ECLI:NL:PHR:2025:1317

Conclusie

PROCUREUR-GENERAAL

BIJ DE

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

Nummer23/04656 P

Zitting2 december 2025

CONCLUSIE

D.J.C. Aben

In de zaak

[betrokkene] ,

geboren in [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1969,

hierna: de betrokkene.

Inleiding

1. Aan de betrokkene is bij arrest van 23 november 2023 (parketnummer 20-001929-21 OWV) door het gerechtshof ’s-Hertogenbosch de verplichting opgelegd tot betaling aan de staat van een bedrag van € 122.922,00 ter ontneming van het wederrechtelijk verkregen voordeel.

2. Er bestaat samenhang met de zaken 23/04655 ( [medebetrokkene 1] ), 23/04662 ( [medebetrokkene 2] ) en 23/04788 ( [medebetrokkene 3] ). In deze zaken zal ik vandaag ook concluderen.

3. Het cassatieberoep is ingesteld namens de betrokkene. K.R. Verkaart, advocaat in Breda , heeft twee middelen van cassatie voorgesteld.

De zaak kort geschetst

4. Zoals opgemerkt zijn er in cassatie vier samenhangende zaken aanhangig, te weten tegen de betrokkene, [medebetrokkene 2] , [medebetrokkene 1] en [medebetrokkene 3] . Zij zijn strafrechtelijk veroordeeld voor hun aandeel in een cocaïneversnijdingslaboratorium dat in februari 2020 werd aangetroffen in een woning te [plaats] . Bij vonnissen van de rechtbank Zeeland-West-Brabant van 22 juli 2021 zijn [medebetrokkene 2] , [medebetrokkene 4] en [medebetrokkene 3] veroordeeld wegens – kort gezegd – medeplegen van het bewerken en verwerken van cocaïne in de periode van [geboortedatum] 2019 tot en met 8 februari 2020, en is de betrokkene veroordeeld voor de medeplichtigheid daaraan.

5. De rechtbank heeft vastgesteld dat het laboratorium was ingericht in de woning van [medebetrokkene 2] en de betrokkene, waarin ook hun zoon [medebetrokkene 4] een rol vervulde. Uit camerabeelden en ander bewijsmateriaal is gebleken dat [medebetrokkene 2] en [medebetrokkene 4] meermalen cocaïne de woning in en uit hebben gebracht, werkers hebben opgehaald en weggebracht, en aanwezig waren tijdens overdrachten. Daarnaast heeft [medebetrokkene 4] zich beziggehouden met de verpakking van cocaïne. [medebetrokkene 3] bezocht de woning vrijwel dagelijks om cocaïne te brengen of op te halen, terwijl [naam]^[1]bijdroeg aan de verwerking, onder meer door het maken van blokken cocaïne. De betrokkene woonde samen met [medebetrokkene 2] in de woning en was daar gedurende de onderzoeksperiode veelvuldig aanwezig, ook op momenten dat overdrachten plaatsvonden of werkzaamheden in de versnijdingsruimte werden verricht.

Het eerste middel

6. Het hof heeft volgens de steller van het middel ten onrechte, althans onvoldoende of onbegrijpelijk gemotiveerd, vastgesteld dat de betrokkene wederrechtelijk verkregen voordeel van € 122.922,- heeft genoten.

De terechtzitting en het bestreden arrest

7. Op de terechtzitting van het hof van 12 oktober 2023 is de betrokkene samen met haar raadsman verschenen. De betrokkene heeft aldaar meegedeeld géén vragen te willen beantwoorden (zie p. 3 van het proces-verbaal van die terechtzitting). Zij heeft aldaar uitsluitend meegedeeld (p. 5): “
Het gaat op dit moment redelijk met me. Wanneer mij een ontnemingsmaatregel wordt opgelegd dan zal ik die waarschijnlijk niet kunnen betalen.” De raadsman heeft er bij pleidooi (zie p. 6 van het proces-verbaal) op gewezen dat de betrokkene heeft verklaard geen voordeel te hebben genoten. De raadsman verzette zich tegen het gebruik van het ‘cokeboek’ als aanknopingspunt voor toerekening en betoogde dat toepassing van een concrete voordeelberekening met een procentuele verdeling van het aldus vastgestelde voordeel slechts “
gokwerk” betreft.

