ECLI:NL:HR:2013:138

• Datum uitspraak: 2 juli 2013
• Publicatiedatum: 22 juli 2013
• Zaaknummer: 12/02238
• Instantie: Hoge Raad
• Type: Uitspraak
• Rechtsgebied: Strafrecht
• Procedures: Cassatie
• Rechters: W.A.M. van Schendel; W.F. Groos; Y. Buruma; J. Wortel; N. Jörg
• Vindplaatsen: Rechtspraak.nl

AI samenvatting door Lexboost • Automatisch gegenereerd

Cassatie in de zaak tegen de verdachte in de Checkpoint-zaak met betrekking tot de ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie

In deze zaak heeft de Hoge Raad op 2 juli 2013 uitspraak gedaan in een cassatieprocedure tegen een arrest van het Gerechtshof te 's-Gravenhage. De zaak betreft de verdachte die in de periode van 2 juni 2007 tot en met 20 mei 2008 betrokken was bij de coffeeshop Checkpoint in Terneuzen, waar hij samen met anderen hennep en hasjiesj teelde, verwerkte en verhandelde. Het Openbaar Ministerie had de verdachte vervolgd, maar het Hof had geoordeeld dat het OM niet-ontvankelijk moest worden verklaard in de vervolging wegens schending van beginselen van behoorlijke procesorde. De Hoge Raad heeft het oordeel van het Hof vernietigd en de zaak verwezen naar het Gerechtshof Amsterdam voor herbehandeling.

De Hoge Raad oordeelde dat de beslissing van het Openbaar Ministerie om tot vervolging over te gaan slechts in zeer beperkte mate voor rechterlijke toetsing leent. Het Hof had ten onrechte geoordeeld dat de verdachte gerechtvaardigd vertrouwen had kunnen ontlenen aan het uitblijven van handhavend optreden door het OM. De Hoge Raad benadrukte dat het openbaar ministerie zelfstandig moet kunnen beslissen over vervolging en dat de strafrechter niet vrijstaat om de vervolgingsbeslissing ten volle te toetsen. De Hoge Raad concludeerde dat de overwegingen van het Hof niet konden dragen en dat de vervolging van de verdachte niet in strijd was met de beginselen van een goede procesorde.

De uitspraak van de Hoge Raad heeft belangrijke implicaties voor de rechtspraktijk, vooral in zaken die betrekking hebben op de Opiumwet en de rol van het Openbaar Ministerie in de vervolging van verdachten. De zaak wordt nu opnieuw behandeld door het Gerechtshof Amsterdam, waar de verdachte opnieuw zal worden berecht.

Uitspraak

2 juli 2013

Strafkamer

nr. 12/02238

Hoge Raad der Nederlanden

Arrest

op het beroep in cassatie tegen een arrest van het Gerechtshof te 's-Gravenhage van 2 februari 2012, nummer 22/002118-10, in de strafzaak tegen:

[verdachte] , geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1972.

1. Geding in cassatie

Het beroep is ingesteld door de Advocaat-Generaal bij het Hof. Deze heeft bij schriftuur een middel van cassatie voorgesteld. De schriftuur is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

De raadsman van de verdachte, mr. A.H.J. Bals, advocaat te Kloetinge, heeft het beroep tegengesproken.

De Advocaat-Generaal A.J. Machielse heeft geconcludeerd tot vernietiging van het bestreden arrest en tot verwijzing naar een aangrenzend hof teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De raadsman heeft daarop schriftelijk gereageerd.

2. Beoordeling van het middel

2.1.

Het middel klaagt over het oordeel van het Hof dat het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk moet worden verklaard in de vervolging van de verdachte wegens schending van beginselen van behoorlijke procesorde.

2.2.

Aan de verdachte is tenlastegelegd dat:

"1.

