Uitspraak
HOGE RAAD DER NEDERLANDEN
STRAFKAMER
Nummer21/03310
Datum5 september 2023
ARREST
op het beroep in cassatie tegen een arrest van het gerechtshof Den Haag van 22 juli 2021, nummer 22-001636-19, in de strafzaak
tegen
[verdachte],
geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1956,
hierna: de verdachte.
1.Procesverloop in cassatie
Het beroep is ingesteld door de verdachte. Namens deze heeft J.P.W. Nijboer, advocaat te Utrecht, bij schriftuur een cassatiemiddel voorgesteld. De schriftuur is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.
De advocaat-generaal P.M. Frielink heeft geconcludeerd tot vernietiging van de bestreden uitspraak en tot terugwijzing van de zaak naar het gerechtshof Den Haag, teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.
2.Beoordeling van het cassatiemiddel
2.1
Het cassatiemiddel klaagt dat het hof in strijd met artikel 342 lid 2 van het Wetboek van Strafvordering (hierna: Sv) het onder 5 bewezenverklaarde uitsluitend heeft doen steunen op de verklaringen van één getuige.
2.2.1
Ten laste van de verdachte is onder 5 bewezenverklaard dat hij:
“in de periode van 25 december 1998 tot en met 24 december 2002 te [plaats], met iemand die de leeftijd van twaalf jaren maar nog niet die van zestien jaren had bereikt, te weten met [aangeefster 3] (geboren op [geboortedatum] 1986), buiten echt, handelingen heeft gepleegd die bestonden uit het seksueel binnendringen van het lichaam, namelijk het:
- met zijn vinger over de (al dan niet met kleding bedekte) clitoris wrijven,
terwijl die [aangeefster 3] in die periode een kind was dat hij, verdachte, verzorgde en opvoedde als behorend tot zijn gezin.”
- met zijn vinger over de (al dan niet met kleding bedekte) clitoris wrijven,
terwijl die [aangeefster 3] in die periode een kind was dat hij, verdachte, verzorgde en opvoedde als behorend tot zijn gezin.”
2.2.2
Deze bewezenverklaring steunt op de volgende bewijsmiddelen:
“1. De verklaring van de verdachte.
De verdachte heeft ter terechtzitting in hoger beroep van 8 juli 2021 verklaard - zakelijk weergegeven -:
Het zou kunnen kloppen dat [betrokkene 1] en ik elf jaar samen zijn geweest. [aangeefster 2] is mijn nichtje. [betrokkene 6] is haar oom en een neef van mij. [aangeefster 3] was mijn pleegdochter.
2. De verklaring van de verdachte.
De verdachte heeft ter terechtzitting in eerste aanleg van 1 maart 2019 verklaard - zakelijk weergegeven -:
(…) [betrokkene 5] is een nichtje van mij. [betrokkene 5] heeft bij ons in bed geslapen. Ik heb naast haar gelegen.
3. Een proces-verbaal van verhoor verdachte d.d. 9 april 2018 van Politie Eenheid Rotterdam (...) (blz. 26 tot en met 30 van zaaksdossier […]).
Dit proces-verbaal houdt onder meer in:
als de op 9 april 2018 afgelegde verklaring - zakelijk weergegeven - van de verdachte:
als de op 9 april 2018 afgelegde verklaring - zakelijk weergegeven - van de verdachte:
Ik woon nu al 20 jaar in de [a-straat] in [plaats]. Daarvoor woonde ik met [betrokkene 1] aan de [b-straat] in [plaats].
4. Een proces-verbaal van verhoor verdachte d.d. 4 juni 2018 van Politie Eenheid Rotterdam (...) (blz. 48 tot en met 59 van zaaksdossier […]. Dit proces-verbaal houdt onder meer in:
als de op 4 juni 2018 afgelegde verklaring - zakelijk weergegeven - van de verdachte:
(...) Ik ben vanaf 1991 samen geweest met [betrokkene 1].
(...)
12. Een proces-verbaal van verhoor getuige d.d. 15 april 2018 van Politie Eenheid Rotterdam (...) (blz. 45 tot en met 53 van zaaksdossier […]). Dit proces-verbaal houdt onder meer in:
als de op 15 april 2018 afgelegde verklaring - zakelijk weergegeven - van [betrokkene 5]:
(…) [verdachte] is mijn oom. Ik was tussen de 10 en 13 à 14 jaar oud. Ik weet dat ik al borsten kreeg. [verdachte] was heel veel bij ons thuis. Hij hielp mijn moeder en hij kwam me vaak halen. Het was mijn oom en ik stond er niet bij stil, maar midden in de nacht ligt er ineens iemand op je en dat blijkt je oom te zijn, maar je kan je als klein meisje niet verweren.
