ECLI:NL:RBNHO:2018:6673

Uitspraak

Rechtbank noord-holland

Zittingsplaats Haarlem

zaaknummer: HAA 15/1313

tussenuitspraak van de meervoudige kamer van 23 januari 2018 in de zaak tussen

[eiser] , wonende te [woonplaats] , eiser

(gemachtigde: mr. ing. [gemachtigde 1] RB),

de inspecteur van de Belastingdienst/Douane, kantoor Rotterdam Rijnmond, verweerder.

Procesverloop

Verweerder heeft met dagtekening 23 september 2014 aan eiser een uitnodiging tot betaling (hierna: utb) met nummer [utb] uitgereikt ten bedrage van € 289.530,35 ter zake douanerechten op industriële producten (de rechtbank begrijpt: landbouwproducten).

Verweerder heeft bij uitspraak op bezwaar de utb gehandhaafd.

Eiser heeft daartegen beroep ingesteld.

Verweerder heeft een verweerschrift ingediend.

Partijen hebben vóór de zitting nadere stukken ingediend. Deze stukken zijn telkens in afschrift verstrekt aan de wederpartij.

Het onderzoek ter zitting heeft plaatsgevonden op 12 december 2017 te Haarlem. De zaak is gelijktijdig behandeld met de zaken met de nummers HAA 15/1312 en HAA 16/688 tot en met HAA 16/691.

Namens eiser is verschenen zijn gemachtigde, bijgestaan door zijn kantoorgenoot

mr. [kantoorgenoot 1] , mr. [kantoorgenoot 2] en [kantoorgenoot 3] . Verweerder heeft zich laten vertegenwoordigen door zijn gemachtigde mr. [gemachtigde 2] , bijgestaan door [kantoorgenoot 4] en mr. [kantoorgenoot 5] .

Overwegingen

Feiten

1. Eiser is enig bestuurder en enig aandeelhouder van [naam 1] B.V. [naam 1] B.V. is enig bestuurder en enig aandeelhouder van [naam 1] B.V. (hierna: [naam 1] ).

2. In de periode 27 september 2011 tot en met 13 maart 2012 heeft [naam 2] B.V. (hierna: [naam 2] ) zendingen verse knoflook met land van oorsprong China van afzender [naam 3] B.V. (hierna: [naam 3] ) onder de douaneregeling extern douanevervoer geplaatst. Het kantoor van vertrek is steeds in Nederland en het kantoor van aankomst is steeds in Zwitserland. De geadresseerden zijn [naam 4] in [plaats 1] dan wel [naam 5] in [plaats 2] . De knoflook wordt opgeslagen in de koelloods van [naam 1] te [plaats 3] . De koelloods van [naam 1] was van 8 juli 2010 tot 25 oktober 2012 onderdeel van de vergunning douane-entrepot E van [naam 2] .

3. De FIOD is onder de naam ‘ [naam 3] ’ (later gewijzigd in ‘ [naam 7] ’) een strafrechtelijk onderzoek gestart. Bij brief van 6 december 2013 heeft de Officier van Justitie van het Functioneel Parket Rotterdam zich akkoord verklaard met het ter fiscaalrechtelijk gebruik vrijgeven van de tijdens dat onderzoek ter beschikking gekomen bewijsmiddelen aan de Belastingdienst/Douane, Rotterdam Rijnmond (hierna: de Douane).

4. Bij brief gedagtekend 17 juli 2014 heeft verweerder eiser in kennis gesteld van het voornemen de utb op te leggen. Het voornemen is gebaseerd op de voorlopige uitkomsten van het FIOD-onderzoek.

5. Op 28 augustus 2014 en op 10 september 2014 reageert de gemachtigde van eiser op het voornemen. In deze reacties wordt erop gewezen dat er geen enkele grondslag bestaat om eiser als schuldenaar aan te merken. Uit deze reacties blijkt dat de gemachtigde beschikt over setjes T1-documenten en vrachtbrieven uit de administratie van [naam 1] en het proces-verbaal van het verhoor van eiser van 30 april 2014.

