.
1.4 [gedaagde] vordert (samengevat) in reconventie:
Primair:
te verklaren voor recht dat de overeenkomst tussen partijen nietig is, dan wel vernie-tigd als gevolg van
- strijd met de wet en/of goede zeden
- vernietiging door de heer Dur als echtgenoot ex artikel 1:88 BW
- vernietiging wegens misbruik van omstandigheden
- vernietiging wegens dwaling;
Dexia te veroordelen tot betaling van € 8.178,19 wegens onverschuldigde betaling, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de dag dat Dexia termijnbetalingen ontving tot de dag der algehele voldoening.
Subsidiair:
Te verklaren voor recht dat Dexia jegens [gedaagde] aansprakelijk is uit hoofde van on-rechtmatige daad of wanprestatie, en
Dexia te veroordelen tot betaling aan [gedaagde] aan schadevergoeding € 8.178,19 ver-meerderd met de wettelijke rente vanaf de dag dat Dexia termijnbetalingen ontving tot de dag der algehele voldoening.
1.5 [gedaagde] stelt daartoe - samengevat - primair dat de overeenkomst nietig is wegens strijd met de wet en/of goede zeden, en dat haar echtgenoot de overeenkomst buiten rechte heeft vernietigd, subsidiair dat de overeenkomst tot stand is gekomen onder in-vloed van misbruik van omstandigheden dan wel dwaling en daarom dient te worden vernietigd en meer subsidiair dat Dexia haar zorgplicht heeft geschonden, als gevolg waarvan zij wanprestatie dan wel een onrechtmatige daad jegens haar heeft gepleegd en schadeplichtig is.
4. De verweren in conventie en in reconventie
Partijen hebben elkaars vorderingen over en weer bestreden. Daarop zal, voor zover van belang, bij de beoordeling van de geschillen nader worden ingegaan.
5. De beoordeling van de geschillen in conventie en in reconventie
5.1 De vorderingen in conventie en in reconventie lenen zich voor gezamenlijke behande-ling.
5.2 [gedaagde] voert ter onderbouwing van haar beroep op nietigheid van de overeenkomst wegens strijd met de wet en/of goede zeden aan dat in de overeenkomst onvoldoende duidelijk is gemaakt dat [gedaagde] met die overeenkomst ging beleggen met geleend geld.
Dit verweer faalt. Voorzover Dexia met de inhoud van de overeenkomst haar infor-matie- of zorgplicht jegens [gedaagde] mocht hebben geschonden, heeft dit in het alge-meen niet de nietigheid van die overeenkomst tot gevolg. [gedaagde] heeft geen bijzonde-re omstandigheden gesteld op grond waarvan in dit geval anders zou moeten worden geoordeeld.
5.3 [gedaagde] voert voorts het verweer dat haar echtgenoot de overeenkomst bij brief van 22 december 2003 buiten rechte heeft vernietigd op grond van artikel 1:88 jo 1:89 BW, hetgeen uitmondt in de in reconventie gevorderde verklaring voor recht dat de over-eenkomst vernietigd is, en veroordeling van Dexia tot terugbetaling van de betaalde rentetermijnen. Dexia stelt zich op het standpunt dat zij niet berust in de buitenge-rechtelijke vernietiging en dat slechts de echtgenoot van [gedaagde] - en derhalve niet Sa-vran zelf - gerechtigd is zich op artikel 1:88 BW te beroepen. De opmerkingen van [gedaagde] daaromtrent zouden daarom buiten beschouwing moeten worden gelaten, aldus Dexia. Subsidiair stelt Dexia dat er geen toestemming op grond van artikel 1:88 lid 1 sub d BW is vereist, omdat (i) er geen sprake is van huurkoop en (ii) dit wetsartikel uitsluitend betrekking heeft op zaken (stoffelijke objecten) en niet op vermogensrech-ten. Ten slotte betwist Dexia bij gebrek aan wetenschap dat de echtgenoot van [gedaagde] geen toestemming heeft gegeven; Dexia beschikt terzake niet over concrete feiten, maar beroept zich op het gebruik in normale gezinsverhoudingen.
5.4 Met betrekking tot de vraag of de overeenkomst is aan te merken als een huurkoop-overeenkomst overweegt de kantonrechter dat deze voldoet aan de wettelijke definitie van huurkoop in artikel 7A:1576h juncto 1576 BW. Voor de motivering van dit oor-deel verwijst de kantonrechter naar het vonnis van de Rechtbank Amsterdam van 14 april 2004, NJF 2004, 409, welke overwegingen de kantonrechter hier overneemt en tot de hare maakt. Kort samengevat is de kantonrechter van oordeel dat huurkoop op de voet van de artikel 7:47 en 7A:1576 lid 5 BW betrekking kan hebben op vermo-gensrechten. Voorts voldoet de lease-overeenkomst aan de essentialia van huurkoop, althans heeft hij deze strekking. Dexia heeft zich verbonden om de aandelen te leveren en die - onder opschortende voorwaarde van volledige betaling - in eigendom over te dragen. Voorts voorzag de overeenkomst in betaling in twee of meer termijnen, waar-bij niet relevant is of dat aflossingen of rentebetalingen betreft.
