Uitspraak
vonnis
RECHTBANK 'S-GRAVENHAGE
Sector civiel recht
zaaknummer / rolnummer: 304838 / HA ZA 08-571
Vonnis van 16 september 2009
in de zaak van
1. de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid EASYSTART B.V.,
gevestigd te Woerden,
2. de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid VISIONPLANNER B.V.,
gevestigd te Woerden,
eiseressen,
advocaat mr. E. Grabandt te 's-Gravenhage,
tegen
de vereniging met volledige rechtsbevoegdheid
KAMER VAN KOOPHANDEL NEDERLAND,
gevestigd te 's-Gravenhage,
gedaagde,
advocaat mr. M.W.J. Jongmans te 's-Gravenhage.
Eiseressen zullen hierna gezamenlijk Easystart (enkelvoud) genoemd worden.
1. De procedure
1.1. Het verloop van de procedure blijkt uit:
- de dagvaarding van 7 februari 2008;
- de conclusie van antwoord;
- de conclusie van repliek;
- de conclusie van dupliek;
- de akte uitlating producties aan de zijde van Easystart;
- de ter zitting d.d. 18 juni 2009 overgelegde pleitnota's van mr. C.F.W.A. Hamm, advocaat te Dordrecht, zijdens Easystart en van mr. Jongmans voornoemd zijdens gedaagde.
1.2. Ten slotte is de datum voor vonnis bepaald op heden.
2. De feiten
2.1. Easystart biedt software te koop aan waarmee startende ondernemers een ondernemingsplan kunnen opstellen. Zij biedt een eenvoudig software programma aan voor het opstellen van een ondernemingsplan, aanvankelijk onder de naam EasyStart Lite, inmiddels onder de naam Vp-Prestarter. Dit pakket is een eenvoudig programma, bedoeld voor startende ondernemers die willen onderzoeken of zij een onderneming willen beginnen. Onder de naam Visionplanner Starter biedt zij een software pakket aan met meer aandacht voor financiële prognoses. Dit pakket is eveneens bedoeld voor de startende ondernemer. Visionplanner Starter is een upgrade van het software pakket EasyStart Pro dat Easystart tot juli 2007 aanbood. Onder de naam Visionplanner Businessplan biedt Easystart een software pakket aan waarmee een zeer uitgebreid ondernemingsplan opgesteld kan worden. In dit product komen de inschatting van de kredietbehoefte en financieringsaanvragen ruim aan bod. Het pakket bevat ook functionaliteit om een presentatie te houden.
2.2. Gedaagde is de vereniging van de regionale kamers van koophandel in Nederland. Zij is zelf geen uitvoeringsinstantie, maar een belangenvereniging van de regionale kamers van koophandel.
2.3. Partijen zijn voorafgaand aan de onderhavige procedure overeengekomen dat gedaagde zou worden gedagvaard als vertegenwoordiger van alle kamers van koophandel in Nederland, doch dat de uitkomst van de onderhavige procedure alle afzonderlijke kamers van koophandel bindt. Waar hieronder wordt gesproken over de kamers van koophandel, worden daarmee mede bedoeld alle regionale kamers van koophandel, naast gedaagde.
2.4. De kamers van koophandel bieden eveneens de mogelijkheid om een ondernemingsplan te schrijven. Vanaf 1996 tot april 2007 boden zij die mogelijkheid door middel van verstrekking van een gratis CD-Rom aan startende ondernemers. Vanaf april 2007 bieden de kamers van koophandel op de gezamenlijke website www.kvk.nl de mogelijkheid om online een ondernemingsplan op te stellen. Het online product bevat in vergelijking met de CD-Rom veel meer verwijzingen naar informatie voor starters, middels deeplinks en verborgen invulvelden. Deze twee producten zullen hierna tezamen worden aangeduid als 'het KvK ondernemingsplan'.
2.5 In de jaren 2000 tot en met 2007 bood Easystart ook het software programma EasyStart Pro aan. Een aantal van de kamers van koophandel verkocht dit product van Easystart naast het KvK ondernemingsplan. Van dit software pakket EasyStart Pro werd in de periode 2005 tot en met 2007 ook een online variant aangeboden.
2.6. Naast Easystart en de kamers van koophandel zijn er andere aanbieders van software voor het opstellen van ondernemingsplannen in Nederland.
3. De relevante wetsbepalingen
3.1. Voor de beoordeling van het onderhavige geschil is een aantal bepalingen uit de Wet op de kamers van koophandel en fabrieken 1997 (hierna ook: wet KvK) van belang. De wet KvK is op 1 januari 1998 in werking getreden. Op 1 januari 2008 is in werking getreden de Wet van 18 oktober 2007 tot wijziging van de Wet op de kamers van koophandel en fabrieken 1997.