Het is ook gebeurd in het huis van [verdachte] in [plaats], waar hij met zijn toenmalige vrouw [betrokkene 1] en de dochter van [betrokkene 1], [aangeefster 3] (het hof begrijpt: [aangeefster 3]) woonde. Ik was rond de 13 of 14 jaar.
Ik lag op een matras in een kamer. [verdachte] kwam ineens binnen en ineens lag hij op me. Ik werd wakker op het moment dat hij de kamer binnenkwam. [verdachte] lag op mij en zijn handen zaten op mijn borsten en toen ging zijn onderbroek uit. Hij lag op mij en hij schoof mijn onderbroek aan de kant. Hij ging eerst wrijven, ik weet niet of het erin ging, want je bent kind en je laat het toe, omdat je niet wil dat een ander wakker wordt of het te lang doorgaat. Nadat hij klaar was, ging hij van me af en je hoopt dan, dat het nooit meer gebeurt. Hij wreef met zijn geslachtsdeel over mijn vagina. De laatste keer was toen we betrapt werden door [betrokkene 1] in de slaapkamer van [betrokkene 1] en [verdachte]. In mijn moeders slaapkamer is [verdachte] met zijn penis in mijn vagina geweest.
13. Een proces-verbaal van aangifte d.d. 8 juli 2018 van Politie Eenheid Rotterdam (...) (blz. 2 tot en met 12 van zaaksdossier […]). Dit proces-verbaal houdt onder meer in:
als de op 8 juli 2018 afgelegde verklaring - zakelijk weergegeven - van [aangeefster 3], geboren op 25 december 1986:
[verdachte] was mijn stiefvader. Op mijn vijfde gingen mijn moeder, ik en mijn broertje bij hem inwonen. Dit was op de [b-straat 1] te [plaats]. In groep 7 verhuisden wij naar de [a-straat] te [plaats].
Ik was ongeveer 11 jaar oud. Ik sliep in de kleine slaapkamer met mijn broertje. Het was een stapelbed. Ik sliep boven en mijn broertje beneden. Maar dit kan ook wel eens anders zijn geweest. Ik heb mijn moeder niet verteld dat hij mijn clitoris stimuleerde in bed maar wel dat hij in mijn kamer kwam. Dat ik soms wakker werd en dat hij dan naast mij lag in bed. Ik heb dit direct verteld na de eerste keer. Ik vertelde dit de volgende dag. Mijn moeder was boos en kreeg ruzie met [verdachte]. Ik herinner mij dat zij hem soms uitschold en dat ze boos op hem was maar uiteindelijk bleven we daar wonen. Als ik alleen thuis was met [verdachte] voelde ik mij niet veilig. Ik heb mijn moeder niet verteld dat [verdachte] mijn clitoris stimuleerde. Ik schaamde mij daarvoor en we zouden daar toch blijven wonen. Het is vaker gebeurd dat [verdachte] bij mij in bed kwam liggen. Zijn lichaam raakte mijn lichaam aan. Dit was ter hoogte van mijn buik. Ik denk dat hij mij aanraakte met zijn lichaam vanaf mijn hoofd tot mijn buik maar mijn benen niet. Ik werd wakker en zag hem met zijn handen bij mijn clitoris. Ik zag zijn gezicht. Ik zag hem zitten op de vloer. Ik zag dat zijn handen bij mijn clitoris waren. Ik zag dat zijn rechterhand bij mijn clitoris was en een van zijn vingers zat op mijn clitoris. Ik weet niet welke vinger dit was. Ik sliep nooit zonder ondergoed. Het ondergoed was in ieder geval niet uitgetrokken of naar beneden getrokken. Het kan zijn dat het misschien opzij was geschoven. Het zou ook nog kunnen zijn dat het op mijn onderbroek was. Ik wist wel wat mijn clitoris was en ik wist dat hij dat aan het stimuleren was. Ik zag zijn hand ter hoogte van mijn vagina en ik voelde hem bewegingen maken met zijn vinger bij mijn clitoris.