hij op één of meer tijdstip(pen) in of omstreeks de periode van 02 juni 2007 tot en met 19 mei 2008, in de gemeente(n) Terneuzen en/of Hulst en/of Vlissingen en/of Goes en/of Breda en/of Bergen op Zoom en/of Heusden, althans in het Arrondissement Middelburg en/of het Arrondissement Breda, in elk geval in Nederland, (telkens) tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, al dan niet in de uitoefening van een beroep of bedrijf (te weten als medewerker van "coffeeshop Checkpoint"), (telkens) opzettelijk heeft geteeld en/of bereid en/of bewerkt en/of verwerkt en/of verkocht en/of afgeleverd en/of verstrekt en/of vervoerd, (een) hoeveelhe(i)d(en) hennep en/of hasjiesj (waaronder op 12 januari 2008, in de gemeente Vlissingen, opzettelijk heeft verkocht een hoeveelheid van ongeveer 100 gram, althans een hoeveelheid hasjiesj aan [betrokkene 1], althans aan een persoon), en/of (telkens) opzettelijk aanwezig heeft gehad (in een pand gelegen aan de [h-straat 1]), (een) hoeveelhe(i)d(en) (van meer dan 30 gram) hennep en/of hasjiesj, zijnde hennep en/of hasjiesj (een) middel(en) als bedoeld in de bij de Opiumwet behorende lijst II, dan wel aangewezen krachtens het vijfde lid van artikel 3a van die wet;

2.

hij op of omstreeks 20 mei 2008 in de gemeente Terneuzen, al dan niet in de uitoefening van een beroep of bedrijf, opzettelijk heeft geteeld en/of bereid en/of bewerkt en/of verwerkt, in elk geval opzettelijk aanwezig heeft gehad (in een schuur behorende bij een pand aan de [h-straat 1]), een aantal (te weten 20) hennepplanten en/of delen daarvan, in elk geval een hoeveelheid van (meer dan 30 gram) van een materiaal bevattende hennep, zijnde hennep een middel als bedoeld in de bij de Opiumwet behorende lijst II, dan wel aangewezen krachtens het vijfde lid van artikel 3a van die wet;

3.

hij op of omstreeks 20 mei 2008 in de gemeente Terneuzen, al dan niet in de uitoefening van een beroep en bedrijf, opzettelijk heeft vervoerd en/of verkocht en/of afgeleverd en/of verstrekt aan [betrokkene 2], in elk geval opzettelijk aanwezig heeft gehad, een hoeveelheid van ongeveer 29,2 gram, in elk geval een hoeveelheid hennep, zijnde hennep een middel als bedoeld in de bij de Opiumwet behorende lijst II, dan wel aangewezen krachtens het vijfde lid van artikel 3a van die wet;

4.

hij op of omstreeks 20 mei 2008, in de gemeente Terneuzen, tezamen en in vereniging met anderen of een ander, althans alleen, opzettelijk aanwezig heeft gehad in een pand gelegen de Irenestraat (zijnde de woning van verdachte) ongeveer 9942 gram hennep en/of delen van hennepplanten, in elk geval een hoeveelheid (van meer dan 30 gram) hennep;

5.

hij op een of meer tijdstip(pen) in of omstreeks de periode van 02 juni 2007 tot en met 20 mei 2008, in de gemeente Terneuzen en/of Vlissingen en/of Goes en/of Breda en/of Bergen op Zoom, althans in het Arrondissement Middelburg en/of het Arrondissement Breda, en/of elders in Nederland, tezamen en in vereniging met een of meer ander(en), althans alleen, (telkens) opzettelijk heeft deelgenomen aan een organisatie, bestaande uit een samenwerkingsverband van personen en/of rechtspersonen, te weten uit hem, verdachte en/of [medeverdachte 13] en/of [medeverdachte 1] en/of [medeverdachte 6] en/of [medeverdachte 2] en/of [medeverdachte 4] en/of [medeverdachte 12] en/of [medeverdachte 11] en/of [medeverdachte 7] en/of [medeverdachte 3] en/of [medeverdachte 8] en/of [medeverdachte 10] en/of een of meer andere perso(o)n(en) en/of rechtsperso(o)n(en), welke organisatie tot oogmerk had het plegen van (een) misdrijf/misdrijven als bedoeld in artikel 11, derde lid en/of artikel 11, vierde lid en/of artikel 11, vijfde lid van de Opiumwet, namelijk:

- het opzettelijk aanwezig hebben van een grote hoeveelheid hennep en/of hasjiesj (gebruikelijk vast mengsel van hennephars en plantaardige elementen van hennep waaraan geen andere substanties zijn toegevoegd), althans van een of meer middel(en) vermeld op de lijst II van de Opiumwet en/of