3.2. De in deze procedure relevante artikelen van de wet KvK luiden sedert 1 januari 2008 als volgt:
artikel 23:
Een kamer heeft tot taak desgevraagd inlichtingen van algemene aard te verstrekken ten aanzien van het oprichten en drijven van een onderneming in haar gebied.
artikel 24:
Een kamer heeft tot taak:
a. gerichte voorlichting te geven op juridisch en economisch terrein ten aanzien van een in haar gebied gevestigde of nog te vestigen onderneming; en
b. voorlichting te geven over aangelegenheden op juridisch en economisch terrein aan groepen van personen die in haar gebied een onderneming drijven of overwegen een onderneming op te richten.
artikel 29:
Een kamer kan besluiten andere dan de in dit hoofdstuk of elders bij of krachtens wet geregelde taken uit te oefenen, voor zover deze passen binnen de in artikel 2, eerste lid, aangegeven doelstelling.
artikel 30 (voor zover van belang):
1. Een kamer oefent de in artikel 28 en 29 bedoelde werkzaamheden uit voor zover daarin niet in voldoende mate wordt voorzien door rechtspersonen die volgens hun statuten tot doel hebben de belangen van ondernemers te behartigen en draagt er zorg voor dat deze werkzaamheden niet leiden tot mededinging met ondernemingen of vrije beroepsbeoefenaren die uit een oogpunt van een goede marktwerking ongewenst is.
(...)
3.3. Van 1 januari 1998 tot 1 januari 2008 luidden de relevante artikelen van de wet KvK als volgt:
artikel 23:
Naast de haar bij of krachtens andere wetten opgedragen taken, heeft een kamer tot taak desgevraagd inlichtingen van algemene aard te verstrekken ten aanzien van het oprichten en drijven van een onderneming in haar gebied.
artikel 24:
Een kamer kan besluiten de volgende taken uit te oefenen:
a. het desgevraagd geven van gerichte voorlichting op juridisch en economisch terrein ten aanzien van een in haar gebied gevestigde of nog te vestigen onderneming en
b. het desgevraagd of uit eigen beweging geven van voorlichting over aangelegenheden op juridisch en economisch terrein aan groepen van personen die in haar gebied een onderneming drijven of overwegen een onderneming op te richten.
artikel 30:
1. Een kamer draagt er zorg voor dat zij geen werkzaamheden verricht die leiden tot mededinging met ondernemingen of vrije beroepsbeoefenaren die uit een oogpunt van een goede marktwerking ongewenst is.
(...)
4. Het geschil
4.1. Easystart vordert, zakelijk weergegeven:
- een verklaring voor recht dat de kamers van koophandel door zelf een product aan te bieden voor het opstellen van ondernemingsplannen, onrechtmatig handelen jegens Easystart;
- veroordeling van de kamers van koophandel tot betaling van schadevergoeding aan Easystart, nader op te maken bij staat, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf 2 november 2006, althans de dag der dagvaarding;
- veroordeling van de kamers van koophandel in de proceskosten, inclusief de nakosten;
- bepaling dat deze veroordelingen uitvoerbaar bij voorraad zullen zijn.
4.2. Easystart legt aan haar vordering ten grondslag de stelling dat de kamers van koophandel jegens haar onrechtmatig handelen door in strijd met artikel 30 van de Wet KvK zelf een software programma voor het maken van ondernemingsplannen aan te bieden. De kamers van koophandel treden met het aanbieden van het KvK ondernemingsplan in concurrentie met Easystart en andere marktpartijen, hetgeen volgens Easystart in strijd is met dit artikel. Voorts stelt Easystart dat de kamers van koophandel onrechtmatig handelen door misbruik te maken van een economische machtspositie.
Easystart stelt dat zij ten gevolge van dit onrechtmatig handelen schade lijdt, waarvan de omvang in een schadestaatprocedure nader zal moeten worden bepaald.
4.3. De kamers van koophandel voeren verweer. Op de stellingen van partijen wordt hierna, voor zover van belang, nader ingegaan.