14. Het proces-verbaal van de rechter-commissaris, belast met de behandeling van strafzaken in de rechtbank Rotterdam van 17 januari 2019. Dit proces-verbaal houdt onder meer in:
als de op 17 januari 2019 tegenover deze rechter-commissaris afgelegde verklaring - zakelijk weergegeven - van [aangeefster 3]:
als de op 17 januari 2019 tegenover deze rechter-commissaris afgelegde verklaring - zakelijk weergegeven - van [aangeefster 3]:
Ik werd wakker en dan lag hij naast mij. Mijn broertje heeft mij gezegd dat hij zich kon herinneren een keer wakker te zijn geworden en dat hij [verdachte] toen zag liggen naast mij. Hij vond dat toen raar.
Ik heb mijn moeder verteld dat hij bij mij in bed lag. Het was zo dat als onze kleren gewassen waren, ze dan in vuilniszakken gedaan werden, zodat ze later konden worden gestreken. Toen ik mijn moeder vertelde dat [verdachte] bij mij in bed kwam liggen, zei ze dat ik die vuilniszakken met kleding tegen de deur aan moest zetten. Ik heb dan toen gedaan. Ik dacht dat de bedoeling daarvan was dat [verdachte] dan niet naar binnen kon komen. Later heb ik van mijn moeder gehoord, ergens vorig jaar, dat de bedoeling was dat ik het zo kon horen als [verdachte] binnenkwam. In elk geval hielpen die zakken met kleding niet en later heeft mijn moeder gezegd dat ik het bed maar tegen de deur aan moest zetten. Dat was echter zo’n gesleep, dat ik dat nooit heb gedaan. U vraagt mij wat mijn moeder heeft gedaan toen ik haar vertelde over wat [verdachte] deed. Mijn moeder heeft [verdachte] daar toen op aangesproken. Zij heeft mij er toen bij geroepen en zij vroeg mij te vertellen wat ik haar had verteld. [verdachte] ontkende toen. Volgens mij was dat na de tweede keer.
15. Een proces-verbaal van verhoor getuige d.d. 1 augustus 2018 van Politie Eenheid Rotterdam (...) (blz. 15 tot en met 27 van zaaksdossier […]). Dit proces-verbaal houdt onder meer in:
als de op 1 augustus 2018 afgelegde verklaring - zakelijk weergegeven - van [betrokkene 1]:
als de op 1 augustus 2018 afgelegde verklaring - zakelijk weergegeven - van [betrokkene 1]:
Ik denk dat ik ongeveer in 1991 een relatie kreeg met [verdachte]. Ik ben in 1990 naar Nederland gekomen en tussen 1990 en 1991 heb ik dus een relatie gekregen. Ik heb samen met hem in de [wijk] gewoond. Ik denk dat wij rond 2002 uit elkaar zijn gegaan. Dat zou dus betekenen dat wij ongeveer 11 jaar een relatie hebben gehad.
Mijn dochter [aangeefster 3], zoon [betrokkene 2], dochter [betrokkene 3] en dochter [betrokkene 4] woonden bij mij en [verdachte] op de [a-straat]. Hij had kleptomanie en mijn oudste dochter [aangeefster 3] vertelde mij dat hij in haar kamer was geweest. Ik had haar gezegd dat ze haar bed voor de deur moest zetten zodat de deur niet open kon. Onder kleptomanie versta ik dat hij mijn dochter lastig gaat vallen. Dat hij geen dingen moet doen die hij niet mocht doen. Handtastelijkheid.
Voor er dingen gebeuren die ik niet wil heb ik haar gezegd dat ze dat bed voor de deur moest zetten zodat hij niet binnen kon komen.
Hij had iets gedaan dat ik ook niet leuk vond. Hij had een nichtje een keer laat thuisgebracht toen ik in de [wijk] woonde. Hij had dat nichtje op bed laten slapen waar mijn zoontje, mijn nichtje en [verdachte] en ik op lagen. We lagen toen met z’n vieren in één bed. Ik vond dat niet zo prettig. Dat een nicht ook bij ons in één bed lag met mij en mijn zoontje erbij. Ze dachten dat ik sliep maar ik hoorde ze smoezen. Ik vond dat niet zo leuk. [verdachte] zei: “Ik doe toch niets”. Ik zei dat dat echt niet kon dat hij zijn nichtje naar ons bed mee nam om te slapen terwijl ik daar ook lag te slapen. De kamer was helemaal donker en door het gesmoes vertrouwde ik het helemaal niet en ben ik opgestaan. Ik vertrouwde het niet, omdat het niet zo hoort. Het hoort niet dat je nicht bij je in bed slaapt waar je vrouw en kind ook liggen. Dat nichtje was 13 of 14 jaar oud. In onze cultuur is het niet normaal dat een nichtje bij haar oom in bed ligt. Ik lag aan de ene kant van het bed, mijn zoontje lag naast mij, daarnaast het nichtje en aan de andere kant [verdachte]. Ik had er een gek gevoel bij omdat ze naast elkaar lagen en er wel eens dingen konden gebeuren die ik niet leuk vond, zoals seks bijvoorbeeld. [betrokkene 5] is dat nichtje dat op mijn bed lag.