- het in de uitoefening van een beroep of bedrijf opzettelijk telen en/of bereiden en/of bewerken en/of verwerken en/of verkopen en/of afleveren en/of verstrekken en/of vervoeren van hennep en/of hasjiesj (gebruikelijk vast mengsel van hennephars en plantaardige elementen van hennep waaraan geen andere substanties zijn toegevoegd), althans van een of meer middel(en) vermeld op de lijst II van de Opiumwet en/of - het opzettelijk binnen en/of buiten het grondgebied van Nederland brengen van hennep en/of hasjiesj (gebruikelijk vast mengsel van hennephars en plantaardige elementen van hennep waaraan geen andere substanties zijn toegevoegd), althans van een of meer middel(en) vermeld op de lijst II van de Opiumwet en/of - het medeplegen van en/of medeplichtig zijn aan een of meer van de hierboven omschreven gedraging(en), en welke deelneming bestond uit:

- het aangaan/hebben van een dienstverband (arbeidsovereenkomst) met "coffeeshop Checkpoint" en/of een aan die coffeeshop verbonden rechtspersoon en/of (zie onder meer pagina 3435 tot en met 3439, 5203, 5347, 6003, 12610)

- het verrichten van werkzaamheden voor "coffeeshop Checkpoint" en/of

(zie onder meer pagina 5203)

- het ontvangen van (maandelijks) loon van "coffeeshop Checkpoint" en/of een aan die coffeeshop verbonden rechtspersoon en/of

(zie onder meer pagina 3436, 12610)

- het onderhouden van contact en/of het hebben van een of meer ontmoeting(en) met een of meer mededader(s) met betrekking tot de uitvoering van bovengenoemd(e) misdrijf/misdrijven en/of

(zie onder meer pagina 5091, 5412, 5469, 5964, 8076, 8095, 12338, 12450, 12488, 12763, 12765, 12770, 12775, 12776)

- het maken van afspraken met een of meer mededader(s) met betrekking tot de uitvoering van bovengenoemd(e) misdrijf/misdrijven en/of

(zie onder meer pagina 5091, 12607, 12609)

- het geven van aanwijzingen en/of opdrachten aan een of meer mededader(s) met betrekking tot de uitvoering van bovengenoemd(e) misdrijf/misdrijven en/of

(zie onder meer pagina 5091, 5412, 5964, 6020, 6021, 12605)

- het onderhouden van contact en/of het hebben van een of meer ontmoeting(en) met een of meer leverancier(s) van bovengenoemd(e) verdovend(e) middel(en) en/of

(zie onder meer pagina 8076, 8109, 8182, 12695, 12696, 12862, 12955, 12958 tot en met 12961)

- het maken van afspraken met een of meer leverancier(s) van bovengenoemd(e) verdovend(e) middel(en) en/of

(zie onder meer pagina 5320, 6372, 12628, 12628, 12628A, 12695, 12696, 12958 tot en met 12961)

- het inkopen en/of afhalen van bovengenoemd(e) verdovend(e) middel(en) (bij een of meer leverancier(s)) en/of

(zie onder meer pagina 5188, 5350, 5948, 6258, 6354, 6355, 6376, 8076, 8109, 8141, 8157, 8182)

- het keuren van de kwaliteit van een of meer eventueel in te kopen partij(en) van bovengenoemd(e) verdovend(e) middel(en) en/of

(zie onder meer pagina 5351)

- het vervoeren en/of afleveren van bovengenoemd(e) verdovend(e) middel(en) (vanaf de plaats van levering door een leverancier naar een parkeerplaats en/of naar een of meerdere thuiswerkster(s) en/of van en o f naar een of meerdere opslagplaatsen en/of naar "coffeeshop Checkpoint") en/of

(zie onder meer pagina 5091, 5154, 5155, 5196, 5207, 5348, 5349, 5409, 5412, 5440, 5469, 5476, 5948, 6019, 6355, 8076, 8109, 8141, 8157, 8182)

- het (mede)plegen van en/of medeplichtig zijn aan een of meer van bovengenoemde misdrijven

(zie onder meer pagina 5068, 5069, 5354, 5205, 12623, 12624, 12630)."

2.3.

Het Hof heeft in het bestreden arrest ten aanzien van de ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie in zijn vervolging verwezen naar zijn overwegingen in de zaak van een medeverdachte. De Hoge Raad doet heden uitspraak in de zaak van die medeverdachte onder nummer 12/01359, LJN BZ6654. De voormelde overwegingen van het Hof zijn in deze uitspraak weergegeven onder 2.3.

Voorts heeft het Hof in deze zaak ten aanzien van de verdachte nog overwogen:

"Aan de verdachte is (onder meer) ten laste gelegd dat zij in de periode van 2 juni 2007 tot en met 20 mei 2008 samen met de medeverdachten, onder wie [medeverdachte 13], heeft deelgenomen aan een organisatie die tot oogmerk het plegen van misdrijven als bedoeld in artikel 3, juncto 11, van de Opiumwet heeft gehad.