6. De utb is gedagtekend 23 september 2014 en is gebaseerd op de voorlopige uitkomsten van het FIOD-onderzoek.

7. Eiser heeft op 6 oktober 2014 bezwaar ingesteld tegen de utb. In het bezwaarschrift is onder meer aangevoerd dat belangrijke feiten en de onderliggende motivering die hebben geleid tot het opleggen van de utb ontbreken en dat eiser niet als douaneschuldenaar kan worden aangemerkt. Een brief van de gemachtigde van eiser aan verweerder van 16 december 2014 houdt in dat eerder die middag een gesprek op het kantoor van verweerder heeft plaatsgevonden en dat inzage is gekregen in het hele bezwaardossier, bestaande uit processen-verbaal V05-01 (het proces-verbaal van het verhoor van eiser van 30 april 2014) en V05-01-a (proces-verbaal inzake de aan eiser getoonde bijlagen tijdens zijn verhoor van 30 april 2014) en kopieën van lading- en vervoersdocumenten die volgens verweerder op de aan de utb ten grondslag liggende zendingen zien. In een brief van 23 januari 2015 aan de gemachtigde van eiser noemt verweerder 14 stukken, waaronder de reeds in de voornemenfase verstrekte stukken, waarop hij zijn beschouwing naar aanleiding van het bezwaarschrift baseert. Een (digitale) kopie van die stukken is aan de gemachtigde van eiser overhandigd. Op 9 februari 2015 heeft een hoorgesprek plaatsgevonden waarbij de gemachtigde van eiser erop heeft gewezen dat de stukken nog steeds niet allemaal zijn overgelegd en dat sprake is van schending van het recht van verdediging
.In een brief van 2 maart 2015 aan de gemachtigde van eiser merkt verweerder in reactie op het hoorgesprek op:

“Voor inzage in het FIOD-dossier dient u zich tot de Officier van justitie te wenden, want het maakt geen deel uit van mijn dossier. Fiscale vrijgave van het FIOD-dossier is niet voor u bedoeld, maar biedt de inspecteur de mogelijkheid om te beoordelen of er sprake is van een douaneschuld en of er schuldenaren kunnen worden aangewezen.”

8. De uitspraak op bezwaar is gedagtekend 2 maart 2015.

9. Het definitieve FIOD-rapport is op 22 december 2015 afgerond en eind december 2015 door verweerder ontvangen. Op 2 november 2017 heeft verweerder dit 4.224 pagina’s tellende rapport op cd-rom als op de zaak betrekking hebbend stuk aan de rechtbank gezonden. De rechtbank heeft de cd-rom op 3 november 2017 ontvangen en op 7 november 2017 toegestuurd aan de gemachtigde van eiser.

Geschil10. In geschil is of het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging (hierna ook: het verdedigingsbeginsel) is geschonden, of sprake is van een onttrekking, of eiser terecht als douaneschuldenaar is aangemerkt, of verweerder op grond van artikel 220, tweede lid, aanhef en onder b, van het Communautair Douanewetboek niet tot boeking achteraf had mogen overgaan en of verweerder het verbod op détournement de pouvoir heeft geschonden.

11. Voor de standpunten van partijen verwijst de rechtbank naar de stukken van het geding en het verhandelde ter zitting.

Beoordeling van het geschil

Vooraf

12. Na de sluiting van het onderzoek ter zitting op 12 december 2017 heeft de gemachtigde van eiser - op eigen initiatief - per fax van 22 december 2017 een nader stuk ingediend. Nu dit stuk de rechtbank geen aanleiding geeft tot heropening van het onderzoek, blijft het stuk buiten beschouwing.