[aangeefster 3] is een paar keer naar mij toegekomen. Ik denk dat ze ongeveer 13 of 14 jaar oud was toen.
Kleptomanie betekent dat hij aan dingen zit waar hij niet aan mag zitten.”
2.2.3
Het hof heeft ten aanzien van de bewezenverklaring onder 5 het volgende overwogen:
“Inleiding
De verdachte wordt verweten dat hij drie minderjarige meisjes seksueel heeft misbruikt. Het gaat om de (thans volwassen) aangeefsters [aangeefster 1] (geboren op [geboortedatum] 1985), [aangeefster 2] (geboren op [geboortedatum] 1999) en [aangeefster 3] (geboren op [geboortedatum] 1986). Zij zullen in het vervolg (ook) bij hun voornaam worden geduid.
Het misbruik zou volgens de tenlastelegging hebben plaatsgevonden in de volgende perioden:
[aangeefster 1]: 1 februari 1995 tot en met 31 januari 1997;
[aangeefster 2]: 1 januari 2006 tot en met 1 juli 2011;
[aangeefster 3]: 1 januari 1995 tot en met 24 december 2002.
[aangeefster 2]: 1 januari 2006 tot en met 1 juli 2011;
[aangeefster 3]: 1 januari 1995 tot en met 24 december 2002.
De drie vrouwen hebben in de eerste helft van 2018 aangifte gedaan.
Standpunt verdediging
De verdachte ontkent al hetgeen hem wordt verweten. Zijn raadsman heeft namens hem een integrale vrijspraak bepleit. Daartoe is het volgende aangevoerd. De door aangeefsters afgelegde verklaringen zijn onbetrouwbaar en mogen daarom niet voor het bewijs worden gebruikt. Onder meer wordt gewezen op het (zeer) lange tijdsverloop sinds het vermeende misbruik en de eerste politiecontacten (met alle bewijsrisico’s van dien). Verder is aannemelijk, maar kan in elk geval zeker niet worden uitgesloten, dat de aangeefsters - al dan niet onbewust - zijn beïnvloed door derden.
Subsidiair is betoogd dat het wettelijk vereiste bewijsminimum ten aanzien van geen van de feiten wordt bereikt. De verklaringen van aangeefsters worden onvoldoende gesteund door (onafhankelijke) andere bewijsmiddelen. Daarnaast is een zogenaamde schakelbewijs-constructie in deze strafzaak, zoals de rechtbank die heeft gehanteerd, onjuist, aldus de verdediging.
De beoordeling
Het hof zal nu overgaan tot een beoordeling. Allereerst zal de inhoud van de verklaringen van aangeefsters worden geschetst. Daarbij wordt grotendeels aangesloten bij de - niet weersproken - weergave zoals vastgelegd door de rechtbank. Vervolgens zal een betrouwbaarheidsoordeel worden gevormd. Voor zover daarna aan de orde zal (per feit) worden beoordeeld of er voldoende steunbewijs voorhanden is om tot een bewezenverklaring te kunnen komen.
De door de verdediging gevoerde verweren zijn veelal toegespitst op de verklaringen in gezamenlijkheid. Om die reden zal het hof - tussentijds - die verklaringen op een overkoepelende wijze benaderen en bespreken.
