Conclusie
Nr. 02194/01
Mr Fokkens
Zitting: 3 september 2002 (bij vervroeging)
Conclusie inzake:
[Verdachte]
1. Verdachte is door het Gerechtshof te Leeuwarden veroordeeld tot 24 maanden gevangenisstraf, waarvan zes maanden voorwaardelijk wegens mensenhandel.
2. Tegen deze uitspraak heeft verdachte cassatieberoep doen instellen.
3. Namens verdachte heeft mr M.W.G.J. IJsseldijk, advocaat te Utrecht, een middel van cassatie voorgesteld.
4. Het middel klaagt dat bij de behandeling van de zaak in cassatie de redelijke termijn is overschreden.
5. Die termijn is inderdaad overschreden. De verdachte heeft op 20 december 2000 beroep in cassatie ingesteld. Blijkens een op de inventaris van de stukken geplaatst stempel zijn deze ruim tien maanden later, namelijk op 25 oktober 2001, ter griffie van de Hoge Raad binnengekomen. De vraag is of dit tot cassatie en strafvermindering moet leiden.
6. Op 1 oktober 2000 is de Wet van 28 oktober 1999 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, de Wet op de rechterlijke organisatie en enkele andere wetten met betrekking tot het beroep in cassatie in strafzaken (uitsluiting beroep in lichte overtredingszaken en invoering verplichte schriftuur van een advocaat) in werking getreden. Voor zaken als de onderhavige, waarin na 1 oktober 2000 cassatieberoep is ingesteld, schrijft sindsdien art. 437, tweede lid, Sv voor dat de verdachte op straffe van niet-ontvankelijkheid verplicht is om binnen twee maanden na betekening van de in art. 435, eerste lid, Sv bedoelde aanzegging door zijn raadsman een schriftuur met middelen van cassatie bij de Hoge Raad te doen indienen. Blijft indiening van een dergelijke schriftuur uit, dan wordt de verdachte in zijn cassatieberoep niet-ontvankelijk verklaard.
7. In de Memorie van toelichting bij het wetsvoorstel dat leidde tot de Wet van 28 oktober 1999 (TK 1997-1998, 26 027, Nr. 3) wordt dit als volgt toegelicht:
p. 3 en 4:
"Bij het zoeken naar mogelijkheden om de toestroom van strafzaken in cassatie in te dammen is uitgegaan van de gedachte, zoals ook neergelegd in de discussienota, dat de toegang tot de rechter een schaars goed is zodat een afweging gemaakt zal moeten worden. Daarbij gaat het om de proportionaliteit van de inzet van mensen en middelen ten opzichte van de aard en het gewicht van de individuele zaak. Dit kan meebrengen dat ook de toegang tot cassatie aan beperkingen zal worden onderworpen;"
p. 10 en 11:
"In het huidige stelsel kan de verdachte die cassatie wil instellen, volstaan met het enkel kenbaar maken van zijn wens om in cassatie te gaan. Meer dan het aantekenen van cassatieberoep is niet nodig om de zaak aan het oordeel van de Hoge Raad te onderwerpen. De invoering van een verplichting om, nadat het cassatieberoep is ingesteld, op straffe van niet-ontvankelijkheid tijdig een schriftuur met een of meer middelen van cassatie in te dienen dwingt de verdachte daarentegen zijn bezwaren tegen de bestreden uitspraak kenbaar te maken. Naar verwachting zal dit een afremmende werking hebben op het lichtvaardig aanwenden, althans handhaven, van het rechtsmiddel. De verdachte zal immers zijn cassatieklachten moeten verwoorden.
(...)