Schending van het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging

13. Eiser stelt dat verweerder stelselmatig en op grote schaal heeft nagelaten om bescheiden over te leggen waardoor hij niet in de gelegenheid is gesteld om de verdediging te voeren. In de voornemen- en in de bezwaarfase is diverse keren expliciet verzocht om inzage in stukken, maar daar is nauwelijks invulling aan gegeven. In de beroepsprocedure zijn stukken die in bezwaar zijn achtergehouden opeens wel ingediend en het FIOD-dossier van 4.224 pagina’s is op een absurd laat tijdstip ingediend waardoor eiser daar geen kennis van heeft kunnen nemen. Zonder schending had eiser een inbreng kunnen leveren die voor het vaststellen van de utb van belang was en waarvan niet kan worden uitgesloten dat het tot een besluitvormingsproces met een andere afloop had kunnen leiden. Eiser had zo nodig getuigen kunnen horen (de chauffeurs) of onderzoek bij de buitengrens kunnen laten verrichten, maar door het tijdsverloop is dat nu niet meer zinvol.

14. Verweerder stelt dat het FIOD-rapport in de bezwaarfase nog niet was afgerond. Aangezien de gemachtigde van eiser niet wilde wachten tot het volledige FIOD-dossier beschikbaar was, is het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging in de bezwaarfase niet geschonden. In de beroepsfase stond het FIOD-dossier verweerder ter beschikking en heeft hij dit aan de rechtbank verzonden, zij het niet binnen vier weken nadat hij het beroepschrift had ontvangen. Als de gemachtigde al niet via de strafrechtadvocaten het FIOD-dossier had ontvangen, was hij na doorzending door de rechtbank volledig op de hoogte. Ook in de beroepsfase is het verdedigingsbeginsel niet geschonden, aldus verweerder.

15. Uit de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna: HvJ EU) volgt dat de verplichting van de lidstaten om de rechten van de verdediging te eerbiedigen een beginsel van Unierecht is, dat geldt wanneer bezwarende besluiten worden genomen die binnen het toepassingsgebied van het recht van de Europese Unie vallen. In dit verband wordt in het bijzonder verwezen naar de arrest van het HvJ EU van 3 juli 2014, gevoegde zaken Kamino International Logistics B.V. en Datema Hellmann Worldwide Logistics B.V., C‑129/13 en C‑130/13, ECLI:EU:C:2014:2041. Het beginsel brengt in het bijzonder mee dat eenieder het recht heeft om te worden gehoord alvorens een besluit wordt genomen dat zijn belangen op nadelige wijze kan beïnvloeden en vereist dat de adressaten van besluiten die hun belang aanmerkelijk raken in staat worden gesteld naar behoren hun standpunt kenbaar te maken over de elementen waarop de administratie haar besluit wil baseren. Bezwarende besluiten zoals een utb vallen binnen het toepassingsgebied van het recht van de Unie. Een uitspraak op het bezwaar tegen een utb en een uitspraak van de rechtbank op het daartegen ingestelde beroep zijn geen bezwarende besluiten in de zin van deze jurisprudentie. Van schending van het Unierechtelijke verdedigingsbeginsel in de bezwaar- en beroepsfase kan daarom geen sprake zijn.

16. De op grond van het verdedigingsbeginsel op de inspecteur rustende verplichting om de informatie die ten grondslag ligt aan het voornemen een utb op te leggen aan de belanghebbende te verstrekken, ziet niet alleen op informatie die de inspecteur schriftelijk heeft ontvangen, maar ook op mondelinge informatie. Hoewel het op de weg van de inspecteur ligt om duidelijkheid te verschaffen over de informatie waarop hij het voornemen heeft gebaseerd, leidt onduidelijkheid op dit punt niet automatisch tot de gevolgtrekking dat het verdedigingsbeginsel is geschonden. Van schending van dit beginsel is immers alleen sprake als ondanks die onduidelijkheid vast staat dat aan het voornemen ten grondslag liggende informatie niet met de belanghebbende is gedeeld. Wel kan die onduidelijkheid onder omstandigheden aanleiding zijn om het griffierecht te vergoeden en/of een proceskostenvergoeding toe te kennen.