De verklaringen van de aangeefsters
[aangeefster 1] heeft op 15 januari 2018, na een informatief gesprek met zedenrechercheurs, aangifte gedaan van seksueel misbruik. Zij heeft verklaard dat de verdachte toen zij elf of twaalf jaar oud was twee keer, tijdens het logeren in zijn woning, bij haar in bed is komen liggen. De verdachte was een goede kennis van haar moeder en kwam vaak bij hen thuis om klusjes te doen. Deze twee nachten, waar ongeveer een week tussen zat, had de verdachte de zorg over haar omdat haar moeder toen voor haar werk nachtdiensten had. De verdachte had aangeboden op te passen. De verdachte was haar komen ophalen in zijn auto want de moeder van aangeefster had geen auto. Aangeefster sliep op een matras in de woonkamer met haar zusje en haar broertje, die al sliepen, onder een tweepersoons dekbed. Aangeefster lag aan de buitenkant. De verdachte is achter haar gaan liggen, heeft zijn en haar onderbroek naar beneden/uit gedaan en heeft vervolgens met zijn penis tussen de benen van aangeefster, tegen haar vagina, bewogen. Hij maakte op en neer gaande bewegingen achter haar. De verdachte heeft geprobeerd om met zijn penis in haar vagina te komen door, zoals aangeefster heeft verklaard, naar de opening te zoeken.
(...)
[aangeefster 2] heeft op 5 april 2018, na een informatief gesprek met de zedenrechercheurs, aangifte gedaan van verkrachting meermalen gepleegd door de verdachte, haar oom, in de periode januari 2006 tot en met 1 juli 2011. De verdachte en haar moeder waren heel close. Ze deden veel samen en de verdachte kwam vaak bij hen klussen en logeren. In 2006 is zij met haar moeder en haar broertje in [plaats] komen wonen. Een jaar later, in 2007, kreeg zij een hartjeskamer. De verdachte en haar oom [betrokkene 6] hebben die kamer voor haar gereed gemaakt. Oom [betrokkene 6] heeft de hartjes op de muur getekend. Het seksueel misbruik is begonnen heel kort nadat ze deze nieuwe kamer kreeg; haar kamer rook nog naar verf. De verdachte kwam vanaf 2007 meerdere keren per maand 's nachts naar haar kamer en ging naast haar in bed liggen om seks met haar te hebben. Hij kleedde haar uit, likte haar borsten, befte haar en zij moest hem ook pijpen terwijl hij haar hoofd vast hield. Eerst lukte dat allemaal niet zo goed omdat ze niet wist hoe het moest. Tijdens de seks ging de verdachte op haar liggen waardoor ze soms bijna geen adem kreeg. De penis van de verdachte paste maar een klein stukje in haar vagina. Het deed pijn. Als hij klaarkwam maakte hij steeds een raar geluidje. Zij ging dan naar de badkamer om te plassen en zij had dan bloed bij het afvegen van haar vagina. De verdachte zei steeds: "het is ons geheimpje want we zijn op dezelfde dag jarig". Als zij haar kamer weer in kwam stonk het. Het misbruik stopte toen zij 11 jaar oud was, in de periode dat haar vader overleed.
[aangeefster 3] heeft op 8 juli 2018, na een informatief gesprek met de zedenrechercheurs, aangifte gedaan van seksueel misbruik gepleegd door de verdachte. Zij heeft verklaard dat de verdachte, haar toenmalige stiefvader bij wie ze in huis woonde, toen zij 11 jaar oud (1997) was en tot zij 16 jaar oud was, meermalen bij haar in bed kwam liggen. Ze wist niet meer van alle keren wanneer het precies was, maar zij kon zich twee specifieke momenten nog goed herinneren. De eerste keer ging het om tongzoenen. De verdachte lag toen met zijn lichaam tegen haar aan. De tweede keer lag de verdachte bij haar in het stapelbed en stimuleerde hij met een van zijn vingers haar clitoris. Van de andere keren kon ze zich niet goed herinneren wat er was gebeurd, maar wel dat de verdachte naast haar lag als ze wakker werd. Ze vermoedt dat de verdachte meerdere keren slaapmiddelen in haar eten heeft gedaan.
Inleidende opmerkingen rondom de betrouwbaarheid
Algemeen
Het hof stelt allereerst vast, daarbij het bovengeschetste in ogenschouw nemende, dat aangeefsters op essentiële onderdelen over het door hen gestelde misbruik gedetailleerd en consistent hebben verklaard.
Dat zulks niet het geval zou zijn, is overigens ook niet gesteld door de verdediging. De drie aangeefsters benoemen ieder voor zich specifieke en significante details, hetgeen sterk bijdraagt aan de authenticiteit, en daarmee ook aan de betrouwbaarheid, van die verklaringen.