5. De beoordeling
5.1. Easystart stelt primair dat de kamers van koophandel sinds 1996, het jaar waarin de kamers van koophandel de CD-Rom met het KvK ondernemingsplan zijn gaan aanbieden, onrechtmatig jegens haar handelen, doordat de kamers van koophandel daarmee in strijd met artikel 30 van de wet KvK handelen. Aangezien de wet KvK op 1 januari 1998 in werking is getreden en met ingang van 1 januari 2008 is gewijzigd, dient bij de beoordeling van de vordering van Easystart onderscheid te worden gemaakt tussen de periode vanaf het moment dat de kamers van koophandel het KvK ondernemingsplan zijn gaan aanbieden tot 1 januari 1998, de periode vanaf 1 januari 1998 tot 1 januari 2008 en de periode vanaf 1 januari 2008. De rechtbank zal deze drie periodes daarom afzonderlijk bespreken, beginnend met de huidige situatie.
Periode vanaf 1 januari 2008
5.2. Easystart stelt dat de kamers van koophandel handelen in strijd met artikel 30 van de huidige wet KvK. Volgens Easystart vormt het aanbieden van het KvK ondernemingsplan een facultatieve taak van de kamers van koophandel als bedoeld in artikel 29 wet KvK. De in artikel 29 omschreven facultatieve taken dienen te worden uitgeoefend met inachtneming van het bepaalde in artikel 30.
Artikel 23 wet KvK
5.3. In de eerste plaats betwisten de kamers van koophandel dat het aanbieden van het KvK ondernemingsplan een activiteit is die onder hun taken op grond van artikel 29 wet KvK valt. De kamers van koophandel stellen dat het aanbieden van het KvK ondernemingsplan een onderdeel is van hun verplichte taakuitoefening op grond van artikel 23 wet KvK. De uitoefening van die taak is derhalve niet onderworpen aan artikel 30 wet KvK. De rechtbank zal om die reden eerst onderzoeken of de onderhavige activiteit van de kamers van koophandel onder artikel 23 valt.
5.4. Volgens de wet omvat de in artikel 23 neergelegde 'loketfunctie' van de kamers van koophandel de taak om desgevraagd inlichtingen van algemene aard te verstrekken ten aanzien van het oprichten en drijven van een onderneming. In de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel dat tot de wet KvK heeft geleid, is bij artikel 23 (oud) (artikel 29 van het wetsvoorstel) het volgende opgemerkt over deze loketfunctie (Kamerstukken II, 1996-1997, 25 029, nr. 3):
Praktisch gezien gaat het om informatie die geïnteresseerden (direct) telefonisch of aan de balie kunnen verkrijgen. (...)
Veelal zal uitvoering van deze taak ook betekenen dat de geïnteresseerde wordt verwezen naar andere instanties.
Het is van belang dat de kamers de loketfunctie vervullen. Zij zijn de aangewezen instantie om te zorgen voor de eerste opvang van ondernemers en aspirant-ondernemers die algemene vragen over het oprichten of drijven van een onderneming hebben. Deze eerste algemene en brede opvang wordt door commerciële bedrijven en organisaties niet of in onvoldoende mate verzorgd.
Uit de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel dat heeft geleid tot wijziging van de wet KvK blijkt, dat met dat voorstel niet is beoogd artikel 23 materieel aan te passen. Voor de uitleg van het huidige artikel 23 blijft de voorgaande toelichting derhalve onverkort van belang.
5.5. Volgens de kamers van koophandel valt het aanbieden van het KvK ondernemingsplan onder de loketfunctie, omdat zij door middel daarvan in staat zijn om startende ondernemers voldoende informatie te verstrekken om goed voorbereid een onderneming te beginnen. De kamers van koophandel beschouwen het KvK ondernemingsplan als een huls waarmee de ondernemer wordt geleid naar informatie over verschillende onderwerpen die voor starters relevant zijn. Bij het invullen van het KvK ondernemingsplan wordt de gebruiker naar informatie over het betreffende onderwerp geleid, door middel van verwijzingen in het programma. Hiermee vormt het KvK ondernemingsplan een moderne manier van informatieverstrekking, naast het traditionele loket.
5.6. De rechtbank is van oordeel dat het aanbieden van het KvK ondernemingsplan niet behoort tot de verplichte taken van de kamers van koophandel op grond van artikel 23 wet KvK. Het KvK ondernemingsplan is meer dan een enkel verwijssysteem naar algemene informatie voor startende ondernemers. Het KvK ondernemingsplan biedt immers ook tekstverwerkings- en rekenfuncties waarmee een ondernemingsplan opgesteld kan worden. Dat deze functionaliteit wezenlijk is voor het product, blijkt al uit het feit dat het KvK ondernemingsplan zich volgens de kamers van koophandel (onder meer) onderscheidt van andere programmatuur om een ondernemingsplan op te stellen doordat het beter geschikt is om een ondernemingsplan door te rekenen. Het KvK ondernemingsplan biedt derhalve meer dan enkel algemene informatieverstrekking, het biedt tevens wezenlijke tekstverwerkings- en rekenfuncties.