17. Bij brief van 6 december 2013 heeft de Officier van Justitie van het Functioneel Parket Rotterdam zich akkoord verklaard met het ter fiscaalrechtelijk gebruik vrijgeven van de tijdens het onderzoek ‘ [naam 3] ’ ter beschikking gekomen bewijsmiddelen aan de Douane. Vast staat dat niet pas na afronding van het definitieve FIOD-rapport bewijsmiddelen aan de Douane zijn verstrekt, maar dat in een eerder stadium al onderzoeksgegevens aan de Douane zijn vrijgegeven. Verweerder heeft ter zitting desgevraagd verklaard dat het geen automatisme is dat een proces-verbaal meteen nadat het door de FIOD is opgemaakt aan de Douane wordt verstrekt en dat hij niet weet wanneer welke stukken zijn vrijgegeven aan de Douane. Ook heeft verweerder ter zitting verklaard dat hij niet kan uitsluiten dat bepaalde informatie middels overleg met de FIOD ter kennis van de Douane is gekomen. Ondanks die onduidelijkheid kan worden vastgesteld dat verweerder niet alle elementen waar hij het voornemen om de onderhavige utb op te leggen op heeft gebaseerd met de gemachtigde van eiser heeft gedeeld. Uit de stukken die blijkens het hiervoor onder 5 overwogene in de voornemenfase aan de gemachtigde van eiser beschikbaar zijn gesteld (administratieve bescheiden en het proces-verbaal van het verhoor van eiser van 30 april 2014), blijkt niet dat eiser - gelijk in het voornemen onder het kopje ‘Schuldenaren’ wordt gesteld - aan de gestelde onttrekking heeft deelgenomen, terwijl hij wist of redelijkerwijze had moeten vermoeden dat de goederen aan het douanetoezicht werden onttrokken. Ook blijkt uit die stukken niet van de ‘actieve betrokkenheid van eiser bij de bedrijfsactiviteiten van [naam 3] ’ en dat ‘een partij laagbelaste bevroren knoflook een rondje rijdt tussen de Europese Unie en Zwitserland’ zoals onder het kopje ‘Modus operandi’ in het voornemen en de utb wordt omschreven. Aldus heeft verweerder het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging geschonden.

18. De schending van de rechten van de verdediging bij de totstandkoming van een bezwarend besluit kan alleen tot nietigverklaring van het bestreden besluit leiden wanneer deze procedure zonder de onregelmatigheid een andere afloop zou kunnen hebben gehad (vgl. eerdergenoemd arrest van het HvJ EU ECLI:EU:C:2014:2041). Voor het oordeel dat het besluitvormingsproces van de douaneautoriteiten zonder de schending een andere afloop zou kunnen hebben gehad, is niet vereist dat de douaneautoriteiten zonder deze schending zouden hebben afgezien van het vaststellen van de desbetreffende utb of dat zij deze op een lager bedrag zouden hebben gesteld. Voldoende is te bewijzen dat wanneer de schending niet had plaatsgevonden degene tot wie de utb is gericht, een inbreng had kunnen leveren die voor het vaststellen van de utb van belang was en waarvan niet kan worden uitgesloten dat deze tot een besluitvormingsproces met een andere afloop had kunnen leiden. De rechter dient een en ander te beoordelen aan de hand van de specifieke feitelijke en juridische omstandigheden van het geval (vgl. HR 26 juni 2015, ECLI:NL:HR:2015:1666). Als na de vaststelling van de utb de daaraan ten grondslag gelegde feiten en omstandigheden niet voortvarend aan belanghebbende zijn bekendgemaakt, dient bij het uitvoeren van de hiervoor bedoelde toetsing in aanmerking moet worden genomen het antwoord op de vraag of belanghebbende mede in het licht hiervan zijn verdedigingsrechten effectief ten uitvoer had kunnen leggen (vgl. HR 14 augustus 2015, ECLI:NL:HR:2015:2165).