Een relevante omstandigheid is dat gesteld noch gebleken is dat aangeefsters enig motief zouden hebben gehad om in strijd met de waarheid te verklaren. Voor zover van belang heeft de verdachte ter terechtzitting in hoger beroep, daartoe expliciet bevraagd, een dergelijk motief niet kunnen benoemen. Zo heeft hij verklaard dat er geen ruzie is geweest met aangeefsters of hun (directe) familieleden.
Aanvullend zal het hof nu ingaan op een aantal omstandigheden, al dan niet door derden bevestigd, betreffende de individuele aangeefsters.
(...)
[aangeefster 3]
heeft verklaard dat zij haar moeder ([betrokkene 1]) heeft verteld dat de verdachte bij haar in bed kwam liggen en met haar had getongzoend. Haar moeder zou de verdachte toen hebben geconfronteerd. Dat leidde tot een ruzie waarbij de verdachte het allemaal ontkende.
[betrokkene 1] heeft deze lezing op hoofdlijnen bevestigd tegenover de politie. Zo had [aangeefster 3] tegen haar gezegd dat de verdachte in haar kamer was geweest. Daarop had zij tegen haar gezegd haar bed voor de deur te zetten zodat die niet meer open kon, om te voorkomen dat de verdachte dingen zou doen die hij niet mocht doen, “handtastelijkheid”. [aangeefster 3] heeft daarover tegenover de rechter-commissaris verklaard dat haar moeder eerst tegen haar gezegd had dat ze vuilniszakken met wasgoed tegen haar deur moest zetten, maar dat dit niet hielp en dat haar moeder toen had gezegd dat ze haar bed maar tegen de deur moest zetten. Omdat het zo’n gesleep was had ze dat nooit gedaan. Tegenover de raadsheer-commissaris heeft [betrokkene 1] de verdachte omschreven als handtastelijk naar jonge meisjes.
In therapie heeft [aangeefster 3] wel verteld over het misbruik, maar niet over de details.
Tussenstand betrouwbaarheid
Nu het hof heeft vastgesteld dat de verklaringen van de aangeefsters op essentiële onderdelen gedetailleerd en consistent zijn, kunnen die in beginsel als betrouwbaar worden aangemerkt. In beginsel, omdat de verdediging een aantal kwesties naar voren heeft gebracht die mogelijk afbreuk doen aan die betrouwbaarheid. In dit verband heeft de verdediging gewezen op het lange tijdsverloop tussen het gestelde misbruik en de eerste politiecontacten. Vanwege het tijdsverloop kunnen (de waarheidsbelevingen van) de aangeefsters zijn beïnvloed door externe factoren. Daarbij betrekt de verdediging de mogelijkheid van zogenaamde posthoc-invloeden, waaronder ook de kwaliteit van de politieverhoren.
Betrouwbaarheidsrapportage deskundige
Op verzoek van de verdediging is tijdens een regiezitting besloten om een deskundige te benoemen die als taak kreeg de verklaringen van de aangeefsters op betrouwbaarheid te onderzoeken en vervolgens te beoordelen. De rechtspsycholoog dr. E. Rassin heeft zijn bevindingen neergelegd in een rapportage d.d. 20 juli 2020. De deskundige heeft een aantal omstandigheden (ook die door de verdediging naar voren zijn gebracht) besproken die afbreuk zouden kunnen doen aan de betrouwbaarheid van de afgelegde verklaringen. Hij hanteert daarbij de methodiek van het primaire scenario (de verklaring klopt) en het alternatieve scenario (de verklaring klopt niet). Daarbij wordt de betrouwbaarheid van een verklaring gevormd door de verhouding tussen de waarschijnlijkheid van die verklaring binnen het primaire scenario en die binnen het alternatieve scenario. Naarmate een verklaring beter past in het primaire scenario en tegelijkertijd minder in een zinnig alternatief scenario past, zal de verklaring betrouwbaarder zijn.
De deskundige gaat – voor zover mogelijk – in op de totstandkomingsgeschiedenis van de verklaringen. Daarbij betrekt hij de (soms zeer) lange periode tussen het gestelde misbruik en de uiteindelijke politiecontacten, de mogelijkheid dat aangeefsters met elkaar en met derden (binnen "de familie") hebben gesproken en plaatst hij enkele kritische opmerkingen rondom de politieverhoren (hij noemt een aantal gestelde vragen die als suggestief kunnen worden geduid).