5.5 De vraag of artikel 1:88 lid 1 sub d BW op de onderhavige overeenkomst van toepassing is beantwoordt de kantonrechter eveneens bevestigend, waarbij de navol-gende (hierna te citeren) overwegingen van de kantonrechter te Amsterdam in het vonnis van 25 augustus 2004, JOR 2004, 303, worden overgenomen:
“Anders dan Dexia betoogt dient (....) geen doorslaggevende betekenis te worden toegekend aan de letterlijke tekst van deze bepaling, waarin het woord “vermogensrechten” niet voor-komt. In de wetsgeschiedenis is immers niet uitdrukkelijk gebleken dat de wetgever heeft be-oogd de koop op afbetaling van vermogensrechten van de beschermingsgedachte van artikel 1:88 lid 1 onder d BW uit te zonderen. De huidige tekst van het artikel, waarin het begrip zaak van kleur is verschoten, is tot stand gekomen in het kader van de aanpassing van Boek 1 BW aan het nieuwe vermogensrecht. Uit de parlementaire geschiedenis van artikel 7A:1576 BW blijkt dat de wetgever geen materiële wijziging van de wettelijke regeling van de koop op af-betaling die vóór de invoering van het Nieuw BW evenzeer betrekking kon hebben op vermo-gensrechten beoogde en dat de minister in het kader van de behandeling van artikel 1:88 BW verwees naar de destijds nog van kracht zijnde tekst van artikel 1576-oud BW, waarin de term “zaak” ook vermogensrechten omvatte. In de gedachtegang van Dexia zou derhalve stilzwij-gend een beperking van de beschermingsgedachte van artikel 1:88 BW in het wettelijke sys-teem zijn ingeslopen. Niet aannemelijk is dat een dergelijke materiële wijziging gelet op de beschermingsfunctie van het toestemmingsvereiste zonder uitdrukkelijke motivering in de wet zou zijn vastgelegd. Nu deze wijziging ontbreekt moet worden aangenomen dat het geldende artikel 1:88 lid 1 sub d BW verwijst naar de gehele wettelijke regeling van de koop op afbeta-ling, zoals neergelegd in artikel 7A:1576 BW, dus met inbegrip van het bepaalde in artikel 7A:1576 lid 5 BW.”
5.6 Ex artikel 1:88 lid 1 sub d BW was toestemming van de echtgenoot van [gedaagde] voor het aangaan van de overeenkomst derhalve vereist. Bij gebrek aan enige betwisting van de kant van Dexia daaromtrent houdt de kantonrechter het ervoor dat [gedaagde], overeenkomstig haar stellingen, een echtgenoot heeft en dat deze de overeenkomst buiten rechte heeft vernietigd. Het standpunt van Dexia dat [gedaagde] zich in deze proce-dure niet op deze vernietiging zou kunnen beroepen is onjuist. Uit het bepaalde in ar-tikel 3:51 lid 3 BW kan worden afgeleid dat bij wijze van verweer in rechte door een ieder te allen tijde een beroep kan worden gedaan op het reeds vernietigd zijn van de overeenkomst waar de rechtsvordering op is gebaseerd.
5.7 De omstandigheid dat Dexia niet heeft berust in de buitengerechtelijke vernietiging van de overeenkomst door de echtgenoot van [gedaagde] impliceert dat in deze procedure dient te worden vastgesteld of deze vernietiging in rechte standhoudt. Dexia heeft echter - los van haar reeds verworpen stelling dat het geen huurkoop betreft, er geen toestemming van de echtgenoot noodzakelijk was en de overeenkomst derhalve niet op deze voet vernietigd kan worden - geen argumenten opgeworpen op grond waarvan geconcludeerd zou moeten worden dat het geen rechtsgeldige vernietiging betreft.
Aan het bewijsaanbod van Dexia met betrekking tot de toestemming van de echtge-noot van [gedaagde] wordt voorbijgegaan. Daargelaten dat Dexia haar stellingen terzake onvoldoende gemotiveerd heeft onderbouwd, zoadat aan bewijslevering niet kan worden toegekomen, vergt artikel 1:88 lid 3 BW dat de toestemming schriftelijk had moten worden gegeven.
5.8 Consequentie van het bovenstaande is derhalve dat de overeenkomst rechtsgeldig door de echtgenoot van [gedaagde] is vernietigd. De door [gedaagde] primair gevorderde verklaring voor recht is daarmee toewijsbaar.
5.9 De vraag die vervolgens beantwoording behoeft is welke gevolgen deze vernietiging voor het overige heeft. Het uitgangspunt bij een dergelijke vernietiging is dat voor zo-ver reeds gepresteerd is, deze prestatie ongedaan gemaakt moet worden. In dat licht dient Dexia in ieder geval de door [gedaagde] betaalde rentetermijnen terug te betalen. Op grond van haar voorwaardelijke wijziging van eis in conventie heeft Dexia aange-voerd dat - zo er al vernietigd is - op grond van het bepaalde in artikel 6:278 BW het waardeverschil tussen de over en weer overeengekomen prestaties dient te worden opgeheven door middel van bijbetaling - door [gedaagde] - van het verschil in waarde van de aandelen bij aankoop en bij verkoop. [gedaagde] heeft zich tegen toepassing van dit ar-tikel verzet.