5.7. Het aanbieden van dergelijke functionaliteit is geen noodzakelijke voorwaarde om de verplichte taken van artikel 23 uit te kunnen oefenen. De loketfunctie kan ook via het internet worden vervuld zonder dat daarbij een ondernemingsplan behoeft te worden opgesteld. De kamers van koophandel doen dit nu ook al: de algemene informatie die zij via het KvK ondernemingsplan aanbieden, bieden zij op dit moment ook aan op hun website onder het menu 'bedrijf starten' en verwerkt in een stappenplan voor startende ondernemers.
5.8. De rechtbank beschouwt de software functionaliteit van het KvK ondernemingsplan derhalve als een dienst die onderscheiden kan worden van de algemene informatie waar in het KvK ondernemingsplan naar wordt verwezen. Deze specifieke dienst dient derhalve getoetst te worden aan artikel 23, los van de informatie waar het programma naar verwijst.
5.9. Gelet op de wetsgeschiedenis beoogt artikel 23 de kamers van koophandel te verplichten informatie van zeer algemene aard te verstrekken en als eerste opvang te fungeren. De wetgever heeft de kamers van koophandel deze taak opgelegd, overwegende dat dergelijke algemene en brede informatieverstrekking niet door commerciële bedrijven en organisaties wordt geboden. Dit impliceert dat het aanbieden van software met tekstverwerkings- en berekeningsfunctionaliteit niet behoort tot de door de wetgever beoogde taken op grond van artikel 23. Immers, het aanbieden van dergelijke software valt niet aan te merken als onderdeel van een eerste en algemene verstrekking van inlichtingen. Bovendien wordt dergelijke functionaliteit (ook reeds ten tijde van de totstandkoming van de wet KvK) in voldoende mate aangeboden door commerciële bedrijven.
Artikel 24 wet KvK
5.10. De kamers van koophandel beroepen zich er subsidiair op dat het aanbieden van het KvK ondernemingsplan valt onder de in artikel 24 omschreven voorlichtingstaak. De kamers van koophandel hebben zelf betoogd dat artikel 24 ziet op enerzijds voorlichting gericht op specifieke ondernemingen, anderzijds op themavoorlichting over specifieke onderwerpen. Dit strookt met de in de memorie van toelichting bij het voorstel van wet KvK omschreven reikwijdte van artikel 24 (oud) (artikel 30 van het wetsvoorstel, Kamerstukken II, 1996-1997, 25 029, nr. 3):
Onder a is de individuele voorlichting aan bedrijven geregeld. Het gaat daarbij om specifieke informatie die gericht is op individuele bedrijven. (...) De ondernemer of aspirant-ondernemer kan aan de hand van zijn concrete voornemens gerichte voorlichting krijgen over de voor hem relevante aangelegenheden. (...)
De voorlichting aan groepen van ondernemers of aspirant-ondernemers is geregeld onder b. Te denken valt bij voorbeeld aan voorlichting over recente ontwikkelingen in nationale en EG-regelgeving en over exportmogelijkheden en aan voorlichtingsbijeenkomsten voor starters.
5.11. De in artikel 24 omschreven taken zijn bij de wijziging van de wet KvK verplichte taken geworden in plaats van facultatieve. Verder behoeven de kamers deze taken blijkens de gewijzigde tekst niet meer alleen 'desgevraagd' uit te oefenen. Nu de tekst van artikel 24 niet anderszins is aangepast en de memorie van toelichting bij de ontwerp-wijzigingswet alleen ingaat op de hiervoor al genoemde wijzigingen, is de hiervoor geciteerde toelichting onverkort van toepassing op het huidige artikel 24 wet KvK.
5.12. Ten pleidooie hebben de kamers van koophandel de stelling dat het KvK ondernemingsplan wordt aangeboden in het kader van de voorlichtingstaak van artikel 24 wet KvK nader onderbouwd met de toelichting dat het KvK ondernemingsplan gericht is op specifieke ondernemingen die de kamers van koophandel op dat moment nog niet kennen. De rechtbank begrijpt de stelling van de kamers van koophandel dan ook aldus, dat deze de bescherming inroepen van artikel 24 onder a wet KvK, dat ziet op de taak tot het geven van gerichte voorlichting ten aanzien van in het gebied van een kamer te vestigen en nog te vestigen ondernemingen.