19. Ongeveer drieënhalve maand nadat eiser bezwaar heeft ingesteld tegen de utb is een aantal door de FIOD verzamelde onderzoeksgegevens door verweerder aan de gemachtigde van eiser verstrekt. Het enige stuk dat betrekking heeft op het douaneschuldenaarschap van eiser ten aanzien van de zendingen die aan de onderhavige utb ten grondslag liggen, betreft de door verweerder geconsolideerde ambtsberichten van de FIOD. De gemachtigde van eiser heeft er in de door hem bij het hoorgesprek op 9 februari 2015 overgelegde aantekeningen op gewezen dat de conclusies die in de ambtsberichten worden getrokken aangaande de vermeende wetenschap van eiser niet volgen uit de hem ter beschikking staande stukken. Gelet daarop en mede in aanmerking genomen dat verweerder in de beroepsfase het definitieve FIOD-rapport van 4.224 pagina’s pas zeven weken voor de zitting van de rechtbank als op de zaak betrekking hebbend stuk heeft ingebracht, is de rechtbank van oordeel dat eiser is beknot in de mogelijkheid zijn verdedigingsrechten op het punt van het schuldenaarschap effectief ten uitvoer te kunnen leggen en dat geen hoge eisen kunnen worden gesteld aan het door eiser te leveren bewijs dat hij zonder schending van het verdedigingsbeginsel een inbreng had kunnen leveren die voor het vaststellen van de utb van belang was en waarvan niet kan worden uitgesloten dat deze tot een besluitvormingsproces met een andere afloop had kunnen leiden. Met zijn stelling dat hij onderzoek had kunnen laten verrichten als hij eerder op de hoogte was de bevindingen, maar dat dit door het tijdsverloop niet meer zinvol is, heeft eiser aan zijn bewijslast voldaan. De schending van het beginsel van eerbiediging van de rechten van verdediging dient daarom te leiden tot vernietiging van de utb.

20. Bij deze uitkomst behoeven de overige grieven van eiser geen bespreking, aangezien hij daardoor niet in een fiscaal gunstigere positie kan komen te verkeren dan thans het geval is.

Proceskostenvergoeding

21. Op grond van artikel 2, derde lid, van het Besluit proceskosten bestuursrecht (hierna: het Besluit) kan in bijzondere omstandigheden bij een veroordeling in de kosten van door een derde beroepsmatig verleende rechtsbijstand een van de in de bijlagen bij het Besluit opgenomen forfaitaire tarief afwijkende vergoeding worden vastgesteld. Daarvoor is grond indien het bestuursorgaan het verwijt treft dat het een beschikking neemt of een uitspraak doet of in rechte handhaaft, terwijl op dat moment duidelijk is dat die beschikking of uitspraak in een daartegen gestelde procedure geen stand zal houden (vgl. HR 13 april 2007, ECLI:NL:HR:2007:BA2802). Daarnaast kan ook in andere gevallen aanleiding bestaan om, alle omstandigheden van het geval in aanmerking nemend, af te wijken van de forfaitaire bedragen van het Besluit. Een dergelijke situatie kan zich voordoen indien de inspecteur bij het opleggen van een navorderingsaanslag in vergaande mate onzorgvuldig heeft gehandeld (vgl. HR 4 februari 2011, ECLI:NL:HR:2011:BP2975).

22. Het is aan eiser om de feiten en omstandigheden te stellen die het oordeel rechtvaardigen dat sprake is van een bijzondere omstandigheid. Eiser heeft gesteld dat hem op grond van de handelwijze en de aanpak van verweerder een integrale proceskostenvergoeding in bezwaar en beroep dient te worden toegekend.

23. Verweerder heeft naar het oordeel van de rechtbank zowel in de bewaar- als in de beroepsfase in verregaande mate onzorgvuldig gehandeld aangezien het tot op heden onduidelijk is wanneer verweerder de beschikking heeft gekregen over welke op de zaak betrekking hebbende stukken.