8. Het hof heeft, anders de rechtbank, de ontnemingsvordering toegewezen en heeft – in verband met de betrokkene – overwogen:

“
Vooropgesteld moet worden dat de rechter, in het geval er verscheidene daders zijn, niet altijd de omvang van het voordeel van elk van die daders aanstonds zal kunnen vaststellen. Dan zal hij op basis van alle hem bekende omstandigheden van het geval, zoals de rol die de onderscheiden daders hebben gespeeld en het aantreffen van het voordeel bij één of meer van hen, moeten bepalen welk deel van het totale voordeel aan elk van hen moet worden toegerekend. Indien de omstandigheden van het geval onvoldoende aanknopingspunten bieden voor een andere toerekening, kan dit ertoe leiden dat het voordeel pondspondsgewijze wordt toegerekend. Dat betekent niet dat de rechter, in het geval er verscheidene daders zijn, verplicht is tot een verdeling te komen en evenmin dat pondspondsgewijze toerekening, ingeval de rechter wel tot een verdeling komt, dan op zichzelf het uitgangspunt dient te vormen. De omstandigheden van het geval zijn in deze beslissend. Voor het antwoord op de vraag in hoeverre de rechter tot een nadere motivering van zijn oordeel is gehouden, komt bovendien gewicht toe aan de procesopstelling van de betrokkene.

In het licht van deze vooropstelling overweegt het hof het navolgende.

Met de verdediging is het hof van oordeel dat het “cokeboek” zoals dat door het openbaar ministerie in hoger beroep is ingebracht in het kader van de toerekening in deze zaak niet bruikbaar is. Het “cokeboek” is toegesneden op cocaïnewasserijen waarbij kort gezegd cocaïne middels bewerkingen wordt teruggewonnen uit een andere stof en niet op versnijdingslaboratoria. Verder blijkt uit het “cokeboek” dat het wassen van cocaïne veel ingewikkelder is dan het versnijden van cocaïne wat als een eenvoudige procedure wordt gezien. Daardoor is denkbaar dat de rolverdelingen en de daarbij behorende vergoedingen van een andere orde zijn dan bij laboratoria waarbij cocaïne wordt versneden zoals in de onderhavige zaak. Daar komt nog bij dat het “cokeboek” gedateerd (2011) is.

Anders dan de verdediging is het hof van oordeel dat er voldoende aanknopingspunten zijn om tot een wijze van toerekening te komen. Zo heeft de rechtbank in het onderliggende strafvonnis nauwkeurig de rol van betrokkenen bij het versnijdingslaboratorium beschreven. De rechtbank heeft het navolgende vastgesteld ten aanzien van de afzonderlijke rollen.

(…)

Rol. [betrokkene] (p. 7 onderliggend strafvonnis)

[betrokkene] heeft samen met haar man [medebetrokkene 2] in de woning aan de Hamdijk 23 gewoond. Dit wordt bevestigd door [medebetrokkene 4] die eveneens heeft verklaard dat zijn ouders op de Hamdijk 23 wonen. Verder is uit camerabeelden gebleken dat [betrokkene] in de periode van 17 december 2019 tot en met 8 februari 2020 tenminste 66 keer bij de woning aanwezig is geweest. Verder was zij op meerdere moment aanwezig als er een overdracht plaatsvond en er mensen - onder wie [naam] in de versnijdingsruimte aan het werk waren.

De belangrijkste rol was blijkens de ontnemingsrapportage weggelegd voor “ [bijnaam] ” waaromtrent verder niets bekend is geworden.

Oordeel hof

Gelet op het vorenstaande is het hof van oordeel dat [medebetrokkene 2] , [medebetrokkene 4] , [medebetrokkene 3] en [naam] een gelijkwaardige rol hebben vervuld bij het versnijdingslaboratorium. Allen zijn ook door de strafrechter aangemerkt als medepleger bij het bewerken en verwerken van cocaïne. [betrokkene] heeft een andere, kleinere, rol vervuld. De strafrechter heeft haar ook niet als medepleger maar als medeplichtige aangemerkt.