5.10 Naar het oordeel van de kantonrechter dient artikel 6:278 BW in het onderhavige geval toegepast te worden. Dit artikel vormt een correctie op het ongedaanmakings-stelsel, dat beoogt te voorkomen dat degene die ongedaanmaking afdwingt profiteert van wijziging in de waardeverhouding van de reeds verrichte prestaties.
5.11 Hieraan staat niet in de weg dat de overeenkomst niet door [gedaagde] zelf is vernietigd, maar door haar echtgenoot. Artikel 1:88 BW beoogt de echtgenoten, in het belang van het gezin, tegen elkaar te beschermen tegen rechtshandelingen die benadelend zijn of een groot financieel risico meebrengen. Derhalve moet degene die de nietigheid van een overeenkomst op grond artikel 1:88 BW inroept, worden geacht in het gezinsbe-lang te handelen. Dit strookt ook met artikel 1:89 lid 5 BW, waarin is bepaald dat de echtgenoot tevens alle uit de nietigheid voortvloeiende rechtshandelingen kan instel-len. Aan de echtgenoot zijn dus dezelfde bevoegdheden gegeven als welke toekomen aan de partij bij de overeenkomst (in dit geval [gedaagde]). Tegen deze achtergrond acht de kantonrechter toepasselijkheid van artikel 6:278 (lid 2) BW ook op de gevolgen van de door de echtgenoot van [gedaagde] ingeroepen nietigheid op zijn plaats, ondanks het feit dat artikel 6:278 BW naar de letter alleen van toepassing is op [gedaagde] als con-tractspartij van Dexia. De kantonrechter acht toepassing van artikel 6:278 BW in sa-menhang met artikel 1:88 BW redelijk. Het legt de bescherming van artikel 1:88 BW aan banden in het geval dat de echtgenoot, door ongedaanmaking af te dwingen, pro-fiteert van een inmiddels ten gunste van “het gezin” (het beschermde belang) ingetre-den wijziging in de waardeverhouding van de prestaties.
1.12 Vast staat dat het door Dexia ten behoeve van [gedaagde] aangekochte aandelenpakket flink in waarde is gedaald. De aankoopwaarde bedroeg immers € 38.977,26, terwijl de verkoopwaarde slechts € 32.733,33 bedroeg. Dexia heeft gesteld dat de vernietiging buiten rechte door [gedaagde] slechts is ingeroepen vanwege deze koersdaling. De kantonrechter acht dit aannemelijk, temeer nu dit niet gemotiveerd betwist wordt door Sa-vran, die immers niet stelt welke andere reden er achter de buitengerechtelijke vernie-tiging steekt.
1.13 Resumerend leidt de vernietiging van de overeenkomst er toe dat in conventie [gedaagde] zal worden veroordeeld de waardevermindering van het aandelenpakket aan Dexia te betalen en dat Dexia in de reconventie zal worden veroordeeld om de reeds betaalde rentesommen aan [gedaagde] terug te betalen, vermeerderd met de gevorderde wettelijke rente.
1.14 De omstandigheid dat het verweer van [gedaagde], dat de overeenkomst buitengerechtelijk is vernietigd, slaagt, geeft aanleiding om de gevorderde buitengerechtelijke incassokosten af te wijzen.
1.15 Al hetgeen partijen overigens hebben opgeworpen behoeft gezien het bovenstaande geen nadere bespreking.
1.16 Gezien de samenhang tussen de conventie en reconventie enerzijds, en anderzijds de omstandigheid dat partijen over en weer op punten in het gelijk zijn gesteld, zullen de proceskosten worden gecompenseerd, in die zin dat ieder van partijen de eigen kosten draagt.
6. Beslissing
De rechtbank:
in conventie:
1.1 veroordeelt [gedaagde] tot betaling aan Dexia van € 6.243,93, vermeerderd met de wettelijke rente over dat bedrag vanaf 1 juli 2002 tot aan de dag der algehele voldoe-ning;
in reconventie:
1.2 verklaart voor recht dat de overeenkomst tussen partijen is vernietigd;
1.3 veroordeelt Dexia tot betaling aan [gedaagde] van de 36 gelijke maandtermijnen ten bedrage van € 227,17, totaal € 8.178,19, vermeerderd met de wettelijke rente over elke afzonderlijke maandtermijn vanaf 1 augustus 1999 tot en met 1 juli 2002 tot aan de dag van de terugbetaling;
in conventie en in reconventie
1.4 verklaart dit vonnis voor wat betreft het onder 6.1 en 6.2 bepaalde uitvoerbaar bij voorraad;
1.5 compenseert de proceskosten aldus dat ieder van partijen de eigen kosten draagt;
1.6 wijst af hetgeen meer of anders is gevorderd.
Dit vonnis is gewezen door mr. J.H. Dubois, kantonrechter, en in het openbaar uitge-sproken ter terechtzitting van 22 december 2004, in tegenwoordigheid van de griffier.