Wat betreft de bezwaarfase wijst de rechtbank daarnaast nog op het volgende. Verweerder heeft de op grond van artikel 6:17 van de Algemene wet bestuursrecht (hierna: Awb) op hem rustende verplichting miskend, gelet op de hiervoor onder 7 aangehaalde passage uit de brief van 2 maart 2015 waarin de bezwaarbehandelaar de gemachtigde van eiser verwijst naar de Officier van Justitie voor kopieën van delen van het FIOD-dossier die zijn vrijgegeven in plaats van deze zelf te verstrekken. Op grond van artikel 6:17 van de Awb dient verweerder immers alle op de zaak betrekking hebbende stukken in ieder geval aan de gemachtigde te verzenden. Ook uit het hiervoor onder 5, 7 en 17 overwogene in onderlinge samenhang bezien, volgt dat verweerder in de bezwaarfase - zelfs na verzoeken daartoe van gemachtigde van belanghebbende - niet alle op de zaak betrekking hebbende stukken aan de gemachtigde van eiser heeft verstrekt.

Ten aanzien van de beroepsfase wijst de rechtbank voorts op het volgende. Ondanks het feit dat verweerder eind december 2015 het definitieve FIOD-dossier heeft ontvangen, heeft verweerder om tot op heden onduidelijk gebleven redenen dit 4.224 pagina’s tellende rapport eerst begin november 2017, zeven weken voor de zitting, aan de rechtbank toegezonden waarna de rechtbank het heeft doorgestuurd aan de gemachtigde van eiser. Dat eiser mogelijk eerder met dat rapport bekend was omdat het naar zijn advocaat in de strafzaak is toegezonden is in dit kader niet van belang, omdat verweerder op grond van artikel 6:17 van de Awb de op de zaak betrekking hebbende stukken aan de gemachtigde van eiser dient te zenden. Daarnaast heeft verweerder op 4 december 2017 de ‘schone versie’ van een aantal e-mails verstrekt, terwijl in de eerder aan de rechtbank en de gemachtigde van eiser overlegde versie van een aantal van die e-mails niet alleen passages - achteraf bezien kennelijk onnodig - zijn ‘gezwart’, maar zelfs door het vouwen van een uitdraai van één van de e-mails geheel aan het zicht zijn onttrokken.

24. De rechtbank ziet hierin aanleiding om een hogere dan een forfaitaire proceskostenvergoeding voor zowel de bezwaar- als de beroepsfase toe te kennen.

25. De rechtbank zal op de voet van artikel 8:68 van de Awb het onderzoek heropenen, doch uitsluitend teneinde eiser in de gelegenheid te stellen de in het kader van het bezwaar tegen de onderhavige utb en het beroep tegen de onderhavige uitspraak op bezwaar gemaakte proceskosten te specificeren.

Beslissing

De rechtbank:

- heropent het onderzoek, doch uitsluitend teneinde eiser in de gelegenheid te stellen de in bezwaar en beroep gemaakte proceskosten te onderbouwen;

- stelt eiser in de gelegenheid om binnen 4 weken na verzending van deze tussenuitspraak in verband daarmee stukken aan de rechtbank te doen toekomen;

- stelt verweerder in de gelegenheid om binnen 4 weken na ontvangst van die stukken daarop te reageren;

- houdt iedere verdere beslissing aan.

Deze tussenuitspraak is gedaan door mr. M.H.L.C. Bijvoet, voorzitter, mr. M.C.A. Onderwater en mr. W.M.C. Schipper, leden, in aanwezigheid van mr. S. Plesman-Jalink, griffier. De beslissing is in het openbaar uitgesproken op 23 januari 2018.

griffier voorzitter

Afschrift verzonden aan partijen op:

Rechtsmiddel

Tegen deze tussenuitspraak kan alleen hoger beroep worden ingesteld tegelijk met de nog te wijzen einduitspraak.