Het hof constateert dat de overige aan de verdachte verweten gedragingen met bovengenoemd feit in nauw verband staan.

De ten laste gelegde feiten vinden hun grondslag in het onderzoek 'Roden'. Dat onderzoek is een deelonderzoek van het onderzoek 'Checkpoint'. Onder die noemer is de onderhavige zaak aangebracht en berecht.

Uit de stukken blijkt dat met bovenomschreven organisatie Coffeeshop Checkpoint te Terneuzen wordt bedoeld, waarvan de medeverdachte [medeverdachte 13] de eigenaar/exploitant is geweest. Voorts blijkt uit de stukken dat de verdachte bij de medeverdachte [medeverdachte 13] in loondienst was en werkzaamheden voor Checkpoint verrichtte.

Op grond van hetgeen hierboven is overwogen, stelt het hof vast dat de onderhavige zaak nauw verweven is met de zaak tegen de medeverdachte [medeverdachte 13]. Gelet op die vaststelling is het hof van oordeel dat hetgeen in de zaak tegen de medeverdachte [medeverdachte 13] is overwogen hier onverminderd van toepassing is. Mitsdien dient het openbaar ministerie ter zake van de aan de verdachte ten laste gelegde feiten eveneens niet-ontvankelijk in de vervolging te worden verklaard."

2.4.

Op overeenkomstige gronden als vermeld in het heden uitgesproken arrest in de zaak onder nummer 12/01359, LJN BZ6654, slaagt het middel. De desbetreffende overwegingen luiden als volgt:

"2.4.1. Bij de beoordeling van het middel moet worden vooropgesteld dat in art. 167, eerste lid, Sv aan het openbaar ministerie de bevoegdheid is toegekend zelfstandig te beslissen of naar aanleiding van een ingesteld opsporingsonderzoek vervolging moet plaatsvinden. De beslissing van het openbaar ministerie om tot vervolging over te gaan leent zich slechts in zeer beperkte mate voor een inhoudelijke rechterlijke toetsing in die zin dat slechts in uitzonderlijke gevallen plaats is voor een niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie in de vervolging op de grond dat het instellen of voortzetten van die vervolging onverenigbaar is met beginselen van een goede procesorde (vgl. HR 6 november 2012, LJN BX4280, NJ 2013/109).

2.4.2.

Zo'n uitzonderlijk geval doet zich voor wanneer de vervolging wordt ingesteld of voortgezet nadat door het openbaar ministerie gedane, of aan het openbaar ministerie toe te rekenen, uitlatingen (of daarmee gelijk te stellen gedragingen) bij de verdachte het gerechtvaardigde vertrouwen hebben gewekt dat hij niet (verder) zal worden vervolgd.

Aan uitlatingen of gedragingen van functionarissen aan wie geen bevoegdheden in verband met de vervolgingsbeslissing zijn toegekend kan zulk gerechtvaardigd vertrouwen dat (verdere) vervolging achterwege zal blijven evenwel in de regel niet worden ontleend (vgl. HR 8 mei 2012, LJN BW5002).

2.4.3.

Een uitzonderlijk geval als zojuist bedoeld doet zich ook voor wanneer de vervolging wordt ingesteld of voortgezet terwijl geen redelijk handelend lid van het openbaar ministerie heeft kunnen oordelen dat met (voortzetting van) de vervolging enig door strafrechtelijke handhaving beschermd belang gediend kan zijn. In het geval van een zodanige, aperte onevenredigheid van de vervolgingsbeslissing is de (verdere) vervolging onverenigbaar met het verbod van willekeur (dat in de strafrechtspraak in dit verband ook wel wordt omschreven als het beginsel van een redelijke en billijke belangenafweging). Zoals overwogen in het hierboven genoemde arrest van 6 november 2012 dienen aan het oordeel dat het openbaar ministerie om deze reden in de vervolging van een verdachte niet-ontvankelijk moet worden verklaard zware motiveringseisen te worden gesteld.

2.5.

Zijn hiervoor weergegeven overwegingen kunnen het oordeel van het Hof dat schending van het vertrouwensbeginsel en schending van het beginsel van redelijke en billijke belangenafweging ertoe moet voeren dat het Openbaar Ministerie in de vervolging van de verdachte niet-ontvankelijk moet worden verklaard, niet dragen.