Het hof komt op basis van ieders rol tot een verdeling waarbij aan de onbekend gebleven “ [bijnaam] ” van het voordeel 70% wordt toegerekend. Van het totale voordeel is dat dan een bedrag van (€ 3.687.665,- x 70% =) € 2.581.365,50. Het restant (€ 3.687.665 -/- € 2.581.365,50 =) € 1.106.299,- (afgerond) is aan de overige 5 betrokkenen toegekomen waarbij het hof aan [betrokkene] 1/9 deel van dit bedrag zal toerekenen en aan de overige betrokken telkens 2/9 deel van voormeld bedrag.

Dit betekent dat aan [betrokkene] wordt toegerekend een bedrag van (1/9 x € 1.106.299,- =) € 122.922,- (afgerond) en aan de overige betrokkenen telkens een bedrag van (2/9 x € 1.106.299 =) € 245.844,- (afgerond).

Het hof betrekt bij deze toerekening eveneens de procesopstelling van betrokkene dat zij op geen enkel moment heeft verklaard omtrent de rol die zij bij het versnijdingslaboratorium heeft vervuld en het financiële voordeel dat haar daarbij is toegekomen. Haar verklaring niets te hebben verdiend komt het hof hoogst onaannemelijk voor.

Het andersluidende standpunt van de verdediging wordt verworpen.”

Een nadere omschrijving van het eerste middel

9. In het bijzonder wordt aangevoerd dat de betrokkene in de strafzaak uitsluitend veroordeeld is voor medeplichtigheid door haar woning ter beschikking te stellen en is vrijgesproken van medeplegen. Uit het dossier blijkt niet dat zij zelf enig voordeel heeft genoten; de rechtbank stelde in eerste aanleg zelfs vast dat daarvoor geen concrete aanwijzingen bestaan. Door haar desondanks een deel van het voordeel van het cocaïnelaboratorium toe te rekenen, heeft het hof zijn oordeel ontoereikend, althans onbegrijpelijk gemotiveerd, aldus de steller van het middel.

Beoordelingskader: de toerekening van wederrechtelijk verkregen voordeel bij deelneming

10. De ontnemingsmaatregel strekt ertoe om aan de betrokkene het wederrechtelijke voordeel te ontnemen dat in de concrete omstandigheden van het geval daadwerkelijk is behaald.^[2]Toerekening van voordeel aan de veroordeelde zonder dat is vastgesteld dat het desbetreffende bedrag in zijn vermogen is gevloeid, staat op gespannen voet met het reparatoire karakter van de ontnemingsmaatregel.

11. Indien de grootte van het wederrechtelijk voordeel op zichzelf vaststaat, maar meer personen samen van dit voordeel hebben geprofiteerd,^[3]staat de ontnemingsrechter voor de vraag hoe dit voordeel onder hen is verdeeld. Bij het vaststellen van de omvang van het deel van het totale voordeel dat aan de veroordeelde moet worden toegerekend, neemt de ontnemingsrechter alle hem bekende omstandigheden van het geval in aanmerking, zoals de rol die de onderscheidene daders hebben gespeeld en het aantreffen van het voordeel bij één of meer van hen.^[4]

12. Bieden de omstandigheden van het geval onvoldoende aanknopingspunten voor een andere verdeelsleutel, dan kan dat aanleiding zijn om uit te gaan van een pondspondsgewijze verdeling.^[5]De pondspondsgewijze verdeling is gebaseerd op het uitgangspunt dat het wederrechtelijk verkregen voordeel in de criminele praktijk vaak evenredig wordt verdeeld.^[6]Het voorgaande betekent niet dat de rechter, indien er meer daders zijn, verplicht is om tot een verdeling van het wederrechtelijk verkregen voordeel te komen. Ook indien de bewezenverklaring uitwijst dat de veroordeelde het feit niet alleen heeft gepleegd, kan de rechter het wederrechtelijk verkregen voordeel geheel aan hem toerekenen. Evenmin hoeft de rechter die wel tot een verdeling komt steeds uit te gaan van een pondspondsgewijze toerekening.

