ECLI:NL:PHR:2025:905

Conclusie

PROCUREUR-GENERAAL

BIJ DE

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

Nummer24/03043

Zitting29 augustus 2025 (bij vervroeging)

CONCLUSIE

G. Snijders

In de zaak

1. [eiser 1] ,

2. Container & Co B.V.,

3. Container Holding B.V.,

4. [Beheer] B.V.,

eisers in het principaal cassatieberoep, tevens verweerders in het incidenteel cassatieberoep,

advocaat: C.S.G. Janssens,

tegen

Unsworth Transport International Forwarding B.V.,

verweerster in het principaal cassatieberoep, tevens eiseres in het incidenteel cassatieberoep,

advocaten: F.J.L. Kaptein en S.F. Sagel.

Partijen worden hierna aangeduid als enerzijds [eiser 1] , Container & Co, Container Holding en [Beheer] – gezamenlijk: Container c.s. – en anderzijds UTI.

1.Inleiding

Container c.s. vorderen in dit kort geding opheffing van twee door UTI op hetzelfde materiaal gelegde bewijsbeslagen. Op grond van het arrest van het hof is uitgangspunt in cassatie dat het eerste van deze beslagen is vervallen omdat de vordering in de daarbij behorende hoofdzaak – een eerder kort geding tussen partijen waarin UTI ex art. 843a (oud) Rv inzage in het materiaal vorderde – onherroepelijk is afgewezen, wegens het ontbreken van het vereiste spoedeisend belang. Container c.s. menen dat het na dat verval gelegde tweede beslag niet gelegd mocht worden, gelet op het verval van het eerste beslag. Dat standpunt hebben voorzieningenrechter en hof ongegrond geoordeeld. Container c.s. leggen dat standpunt in cassatie opnieuw voor.

In het incidenteel cassatieberoep voert UTI aan dat het hof ten onrechte een proceskostenveroordeling in het incidenteel hoger beroep heeft uitgesproken.

2.Feiten en procesverloop

2.1

In cassatie kan van de volgende feiten worden uitgegaan.^[1]

(i) [eiser 1] is tot 2021 in dienst geweest van UTI.

(ii) Eind 2021 is [eiser 1] een eigen bedrijf gestart onder de naam Container & Co.

(iii) UTI heeft [eiser 1] verweten dat hij het in zijn arbeidsovereenkomst opgenomen relatiebeding heeft geschonden. Partijen hebben onderhandeld over een minnelijke afwikkeling van dit geschil. Zij hebben op 15 februari 2021 een vaststellingsovereenkomst gesloten waarin onder meer is bepaald dat [eiser 1] tot en met 30 november 2022 geen zaken mocht doen met de in de bijlage van die overeenkomst genoemde klanten of relaties.

(iv) UTI heeft [eiser 1] verweten dat hij ook deze vaststellingsovereenkomst heeft overtreden.

(v) Op 17 februari 2023 heeft UTI, na verkregen verlof, ten laste van Container c.s. en vier werknemers van Container c.s., conservatoir bewijsbeslag gelegd (hierna: het eerste beslag). De beslagen bescheiden zijn in bewaring gegeven bij Riscon Arnhem B.V. (hierna: Riscon). De bescheiden betreffen gegevensdragers met daarop een kopie van gegevens van (onder andere) Container c.s.

(vi) Op 1 maart 2023 – binnen de in het beslagverlof bepaalde termijn – heeft UTI Container c.s. en de vier werknemers in kort geding gedagvaard en ex art. 843a (oud) Rv inzage gevorderd in de door het eerste beslag getroffen bescheiden.

(vii) Bij vonnis van 19 april 2023 heeft de voorzieningenrechter de eis van UTI afgewezen.^[2]In dit vonnis heeft de voorzieningenrechter onder meer overwogen:

“4.4 (...) Beslissend is echter dat een spoedeisend belang van UTI bij haar vordering ontbreekt. De vaststaande overtredingen geven UTI voldoende materiaal om een bodemprocedure aanhangig te maken. Daarin kan UTI, zo nodig – dat wil zeggen als de rechter van oordeel is dat en in hoeverre de bewijslast op haar rust –, inzage in bescheiden vorderen. Omdat de bescheiden reeds zijn veiliggesteld kan die bodemprocedure zonder bezwaar worden afgewacht.

4.5.

Het vorenstaande leidt ertoe dat de inzagevordering op [eiser 1] en Container & Co wordt afgewezen. Anders dan [eiser 1] en Container & Co ter zitting hebben betoogd, leidt afwijzing van de vordering niet automatisch tot opheffing van het bewijsbeslag. Op grond van artikel 704 lid 2 Rv vervalt een beslag pas van rechtswege indien de eis in de hoofdzaak wordt afgewezen en deze afwijzing in kracht van gewijsde is gegaan. Die situatie is niet aan de orde. Het bewijsbeslag blijft dus in stand en de bescheiden blijven in bewaring.”