5.13. De rechtbank is van oordeel dat het KvK ondernemingsplan geen voorlichting biedt die toegesneden is op specifieke ondernemers. De verwijzingen naar voorlichting die het KvK ondernemingsplan bevat, is juist van een zeer algemene aard en niet op de noden en wensen van afzonderlijke, weliswaar anonieme, startende ondernemers gericht. Overigens is de informatie zo algemeen, dat zij niet aangemerkt kan worden als voorlichting over bijzondere thema's in de zin van artikel 24 onder b wet KvK.
Artikel 30 wet KvK
5.14 Tussen partijen is niet in geschil dat het KvK ondernemingsplan past binnen de doelstelling van de kamers van koophandel. Nu deze activiteit niet valt onder de verplichte taakuitoefening van de kamers van koophandel op grond van de artikelen 23 en 24 wet KvK, is deze activiteit dan ook aan te merken als een facultatieve taak in de zin van artikel 29. Bij de uitoefening van deze activiteit dienen de kamers van koophandel artikel 30 wet KvK in acht te nemen.
5.15. De rechtbank zal daarom nagaan of de kamers van koophandel door het aanbieden van het KvK ondernemingsplan in strijd met artikel 30 wet KvK handelen, zoals Easystart stelt. Daarvan is sprake als door het aanbieden van het KvK ondernemingsplan mededinging ontstaat met ondernemingen of vrije beroepsbeoefenaren die uit een oogpunt van een goede marktwerking ongewenst is. De memorie van toelichting geeft de volgende toelichting op dit criterium (Kamerstukken II, 1996-1997, 25 029, nr. 3, blz. 22):
Kamers horen - aldus het kabinetsstandpunt - geen producten of diensten aan te bieden die op de commerciële markt verkrijgbaar zijn. (...)
Zij mogen geen werkzaamheden verrichten die leiden tot mededinging met ondernemers die uit een oogpunt van goede markwerking onwenselijk is. Dit betekent dat kamers een bepaalde taak kunnen (blijven) vervullen zolang er in de markt geen gelijkwaardige dienstverlening bestaat. De goede marktwerking komt in het geding als kamers een dienst aanbieden die in voldoende mate door het bedrijfsleven wordt verricht.
5.16. In de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel tot wijziging van de wet KvK wordt naar de hiervoor geciteerde passage verwezen. Kennelijk heeft de wetgever bij de totstandkoming van de wijzigingswet de bedoeling gehad de daarin verwoorde doelstelling van artikel 30 ongewijzigd te laten.
5.17. Blijkens de geciteerde toelichting op artikel 30 wet KvK dient het criterium van de mededinging die ongewenst is voor een goede marktwerking als volgt te worden uitgelegd: de activiteit dient door de kamers van koophandel te worden gestaakt als er in de markt gelijkwaardige dienstverlening bestaat, die voldoende door het bedrijfsleven wordt aangeboden.
5.18. Tussen partijen is in geschil of het KvK ondernemingsplan en de software pakketten van Easystart gelijkwaardige producten zijn. Bij de beantwoording van die vraag maakt de rechtbank onderscheid tussen de verschillende producten van Easystart.
5.19. Zowel het KvK ondernemingsplan als het pakket Vp-Prestarter (voorheen EasyStart Lite) bieden de gebruiker de mogelijkheid met behulp van de tekstverwerkings- en rekenfunctionaliteit die het programma biedt, een eenvoudig ondernemingsplan op te stellen en uit te printen. De onderwerpen die in beide producten aan de orde komen zijn dezelfde. De uitwerking op het niveau van de afzonderlijke vragen die ingevuld dienen te worden wijkt af, maar dit doet niet af aan de gelijkwaardigheid van de producten als geheel.
5.20. Het feit dat het KvK ondernemingsplan tevens uitgebreide toelichtingen bevat op de behandelde onderwerpen en verwijzingen biedt naar algemene informatie over die onderwerpen, doet aan het voorgaande niet af. Het KvK ondernemingsplan is in de eerste plaats een tekstverwerkingsprogramma voor het opstellen en uitprinten van een ondernemingsplan. De kamers van koophandel prijzen het KvK ondernemingsplan op hun website ook aan ten behoeve van het maken van een ondernemingsplan, niet als gegevensbestand of stappenplan met algemene informatie over het starten van een onderneming. Gebruikers zullen het KvK ondernemingsplan dan ook gaan gebruiken met het doel om een ondernemingsplan op te stellen en uit te printen, niet, althans niet in de eerste plaats, om algemene informatie te vergaren. Als het KvK ondernemingsplan derhalve al meer biedt aan informatie dan andere software om ondernemingsplannen te maken, zoals EasyStart Lite, dient het desalniettemin in de eerste plaats hetzelfde doel als die andere software producten.