2.5.1.

Indien die overwegingen aldus moeten worden begrepen dat daarin tot uitdrukking is gebracht dat de verdachte, die ervan kon uitgaan dat het plaatselijke gezag bekend was met het stelselmatige overtreden van de in de gedoogvergunning gestelde voorwaarden, aan het uitblijven van bestuursrechtelijke en (in de periode vóór 1 juni 2007) strafvorderlijke maatregelen ter beëindiging van die overtredingen het vertrouwen heeft kunnen ontlenen dat hij ter zake van de in strijd met de gedoogvoorwaarden begane misdrijven tegen de Opiumwet niet zou worden vervolgd, heeft het Hof miskend dat zulk uitblijven van handhavend optreden niet op één lijn kan worden gesteld met een door het Openbaar Ministerie gedane, of aan het Openbaar Ministerie toe te rekenen, uitlating als hiervoor in 2.4.2 bedoeld. Dit wordt niet anders door de enkele omstandigheid dat bij het zogenoemde driehoeksoverleg, waarin het plaatselijke coffeeshopbeleid en de gang van zaken bij Checkpoint werden besproken, ook het Openbaar Ministerie was vertegenwoordigd.

2.5.2.

Voor zover de hiervoor weergegeven overwegingen van het Hof aldus moeten worden verstaan dat de Officier van Justitie niet heeft kunnen verantwoorden dat het belang van de verdachte bij het ontgaan van straf en/of strafrechtelijke maatregelen ter zake van zijn in de tenlastelegging omschreven gedragingen minder zwaar moet wegen dan het belang van strafrechtelijke rechtshandhaving, en de Officier van Justitie met name niet aannemelijk heeft gemaakt dat een aanvaardbaar niveau van rechtshandhaving ook door toepassing van uitsluitend bestuursrechtelijke bevoegdheden bereikt had kunnen worden, heeft het Hof miskend dat het de strafrechter niet vrijstaat om de aan de officier van justitie voorbehouden vervolgingsbeslissing op die wijze ten volle te toetsen. In verband met de ontvankelijkheid van de officier van justitie in een strafvervolging dient de strafrechter immers uitsluitend te onderzoeken of zich de hiervoor in 2.4.3 bedoelde situatie voordoet dat geen redelijk oordelend lid van het openbaar ministerie tot het instellen of voortzetten van die vervolging had kunnen besluiten.

Overigens valt zonder nadere motivering niet in te zien waarom doeltreffend bestuurlijk optreden na 1 juni 2007 slechts mogelijk was geweest indien was voldaan aan het verzoek van de burgemeester van Terneuzen hem in het bezit te stellen van de stukken betreffende het strafrechtelijke onderzoek, en valt evenmin zonder meer in te zien waarom de (plaatsvervangend hoofd)Officier van Justitie onjuist heeft gehandeld door niet aan dat verzoek te voldoen.

2.5.3.

Indien het Hof het hiervoor in 2.4.3 overwogene niet heeft miskend, en heeft beoogd tot uitdrukking te brengen dat de vervolgingsbeslissing in de door het Hof vastgestelde omstandigheden blijk geeft van aperte onevenredigheid, is dat oordeel niet zonder meer begrijpelijk. Daarbij wordt in aanmerking genomen dat het Hof blijkens die overwegingen aannemelijk heeft geacht dat de vervolging van de verdachte onder meer een groot aantal feiten betreft waarop volgens de Opiumwet straffen van aanzienlijke zwaarte kunnen volgen, en in die overwegingen ook besloten ligt dat de verdachte zich ervan bewust was dat de grenzen waarbinnen die gedragingen ingevolge de daartoe strekkende beschikking zouden worden gedoogd, stelselmatig werden overschreden."

3. Slotsom

Hetgeen hiervoor is overwogen brengt mee dat als volgt moet worden beslist.

4. Beslissing

De Hoge Raad:

vernietigt de bestreden uitspraak;

verwijst de zaak naar het Gerechtshof Amsterdam, opdat de zaak op het bestaande hoger beroep opnieuw wordt berecht en afgedaan.

Dit arrest is gewezen door de vice-president W.A.M. van Schendel als voorzitter, en de raadsheren W.F. Groos, Y. Buruma, J. Wortel en N. Jörg, in bijzijn van de griffier S.P. Bakker, en uitgesproken ter openbare terechtzitting van
2 juli 2013 .