(viii) Tegen dit vonnis heeft UTI geen hoger beroep ingesteld.

(ix) Container c.s. hebben op 24 mei 2023 UTI verzocht per ommegaande de deurwaarder en de bewaarder te instrueren de door het eerste beslag getroffen bescheiden te vernietigen. De advocaat van UTI heeft hierop laten weten dat naar zijn mening de beslagen zijn blijven liggen totdat in de bodemprocedure is beslist. Op 25 mei 2024 hebben Container c.s. UTI art. 704 Rv voorgehouden en erop gewezen dat het eerste beslag na het verstrijken van de appeltermijn op 18 mei 2023 van rechtswege zou zijn vervallen.

(x) Op 30 mei 2023 heeft UTI, na opnieuw verkregen verlof, ten laste van onder andere Container c.s. en de vier werknemers conservatoir beslag tot afgifte gelegd onder de bewaarder op de bescheiden die door het eerste beslag zijn getroffen (hierna: het tweede beslag).

(xi) Op 6 juni 2023 heeft UTI [eiser 1] gedagvaard voor de kantonrechter van de rechtbank Rotterdam en Container & Co voor de rechtbank Rotterdam over de schending van de vaststellingsovereenkomst en over inzage in de door de beslagen getroffen bescheiden.^[3]

2.2

Bij de deze procedure inleidende dagvaarding van 5 juni 2023 hebben Container c.s. UTI gedagvaard voor de voorzieningenrechter van de rechtbank Rotterdam en gevorderd dat het eerste en tweede beslag, voor zover nog nodig, worden opgeheven.

Container c.s. hebben, voor zover in cassatie nog van belang, het volgende aan hun vorderingen ten grondslag gelegd. Het eerste beslag is op grond van art. 704 lid 2 Rv van rechtswege vervallen doordat het afwijzende vonnis in de hoofdzaak onherroepelijk is geworden. Het tweede beslag is onrechtmatig of vexatoir, dan wel levert misbruik van recht op. Het tweede beslag is namelijk gelegd op het reeds vervallen eerste beslag en heeft dus niets geraakt. Het tweede beslag was in dit geval uitsluitend nog mogelijk omdat de door het eerste beslag getroffen bescheiden – ten onrechte – nog niet waren vernietigd door de bewaarder. Van deze omstandigheid heeft UTI misbruik gemaakt.^[4]

2.3

UTI heeft het verweer gevoerd dat de voorzieningenrechter in de hoofdzaak met de hiervoor in 2.1 onder (vii) weergegeven overweging dat de bescheiden zijn veiliggesteld en in bewaring kunnen blijven, een aanwijzing heeft gegeven in de zin van art. 1019c lid 2 Rv, dat inhoudt dat de rechter met een aanwijzing kan afwijken van het daar genoemde rechtgevolg dat het einde van het beslag tot een teruggaveplicht leidt. Art. 1019c lid 2 Rv is in andere dan IE-zaken van overeenkomstige toepassing. De op grond van die bepaling gegeven aanwijzing van de voorzieningenrechter komt erop neer dat een bodemprocedure kan worden afgewacht en dat het eerste beslag na het onherroepelijk worden van het vonnis in de hoofdzaak niet van rechtswege vervalt. Omdat er tussen partijen discussie is ontstaan over de afgifteplicht van de bewaarder, heeft UTI uit praktische overwegingen het tweede beslag onder de bewaarder gelegd. Alternatief was geweest dat UTI opnieuw conservatoir bewijsbeslag onder Container c.s. zelf had gelegd. Overigens heeft de bewaarder zelf ook aangegeven uitsluitend tot afgifte van de bescheiden over te gaan na een daartoe strekkende uitspraak van de rechter, aldus UTI.^[5]

2.4

De voorzieningenrechter heeft de vorderingen van Container c.s. bij vonnis van 22 juni 2023 afgewezen.^[6]De voorzieningenrechter heeft, voor zover van belang, het volgende overwogen. Niet in geschil is dat het op 1 maart 2023 aanhangig gemaakte kort geding heeft te gelden als de eis in de hoofdzaak van het eerste beslag. Het in dat kort geding gewezen vonnis is in kracht van gewijsde gegaan, zodat daarmee het eerste beslag op grond van art. 704 lid 2 Rv is komen te vervallen (rov. 4.3). Uit de hiervoor in 2.1 onder (vii) weergegeven overwegingen van dat vonnis volgt dat de voorzieningenrechter de aanwijzing ex art. 1019c lid 2 Rv heeft gegeven dat het eerste beslag niet vervalt, maar blijft liggen totdat in een bodemprocedure is beslist (rov. 4.4). Het tweede beslag is niet onrechtmatig of vexatoir en levert geen misbruik van recht op. Het beslag drukt naar zijn aard niet op de bedrijfsvoering van Container & Co en UTI heeft gekozen voor de meest praktische en minst ingrijpende rechtsmaatregel in de ontstane situatie waarin Container c.s. zich op het standpunt stelden dat het eerste beslag was vervallen (rov. 4.5). De door Container c.s. aangevoerde gronden kunnen dus niet leiden tot opheffing van het eerste of tweede beslag (rov. 4.7). Een belangenafweging valt evenmin in het voordeel van Container c.s. uit (rov. 4.8).