5.21. Easystart heeft bovendien onderbouwd aangevoerd dat ook haar producten hyperlinks naar informatie over bepaalde onderwerpen bevatten. De kamers van koophandel stellen dat de hoeveelheid daarvan echter veel kleiner is dan in het KvK ondernemingsplan. Voor de beantwoording van de vraag of de producten gelijkwaardig zijn in het kader van een concurrentietoets, dient echter niet een vergelijking op details te worden gemaakt, nu het voor de vraag of producten met elkaar concurreren niet aankomt op de details maar op de algemene gebruiksmogelijkheden van de betrokken producten voor potentiële gebruikers. De extra functionaliteit bestaande uit de uitgebreide toelichtingen en hyperlinks naar algemene informatie over onderwerpen die in het plan aan de orde komen, vormt dan ook geen kenmerk dat tot gevolg heeft dat de producten niet meer gelijkwaardig zijn.
5.22. Ook de stelling van de kamers van koophandel dat zij als enige een onafhankelijk programma voor het opstellen van een ondernemingsplan aanbieden, doet aan het voorgaande niet af. De kamers van koophandel hebben onvoldoende gemotiveerd waarom de producten van Easystart niet onafhankelijk zouden zijn. Uit de stellingen van de kamers van koophandel komt naar voren dat andere aanbieders vaak verborgen doelstellingen hebben met het aanbieden van software om een ondernemingsplan te maken. De kamers van koophandel noemen als voorbeeld het kunnen verkopen van andere producten of diensten of het verzamelen van adresgegevens van startende ondernemers. Volgens de kamers van koophandel bestaat het gevaar dat dergelijke verborgen belangen ten koste gaan van de kwaliteit van het product. Uit de stellingen van de kamers van koophandel komt echter niet naar voren dat de inhoud van de producten van Easystart tot stand is gekomen onder invloed van andere belangen dan het bieden van een goed verkoopbaar softwareprogramma aan starters, noch dat Easystart andere dan haar eigen commerciële belangen als software producent behartigt. Nu niet is komen vast te staan dat de producten van partijen inhoudelijk afwijken in verband met verborgen doelstellingen van Easystart, is er in ieder geval één aanbieder die een product aanbiedt dat qua onafhankelijkheid gelijkwaardig is met het KvK ondernemingsplan. Dientengevolge kan in het midden blijven of producten van andere aanbieders onafhankelijk zijn en in hoeverre een mogelijke afhankelijkheid de gelijkwaardigheid van deze producten beïnvloedt.
5.23. Tot slot is voor de beoordeling van de gelijkwaardigheid van de producten niet van belang dat de kamers van koophandel met het ter beschikking stellen van het KvK ondernemingspakket belangrijke maatschappelijke doelstellingen nastreven. De wetgever heeft een keuze gemaakt tegen marktverstoring, op grond van een eigen opvatting over het maatschappelijk nut. Daaraan zijn de kamers van koophandel gebonden.
5.24. De rechtbank stelt dan ook vast dat het KvK ondernemingsplan en Vp-Prestarter gelijkwaardige producten zijn. Het voorgaande geldt eveneens bij vergelijking van het KvK ondernemingsplan en het product Visionplanner Starter (voorheen EasyStart Pro). Weliswaar zijn de met Visionplanner Starter gegenereerde financiële data uitgebreider dan die van het KvK ondernemingsplan, maar de onderwerpen die in het financiële hoofdstuk van beide pakketten worden uitgewerkt, komen voor een groot deel overeen. De rechtbank acht ook die pakketten daarom gelijkwaardig.
5.25. Voor het pakket Visionplanner Businessplan geldt niet dat het gelijkwaardig is met het KvK ondernemingsplan. Alleen al het feit dat dit pakket ook functionaliteit biedt om presentaties mee te houden, maakt dit product ongelijkwaardig met het KvK ondernemingsplan. Bij de bepaling van de omvang van de schade (zie hierna onder 5.35) kan dit product van Easystart dan ook buiten beschouwing blijven.