Zijn conclusie is dat de aangiften "redelijk goed" passen in het primaire scenario. Verwacht mag worden dat de aangeefsters zich ook na jaren kunnen herinneren dat zij door de verdachte zijn misbruikt. De deskundige erkent echter dat de aangiften ook mogelijk zijn in een alternatief scenario waarin sprake is van “een combinatie van verzinsels, pseudoherinneringen en onderlinge beïnvloeding, over een lange periode”. De waarschijnlijkheid van de combinatie van factoren die nodig is om de aangiften in dit scenario te verklaren is niet groot, maar ook niet verwaarloosbaar klein. In een ruwe schatting bestaat die waarschijnlijkheid in de orde van grootte van “enkele procenten”.
Het hof is van oordeel dat het rapport deugdelijk is gemotiveerd en dat de conclusies steun vinden in de door de deskundige geschetste bevindingen. Een en ander is overigens ook niet weersproken door de verdediging of de advocaat-generaal. Dat maakt dat het hof de conclusies overneemt en tot de zijne maakt.
Conclusie betrouwbaarheid
Op grond van al het bovenstaande, in onderlinge samenhang bezien, komt het hof tot het oordeel dat de (belastende) verklaringen van de drie aangeefsters als betrouwbaar moeten worden aangemerkt. Deze zijn daarom bruikbaar voor het bewijs.
De verweren strekkende tot aantasting van die betrouwbaarheid zijn hiermee verworpen.
Steunbewijs
Nu de verklaringen van [aangeefster 1], [aangeefster 2] en [aangeefster 3] betrouwbaar zijn bevonden, rijst de vraag of het door hen gestelde seksuele misbruik door de verdachte ook kan worden bewezenverklaard. Het wettelijk vereiste bewijsminimum maakt dat naast een eigen verklaring ook steunbewijs aanwezig moet zijn. Dit steunbewijs vindt het hof voor de aangiftes van [aangeefster 1], [aangeefster 2] en [aangeefster 3] in getuigenverklaringen. Bovendien is het hof van oordeel dat er in de zaken van [aangeefster 1] en [aangeefster 2] steunbewijs voorhanden is via de constructie van het schakelbewijs.
Deze twee aangeefsters hebben ieder voor zich verklaard door de verdachte seksueel te zijn misbruikt. De omstandigheden waaronder en de wijze waarop dat misbruik plaatsvond komt in hun verklaringen op essentiële punten in sterke mate overeen. De verdachte wist steeds een bepaalde vertrouwensband op te bouwen met hun respectievelijke moeders. Meestal tijdens de avonduren, als die moeders sliepen dan wel afwezig waren, kroop hij in bed bij de aangeefsters. Hij trok vervolgens hun onderkleding uit en verrichtte seksuele handelingen met hen, waaronder het met zijn penis trachten binnen te dringen in de vagina.
Dat leidt tot het oordeel dat hetgeen een bepaalde aangeefster heeft verklaard omtrent het door haar ondervonden seksuele misbruik door de verdachte, wordt gesteund (als samenstellend deel van het bewijs) door hetgeen de andere aangeefster heeft verklaard over het seksuele misbruik dat zij voor zichzelf heeft ondervonden.
Conclusie bewezenverklaringen
Het bovenstaande leidt tot de conclusie dat het hof wettig en overtuigend bewezen acht dat de verdachte [aangeefster 1], [aangeefster 2] en [aangeefster 3] seksueel heeft misbruikt.
Ten aanzien van [aangeefster 3] overweegt het hof dat uit haar verklaringen is af te leiden dat zij toen ze elf jaar oud was is verhuisd en dat daarna het misbruik door de verdachte heeft plaatsgevonden. Of dat ook gebeurd is terwijl ze nog elf jaar oud was is evenwel op grond van haar verklaringen en de overige inhoud van het dossier niet vast te stellen. Voorts blijkt uit de verklaringen van [aangeefster 3] dat zij rond haar zestiende jaar opnieuw is verhuisd. De periode waarvan zij aangifte heeft gedaan eindigt op 24 december 2002. Haar moeder heeft verklaard dat ze denkt dat [aangeefster 3] 13 of 14 jaar oud was toen ze vertelde dat de verdachte bij haar op de kamer kwam. Gelet op deze omstandigheden in samenhang bezien gaat het hof ervan uit dat het misbruik heeft plaatsgevonden in de periode die onder 5 ten laste is gelegd.