2.5

Container c.s. hebben tegen het vonnis van de voorzieningenrechter hoger beroep ingesteld bij het hof Den Haag. UTI heeft incidenteel hoger beroep ingesteld.

2.6

Bij arrest van 11 juni 2024 heeft het hof het vonnis van de voorzieningenrechter bekrachtigd.^[7]Het hof heeft overwogen:

“
Rechtmatigheid van het Tweede Beslag

6.4

Het hof zal eerst de grieven 4 en 5 behandelen. Het hof stelt daarbij voorop dat blijkens onder andere de e-mail van Riscon van 1 juni 2023 het Tweede Beslag dezelfde bescheiden heeft getroffen als die reeds door het Eerste Beslag waren getroffen en die Riscon als bewaarder onder zich had. Het Tweede Beslag rust op de bescheiden die de bewaarder nog altijd ter bewaring onder zich heeft, welke bewaring is bevolen bij het verlof tot het leggen van het Tweede Beslag (productie 10 kort geding dagvaarding).

6.5

De grieven 4 en 5 betogen in de kern dat het Tweede Beslag moet worden opgeheven omdat UTI het Tweede Beslag heeft gelegd terwijl het Eerste Beslag van rechtswege was komen te vervallen door een omissie aan de zijde van UTI (volgens Container c.s. door hetzij hoger beroep tegen [het vonnis van 19 april 2023] achterwege te laten, hetzij door niet tijdig de eis in de hoofdzaak aanhangig te maken) en de beslagen bescheiden door toedoen of nalaten van UTI niet waren vernietigd. Het Tweede Beslag is daarom onrechtmatig, levert misbruik van recht op of moet als vexatoir worden aangemerkt en moet om die reden worden opgeheven, aldus Container c.s.

6.6

Voor de beoordeling of het Tweede Beslag om de voornoemde redenen moet worden opgeheven gaat het hof er veronderstellenderwijs vanuit dat – zoals Container c.s. heeft betoogd maar UTI heeft betwist – het Eerste Beslag al was vervallen op het moment dat het Tweede Beslag werd gelegd. Het hof is echter van oordeel dat zelfs als het Eerste Beslag vervallen zou zijn geweest, het Tweede Beslag dat UTI in verband met de tussen partijen ontstane onenigheid hierover zekerheidshalve heeft doen leggen, niet reeds om die reden onrechtmatig is. Dat geldt ook voor het met het oog daarop niet meewerken van UTI aan de gevorderde vernietiging van de eerder beslagen bescheiden. Geen rechtsregel verzet zich immers tegen de mogelijkheid om opnieuw beslag te leggen als door een fout of anderszins het eerdere beslag is komen te vervallen. Een en ander laat onverlet dat Container c.s. op haar beurt in kort geding opheffing van het nieuwe beslag kan vorderen.

6.7

UTI heeft verder voldoende openheid gegeven aan de rechter bij de verlofaanvraag voor het leggen van het Tweede Beslag over de reden waarom en het doel waarvoor zij nogmaals tot beslaglegging wilde overgaan. De voorzieningenrechter heeft hierover onder 4.6 van [het vonnis van 22 juni 2023] overwogen dat UTI bij het verzoek tot verlof voor het leggen van het Tweede Beslag de rechter voldoende heeft voorgelicht over het dispuut dat tussen partijen was ontstaan over de uitleg van [het vonnis van 19 april 2023] en waarbij Container c.s. zich op het standpunt stelde dat het Eerste Beslag was komen te vervallen. Hiertegen heeft Container c.s. geen grief aangevoerd zodat daarmee vaststaat dat UTI bij het verzoek om verlof voor het Tweede Beslag de waarheidsplicht van art. 21 Rv niet heeft geschonden.