5.26. Gezien het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat er in de markt gelijkwaardige producten worden aangeboden. Bij gelegenheid van het pleidooi hebben de kamers van koophandel aangegeven dat het KvK ondernemingsplan circa 40.000 tot 50.000 keer per maand wordt geraadpleegd. Gezien deze aantallen bestaat er grote belangstelling voor het KvK ondernemingsplan bij startende ondernemers. Het plan wordt door de kamers van koophandel bovendien gratis aangeboden. De rechtbank acht het in het licht van deze omstandigheden aannemelijk dat het KvK ondernemingsplan de marktwerking op de markt voor software voor ondernemingsplannen verstoort, doordat het een grote aantrekkingskracht in de markt heeft en dientengevolge minder ruimte laat voor andere aanbieders waaronder, doch niet uitsluitend, Easystart. Derhalve leidt het aanbieden van dit plan tot mededinging met ondernemingen die vanuit een oogpunt van goede marktwerking ongewenst is en handelen de kamers van koophandel in strijd met artikel 30 wet KvK.
Periode van 1 januari 1998 tot 1 januari 2008
5.27. Easystart stelt dat de kamers van koophandel voorheen ook in strijd handelden met artikel 30 (oud) van de wet KvK door het KvK ondernemingsplan aan te bieden. Zoals hiervoor onder 5.16. is overwogen, was de doelstelling van artikel 30 (oud) niet anders dan die van het huidige artikel 30 van de wet KvK.
5.28. Vanaf 1 januari 1998 tot april 2007 boden de kamers van koophandel het KvK ondernemingsplan op CD-Rom aan. Sinds april 2007 bieden de kamers van koophandel het online KvK ondernemingsplan aan. Het online KvK ondernemingsplan biedt veel meer verwijzingen naar algemene informatie, zoals hiervoor in onderdeel 2.4. is beschreven.
5.29. Hiervoor heeft de rechtbank in onderdeel 5.4. al overwogen dat de strekking van artikel 23 (oud) en artikel 23 (nieuw) in de wet KvK gelijk is. Ook onder de wet KvK zoals die tot 1 januari 1998 luidde, geldt derhalve dat het online KvK ondernemingsplan een activiteit is die niet tot de verplichte taken van artikel 23 behoort en strijdig is met artikel 30 wet KvK. De rechtbank verwijst naar hetgeen zij daarover onder 5.14. tot en met 5.26. heeft overwogen. Nu de kamers van koophandel in het kader van hun bespreking van de gelijkwaardigheid van het KvK ondernemingsplan met andere producten op de markt het standpunt hebben ingenomen dat er juist bij het online product geen sprake is van gelijkwaardigheid omdat dit product in tegenstelling tot het CD-Rom product vanwege de hoeveelheid en kwaliteit van de toegevoegde informatie en verwijzingen afwijkend is van de producten van derden, geldt hetgeen de rechtbank heeft geoordeeld met betrekking tot het online product, a fortiori voor de CD-Rom. Ook het tussen 1 januari 1998 en 1 januari 2008 door de kamers van koophandel aangeboden KvK ondernemingsplan valt derhalve te kenmerken als een product dat gelijkwaardig is aan andere producten op de markt, waaronder producten van Easystart.
5.30 Easystart heeft gesteld dat zij al sinds het moment dat de kamers van koophandel het CD-Rom product aanbieden, klanten mist. De kamers van koophandel hebben dit in algemene bewoordingen betwist en niet gesteld dat de verspreiding van het CD-Rom product een zodanig kleinere omvang had dan het online KvK ondernemingsplan, dat dit gedurende de gehele of een gedeelte van de periode van verkoop van de CD-Rom niet van invloed was op de marktverhoudingen. Gezien de maatschappelijke positie van de kamers van koophandel als eerste aanspreekpunt voor startende ondernemers, ligt het voor de hand dat ook het CD-Rom product de marktverhoudingen op de markt voor software om ondernemingsplannen mee op te stellen heeft beïnvloed. In het licht van de door de rechtbank vastgestelde gelijkwaardigheid van de producten van partijen en de hiervoor beschreven omstandigheden, stelt de rechtbank derhalve vast dat ook in de periode van 1 januari 1998 tot 1 januari 2008 sprake was van een activiteit die in het kader van een goede marktwerking ongewenst was.
Periode tot 1 januari 1998
5.31. Vast staat dat de kamers van koophandel in 1996 zijn aangevangen met de verkoop van het KvK ondernemingsplan op CD-Rom. Tot 1 januari 1998 was de wet KvK nog niet in werking getreden, zodat het beroep van Easystart op onrechtmatigheid wegens strijd met deze wet voor de periode vóór 1 januari 1998 niet opgaat.
5.32. Subsidiair heeft Easystart zich erop beroepen dat de kamers van koophandel in strijd handelden met een wettelijke plicht door misbruik te maken van een machtspositie in de zin van de Mededingingswet. Nu ook die wet pas per 1 januari 1998 in werking is getreden, kan de handelwijze van de kamers van koophandel voor die datum evenmin in strijd zijn geweest met de Mededingingswet.