In cassatie kan (...) uitsluitend worden beoordeeld of de lagere rechter het recht heeft geschonden of essentiële vormen heeft verzuimd (art. 99 RO) en bij een dergelijke toetsing sluit een schriftuurvereiste goed aan."
p. 11 en 12:
"Voor de Hoge Raad heeft de verplichting voor de verdachte om een advocaat een schriftuur met een of meer middelen te laten indienen het belangrijke gevolg dat de cassatierechter zich meer dan thans het geval is kan concentreren op de vragen die een beoordeling in cassatie verdienen. Dit komt de kwaliteit en de doelmatigheid van de rechtsbedeling in cassatie ten goede. In dit verband wordt gewezen op het wetsvoorstel 25 240 tot wijziging van onder andere het Wetboek van Strafvordering betreffende de bepalingen aangaande de procedure in cassatie in strafzaken. Hierin wordt aan het indienen van een schriftuur door de verdachte een termijn gesteld van twee maanden nadat hem is aangezegd dat de stukken van het geding bij de griffie van de Hoge Raad zijn binnengekomen. Deze termijnstelling, in combinatie met de thans voorgestelde schriftuurverplichting, is bevorderlijk voor een voortvarende afdoening van cassatieberoepen (vgl. ook de redelijke-termijn-eis van art. 6 EVRM). In zo'n geval kan immers snel en doelmatig worden vastgesteld welke cassatieberoepen ontvankelijk zijn en verder behandeld moeten worden.
De mate waarin genoemde voordelen zullen worden gerealiseerd, hangt voor een belangrijk deel af van de wijze waarop de advocatuur haar rol zal vervullen en de deskundigheid waarmee dit zal gebeuren. Het ligt voor de hand dat de advocaat aan de verdachte die wordt gesteld voor de vraag of hij cassatieberoep zal aantekenen c.q. het ingestelde beroep zal handhaven, een advies uitbrengt omtrent de haalbaarheid van het cassatieberoep. In zaken waarin de advocaat geen gronden voor cassatie aanwezig acht en derhalve geen aanleiding ziet om middelen te formuleren, mag worden verwacht dat hij de verdachte adviseert het cassatieberoep niet door te zetten."
8. In dit verband merkte Minister Korthals tijdens de Algemene beraadslagingen in de Tweede Kamer, TK 48-3280, op:
"De strafkamer van de Hoge Raad heeft het druk, zoals ook al bij de behandeling van het vorige wetsvoorstel is gebleken, en krijgt het steeds drukker. Wil men de toegang tot ons hoogste rechtscollege blijven waarborgen en wil men tevens de hoge kwaliteit handhaven die wij van het hoogste rechtscollege in strafzaken verwachten, dan moet berechting binnen een redelijke termijn plaatsvinden. (...) Met het oog daarop hebben wij dan ook beide wetsvoorstellen ingediend.
Voor de gewone strafzaken wordt voorgesteld dat in elke zaak door een advocaat een schriftuur moet worden ingediend. Thans kan de verdachte door het enkele aantekenen van het rechtsmiddel van cassatie bewerkstelligen dat de Hoge Raad zich over de zaak buigt. Dit komt heel veel voor. Dat betekent een enorme werklast voor de Hoge Raad. Door het schriftuurvereiste wordt de verdachte gedwongen zijn bezwaren tegen de uitspraak te verwoorden."
9. Het bijzondere van het enige in deze zaak ingediende middel van cassatie is dat daarin geen enkel bezwaar tegen de bestreden uitspraak naar voren wordt gebracht. De klacht is slechts dat de behandeling van het beroep door de Hoge Raad door de te late inzending van de stukken zo veel tijd heeft gevergd, dat de redelijke termijn is overschreden. Het is de vraag of een dergelijk beroep, waarin zoals gezegd geen middel tegen de uitspraak van het Hof wordt ingediend, in het nieuwe stelsel wel ontvankelijk is.
10. Ik neig ertoe die vraag ontkennend te beantwoorden. Volgens de MvT is in het stelsel dat de wetgever in de Wet van 28 oktober 1999 heeft neergelegd, voor de ontvankelijkheid van het beroep vereist dat namens de verdachte door een advocaat middelen van cassatie tegen de uitspraak waartegen het beroep is gericht, worden ingediend. De klacht dat na het instellen van het cassatieberoep de behandeling van de zaak zo lang heeft geduurd dat daardoor de redelijke termijn is overschreden, richt zich niet tegen de bestreden uitspraak. Het is een klacht over de procedure in de cassatiefase die, als de klacht gegrond is, consequenties heeft voor de bestreden uitspraak in die zin dat zij strafvermindering en in een uitzonderlijk geval niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in zijn vervolging tot gevolg heeft. Met inhoudelijke of procedurele bezwaren tegen de beslissing waartegen beroep in cassatie is ingesteld, heeft een dergelijke klacht niets te maken.