Gelet op het voorgaande acht het hof het onder 5 tenlastegelegde wettig en overtuigend bewezen, maar zal de verdachte worden vrijgesproken van hetgeen hem onder feit 4 is tenlastegelegd, te weten het misbruik beneden de twaalf jaar.
Tot slot overweegt het hof dat uit de verklaringen van [aangeefster 3], in samenhang bezien met de getuigenverklaringen van haar moeder ([betrokkene 1]), aannemelijk is geworden dat het misbruik in de bewezenverklaarde periode meerdere keren heeft plaatsgevonden.
Het hof kan echter niet per afzonderlijk geval van misbruik vaststellen welke van de tenlastegelegde handelingen hebben plaatsgevonden.”
2.3
Volgens artikel 342 lid 2 Sv kan het bewijs dat de verdachte het tenlastegelegde feit heeft begaan, door de rechter niet uitsluitend worden aangenomen op de verklaring van één getuige. Deze bepaling heeft betrekking op de tenlastelegging in haar geheel en niet op een onderdeel daarvan. Zij beoogt de deugdelijkheid van de bewijsbeslissing te waarborgen, in die zin dat artikel 342 lid 2 Sv de rechter verbiedt tot een bewezenverklaring te komen als de door één getuige naar voren gebrachte feiten en omstandigheden op zichzelf staan en onvoldoende steun vinden in ander bewijsmateriaal. De vraag of aan het bewijsminimum van artikel 342 lid 2 Sv is voldaan, laat zich niet in algemene zin beantwoorden, maar vereist een beoordeling van het concrete geval. De Hoge Raad kan daarom geen algemene regels geven over de toepassing van artikel 342 lid 2 Sv, maar daarover slechts tot op zekere hoogte duidelijkheid geven door het beslissen van concrete gevallen. Opmerking verdient nog dat het bij de beoordeling in cassatie of aan het bewijsminimum van artikel 342 lid 2 Sv is voldaan, van belang kan zijn of de feitenrechter zijn oordeel dat dat het geval is, nader heeft gemotiveerd. (Vgl. HR 13 juli 2010, ECLI:NL:HR:2010:BM2452.)
2.4
Het hof heeft gemotiveerd uiteengezet dat de verklaringen van de aangeefster [aangeefster 3] voldoende steun vinden in de verklaring van [betrokkene 1], de moeder van de aangeefster. Die verklaring houdt onder meer in dat (i) haar dochter toen zij dertien of veertien jaar oud was een paar keer naar haar toe is gekomen en aan haar heeft verteld dat de verdachte bij haar in de kamer was geweest, waarop zij haar dochter heeft gezegd dat deze haar bed voor de deur moest zetten zodat de deur niet open kon en in dat verband (ii) de verdachte handtastelijk is naar jonge meisjes en aan “kleptomanie” lijdt, waaronder zij verstaat dat hij haar dochter “lastig gaat vallen” en “aan dingen gaat zitten waar hij niet aan mag zitten”. Anders dan in het cassatiemiddel wordt betoogd, staat die verklaring – die voor wat betreft de handtastelijkheid van de verdachte naar jonge meisjes mede een feitelijke basis heeft in haar waarneming van dergelijk gedrag – niet in een te ver verwijderd verband met de verklaring van [aangeefster 3] en is dus van schending van artikel 342 lid 2 Sv geen sprake.
2.5
Het cassatiemiddel faalt.
3.Ambtshalve beoordeling van de uitspraak van het hof
De verdachte bevindt zich in voorlopige hechtenis. De Hoge Raad doet uitspraak nadat meer dan zestien maanden zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep. Dat brengt mee dat de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6 lid 1 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden is overschreden. Dit moet leiden tot vermindering van de opgelegde gevangenisstraf van vijf jaren en zes maanden.
4.Beslissing
De Hoge Raad:
- vernietigt de uitspraak van het hof, maar uitsluitend wat betreft de duur van de opgelegde gevangenisstraf;
- vermindert deze in die zin dat deze vijf jaren beloopt;
- verwerpt het beroep voor het overige.
Dit arrest is gewezen door de vice-president V. van den Brink als voorzitter, en de raadsheren Y. Buruma en C.N. Dalebout, in bijzijn van de waarnemend griffier H.J.S. Kea, en uitgesproken ter openbare terechtzitting van
5 september 2023.
5 september 2023.