5.33. Easystart heeft niet gesteld dat het aanbieden van het KvK ondernemingsplan in de bedoelde periode nog op andere gronden onrechtmatig was. Met name heeft zij niet gesteld dat dit aanbieden tevens in strijd was met de Wet op de Kamers van Koophandel en Fabrieken 1963 of misbruik van een machtspositie vormde dat in strijd was met eerdere Nederlandse of Europese mededingingswetgeving. De rechtbank stelt dan ook vast dat het aanbieden van het KvK ondernemingsplan vóór 1 januari 1998 niet onrechtmatig is geweest jegens Easystart.
Onrechtmatige daad
5.34. Uit het voorgaande volgt dat de kamers van koophandel sinds 1 januari 1998 in strijd handelen met artikel 30 van de wet KvK. Daarmee is sprake van een onrechtmatige daad. Deze kan aan de kamers van koophandel worden toegerekend nu de kamers van koophandel er zelf voor hebben gekozen het KvK ondernemingsplan aan te gaan bieden. De rechtbank zal de vordering van Easystart tot het geven van een verklaring voor recht dan ook toewijzen als hierna omschreven.
Schade
5.35. Easystart vordert voorts schadevergoeding nader op te maken bij staat. Gezien de hiervoor in overweging 5.26. geschetste omvang van het gebruik van het KvK ondernemingsplan, acht de rechtbank de mogelijkheid aanwezig van schade voor andere marktpartijen ten gevolge van de onrechtmatige daad. Dit geldt daarmee ook voor Easystart.
5.36. Het feit dat het KvK ondernemingsplan online, in tegenstelling tot de producten van Easystart, gratis gebruikt kan worden en er nog meer aanbieders van gratis software pakketten zijn, verandert het voorgaande niet. De rechtbank acht het zeer wel mogelijk dat gebruikers bij afwezigheid van het KvK ondernemingsplan kiezen voor een product van Easystart waarvoor zij een vergoeding moeten betalen en niet kiezen voor gratis software van - bijvoorbeeld - een bank. In de eerste plaats worden de laatstgenoemde softwarepakketten via andere verkoopkanalen aangeboden. Daarnaast vormen de laatstgenoemde softwarepakketten voor de aanbieders een instrument om andere diensten aan te kunnen bieden, waardoor aan het gratis aanbod ook nadelen verbonden kunnen zijn die de Easystart producten niet hebben. Overigens geldt voor het KvK ondernemingsplan op CD-Rom niet dat het gratis werd verstrekt, zodat dit argument niet opgaat voor de door Easystart gestelde schade in de periode van 1 januari 1998 tot april 2007.
5.37. De rechtbank zal de vordering tot vergoeding van schade nader op te maken bij staat dan ook toewijzen.
5.38. Easystart heeft voorts wettelijke rente gevorderd over het nog vast te stellen schadebedrag vanaf 2 november 2006. De kamers van koophandel hebben geen verweer gevoerd tegen deze vordering, zodat die eveneens toegewezen zal worden, op de wijze als in het dictum is vermeld.
5.39. De kamers van koophandel zullen als grotendeels in het ongelijk gestelde partij worden veroordeeld in de proceskosten, inclusief de nakosten.
De beslissing
De rechtbank
6.1. verklaart voor recht dat de kamers van koophandel vanaf 1 januari 1998 onrechtmatig hebben gehandeld jegens Easystart door een eigen software programma aan te bieden dat bedoeld is om een ondernemingsplan mee te schrijven;
6.2. veroordeelt de kamers van koophandel om aan Easystart de schade te vergoeden die deze als een gevolg van het onrechtmatig handelen van de kamers van koophandel heeft geleden, nader op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet, te vermeerderen met de wettelijke rente over de in de schadestaatprocedure vast te stellen bedragen vanaf 2 november 2006 of zoveel later als het verzuim is ingetreden, telkens tot aan de dag van volledige voldoening;
6.3. veroordeelt de kamers van koophandel in de proceskosten, aan de zijde van Easystart tot op heden begroot op € 325,80 aan verschotten en € 2.034,= aan salaris van de advocaat, te vermeerderen met een bedrag aan nakosten van € 131,= of, indien betekening van dit vonnis dient plaats te vinden, € 199,=;
6.4. verklaart dit vonnis tot zover uitvoerbaar bij voorraad;
6.5. wijst het meer of anders gevorderde af.
Dit vonnis is gewezen door mr. P.A. Koppen, mr. D.M. Thierry en mr. F.M. Bus en in het openbaar uitgesproken op 16 september 2009.