11. Heeft de wetgever een schriftuur met uitsluitend een middel met die klacht beschouwd als een schriftuur in de zin van art. 437, tweede lid, Sv? Een rechtstreeks antwoord op die vraag is in de stukken van de totstandkoming van de Wet van 28 oktober 1999 niet te vinden. Er zijn wel aanknopingspunten. De wetgever wilde ongemotiveerde en in die zin oneigenlijke beroepen in cassatie weren en stelde daarom de eis dat een advocaat een middel van cassatie tegen de bestreden uitspraak zou indienen, er daarbij van uitgaande dat in het algemeen de advocaat zijn cliënt zal adviseren geen beroep aan te tekenen of het ingestelde beroep in te trekken indien er geen middel tegen de uitspraak te formuleren valt. Een beroep dat geen enkel middel van cassatie bevat tegen de bestreden uitspraak en alleen klaagt over het tijdsverloop voordat de Hoge Raad heeft vastgesteld dat er kennelijk geen voor de Hoge Raad aan te voeren bezwaren tegen die uitspraak bestaan, is het ongemotiveerde beroep waar de wetgever nu juist vanaf wilde.
12. Indien aan de andere wettelijke eisen voor het instellen van het beroep in cassatie niet is voldaan - het beroep is niet op de door de wet voorgeschreven wijze of niet binnen de wettelijke termijnen ingesteld - dan is het beroep niet-ontvankelijk. De omstandigheid dat in die gevallen de stukken bijvoorbeeld pas een jaar na het instellen van het beroep zijn ingezonden, betekent niet dat de bestreden uitspraak kan worden vernietigd indien de raadsman namens de verdachte een schriftuur heeft ingediend waarin hij daarover klaagt. De uitspraak blijft in die gevallen de niet-ontvankelijkheid van het beroep, ook al is in de periode tot het tijdstip waarop die uitspraak wordt gedaan de redelijke termijn overschreden.
13. Ik ben van mening dat er geen reden is om anders te werk te gaan, indien de schriftuur geen middelen van cassatie tegen de bestreden uitspraak bevat. Ook dan voldoet het beroep niet aan de wettelijke vereisten en is het om die reden niet-ontvankelijk. De omstandigheid dat de raadsman in een schriftuur erop wijst dat in de cassatieprocedure de redelijke termijn is overschreden, kan mijns inziens alleen dan tot vernietiging leiden indien de Hoge Raad, omdat er ook middelen van cassatie zijn ingediend tegen de bestreden uitspraak, de zaak inhoudelijk in behandeling kan nemen. Alleen in dat geval maakt de procedure voor de Hoge Raad werkelijk deel uit van het proces in de zaak. Zoals in iedere procesfase kan vertraging bij de behandeling van het cassatieberoep tot vernietiging van de bestreden uitspraak leiden, indien deze zodanig is dat daardoor het recht op berechting binnen redelijke termijn is geschonden. Daarbij is niet relevant of de - overige - middelen, die klagen over de bestreden uitspraak, gegrond zijn.
14. De door mij hier bepleite uitleg van de eis middelen van cassatie in te stellen past, zoals hierboven opgemerkt, bij het doel van de wet van 28 oktober 1999.
15. Indien de Hoge Raad anders oordeelt over de eisen die aan een middel van cassatie moeten worden gesteld, moet ik vaststellen dat het middel gegrond is.
16. Ik concludeer op grond van het voorafgaande primair dat de Hoge Raad verdachte niet-ontvankelijk zal verklaren in het namens hem ingestelde cassatieberoep, subsidiair dat de Hoge Raad de bestreden uitspraak zal vernietigen, doch uitsluitend ten aanzien van de strafoplegging, zelf de straf zal verminderen, en het beroep voor het overige zal verwerpen.
De Procureur-Generaal
bij de Hoge Raad der Nederlanden,
plv.