13. In dit verband kan een nadere motivering zijn vereist, bijvoorbeeld wanneer de rechter het voordeel geheel toerekent aan de veroordeelde, terwijl in verband met hetgeen door of namens hem ter terechtzitting in hoger beroep is aangevoerd, voldoende aanknopingspunten bestaan voor de aanname dat het voordeel over meer daders moet worden verdeeld.^[7]De omstandigheden van het geval zijn beslissend. Of de rechter gehouden is zijn oordeel omtrent de verdeling van het wederrechtelijk verkregen voordeel nader te motiveren, hangt onder andere af van de procesopstelling van de veroordeelde en van hetgeen door of namens hem ter terechtzitting is aangevoerd.^[8]

14. Wat betreft de mate van toerekening van het voordeel aan de veroordeelde geldt niet de eis dat de daaraan ten grondslag liggende feiten en omstandigheden aan wettige bewijsmiddelen zijn ontleend. Voldoende is dat de omstandigheden van het geval, zoals een bepaalde rolverdeling, uit het onderzoek ter terechtzitting zijn gebleken.^[9]

De bespreking van het middel

15. Omtrent de betrokkene heeft het hof vastgesteld dat zij samen met haar man [medebetrokkene 2] woonde in de woning waarin zich het cocaïneversnijdingslaboratorium bevond. Zij was daarin gedurende de bewezen verklaarde periode (van 18 november 2019 tot en met 8 februari 2020) veelvuldig aanwezig, met inbegrip van momenten waarop overdrachten van cocaïne plaatsvonden of werkzaamheden in de versnijdingsruimte werden verricht. De betrokkene is door de strafrechter onder meer veroordeeld ter zake van – kort gezegd – medeplichtigheid aan het bewerken en verwerken van cocaïne door [medebetrokkene 2] , [medebetrokkene 4] , [naam] en [medebetrokkene 3] . Uit welke gedragingen die medeplichtigheid heeft bestaan, kan ik uit het bestreden arrest en de aanvulling daarop niet opmaken. Het hof overweegt uitdrukkelijk dat de betrokkene “
op geen enkel moment heeft verklaard omtrent de rol die zij bij het versnijdingslaboratorium heeft vervuld en het financiële voordeel dat haar daarbij is toegekomen. Haar verklaring niets te hebben verdiend komt het hof hoogst onaannemelijk voor.”

16. Vanwege het weinige dat door of namens de betrokkene is aangevoerd, kan het weinige dat het hof omtrent de bijdrage van de betrokkene heeft kunnen vaststellen m.i. de voordeeltoerekening dragen.

17. Het middel faalt.

Het tweede middel

18. Het middel bevat een klacht over de toerekening aan de betrokkene van wederrechtelijk verkregen voordeel ter hoogte van € 122.922. Het middel richt zich in de kern tegen de door het hof gehanteerde verdeelsleutel en tegen de verwerping van een daarover ingenomen uitdrukkelijk onderbouwd standpunt, te weten dat het toerekenen van voordeel op basis van percentages slechts “
gokwerk” betreft.

19. In de zaak van de [medebetrokkene 2] (23/04662) is eenzelfde middel met bijbehorende toelichting voorgesteld. Om die redenen volsta ik hier met een verwijzing naar mijn conclusie in die zaak, waarin ik reeds heb uiteengezet waarom het middel niet tot cassatie kan leiden. Bovendien verwijs ik naar mijn bespreking van het eerste middel, dat in essentie dezelfde klacht bevat.

20. Het middel faalt.

Ambtshalve opmerking over de redelijke termijn in cassatie

21. Namens de betrokkene is op 30 november 2023 beroep in cassatie ingesteld. De stukken van het geding zijn op 7 maart 2025 bij de Hoge Raad binnengekomen. Daarmee is de inzendtermijn van acht maanden met ruim zeven maanden overschreden. Dit dient te leiden tot vermindering van de aan de betrokkene opgelegde betalingsverplichting van € 122.922,00.

22. Daarnaast merk ik op dat de Hoge Raad uitspraak doet nadat meer dan twee jaren zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep op 30 november 2023, als gevolg waarvan de redelijke (behandel)termijn in cassatie ook is overschreden.

Slotsom

23. De middelen falen en kunnen worden afgedaan met de aan artikel 81 lid 1 RO ontleende overweging.

24. Anders dan hetgeen ik onder 21 en 22 heb opgemerkt, heb ik ambtshalve geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

25. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, maar uitsluitend voor zover het de hoogte van het ontnemingsbedrag betreft, tot vermindering daarvan aan de hand van de gebruikelijke maatstaf en tot verwerping van het beroep voor het overige.

De procureur-generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

Conclusie A-G over ontneming wederrechtelijk verkregen voordeel in cocaïneversnijdingslaboratorium