6.8

Ook de overige door Container c.s. aangevoerde gronden leiden niet tot het oordeel dat het Tweede Beslag onrechtmatig is gelegd, uitgaande van de omstandigheid dat het Eerste Beslag al vervallen was. Container c.s. verwijt UTI dat zij in dat geval “volledig opnieuw bewijsbeslag” had moeten leggen teneinde een proceseconomische overweging te maken die er toe zou hebben geleid dat van beslaglegging zou worden afgezien, omdat zij reeds genoeg bewijs heeft, er geen aanwijzing is dat er meer overtredingen zouden zijn en daarom een redelijke aanleiding voor het leggen van beslag ontbrak. Het hof acht dit verwijt niet gegrond. Van UTI mag immers worden verwacht dat zij het instrument van de beslaglegging slechts aanwendt voor het doel dat zij beoogt te bereiken (art. 3:13 BW). In dit geval was dat het zekerstellen van de reeds beslagen bescheiden die zich bij de bewaarder bevonden. Het Tweede Beslag heeft zich daartoe ook beperkt. In redelijkheid valt niet in te zien dat Container c.s. opnieuw (al dan niet met behulp van deurwaarder en politie) ten kantore van de vennootschappen van Container c.s. of ten huize van [eiser 1] voor diezelfde bescheiden beslag had moeten leggen. Evenmin valt in te zien dat Container [c.s.] hierdoor in een dermate zwaarwegend processueel belang zou zijn geschaad dat dit het beslag onrechtmatig maakt en tot opheffing van het beslag moet leiden. Container c.s. heeft haar bezwaar dat een redelijke aanleiding voor dit (Tweede) beslag ontbreekt immers in de onderhavige procedure tot opheffing van het beslag ter toetsing kunnen voorleggen.

6.9

Container c.s. heeft verder nog aangevoerd dat het Tweede Beslag op haar bedrijfsvoering drukt vanwege het feit dat de containermarkt een ‘ons-kent-ons’ wereld is waarin het Eerste Beslag mede door publiciteit van UTI ter kennis is gekomen van klanten en waarbij geldt dat hoe langer de procedure duurt, hoe meer klanten orders afzeggen waardoor haar omzet terugloopt. UTI heeft deze stelling betwist en Container c.s. heeft dit verder niet gemotiveerd met nadere stukken of informatie. Het hof is daarom van oordeel dat de mogelijke druk op de bedrijfsvoering in voornoemde zin dan wel de mogelijke reputatieschade onvoldoende gewicht in de schaal legt om te komen tot de verweten onrechtmatigheid van het Tweede Beslag. Verder laat de opheffing van het beslag onverlet het voortduren van de aanhangige bodemprocedures en brengt dit geen verandering in de gestelde reputatieschade die het gevolg zou zijn van de procedures tussen partijen. De kantonrechter heeft verder terecht overwogen dat er geen bedrijfsmiddelen van Container c.s. zijn beslagen maar enkel kopieën van haar administratie zijn gemaakt die in bewaring zijn gesteld. Ook in die zin is het nadeel dat Container c.s. van het Tweede Beslag ondervindt beperkt en leidt dit niet tot het oordeel dat het Tweede Beslag onrechtmatig of vexatoir is of dat er sprake is van misbruik van recht en het hof om die reden tot opheffing van het beslag moet overgaan.”

2.7

Vervolgens heeft het hof de wederzijdse belangen afgewogen en ook op die grondslag de vordering van Container c.s. niet toewijsbaar geoordeeld (rov. 6.10-6.12). Het hof heeft overwogen dat de incidentele grieven van UTI geen behandeling behoeven nu die niet tot een wijziging van het dictum van het vonnis van de voorzieningenrechter kunnen leiden (rov. 6.16). Het hof heeft UTI veroordeeld in de proceskosten van het incidenteel hoger beroep (rov. 6.19 en het dictum).

2.8

Container c.s. hebben tijdig cassatieberoep ingesteld tegen het arrest van het hof.^[8]UTI heeft bij verweerschrift geconcludeerd tot verwerping van het beroep en deels voorwaardelijk en deels onvoorwaardelijk incidenteel cassatieberoep ingesteld. Container c.s. hebben geconcludeerd tot verwerping van het incidenteel cassatieberoep. Partijen hebben ieder hun standpunt schriftelijk doen toelichten. Container c.s. hebben gerepliceerd. UTI heeft afgezien van dupliek.

3.Bespreking van het cassatiemiddel in het principaal beroep

3.1

Het middel is gericht tegen het oordeel van het hof in rov. 6.6-6.9 dat, ervan uitgaande dat het eerste beslag al was vervallen op het moment dat het tweede beslag werd gelegd, het tweede beslag niet onrechtmatig of vexatoir is, en geen misbruik van recht oplevert. Het middel klaagt dat dit oordeel blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, althans onvoldoende is gemotiveerd. Het middel betoogt dat het tweede beslag onrechtmatig is en misbruik van recht oplevert, omdat UTI, nadat het eerste beslag van rechtswege was vervallen, heeft geweigerd mee te werken aan de vernietiging van de door het eerste beslag getroffen bescheiden, met het doel daarop opnieuw beslag te leggen.

Toepasselijke regels op bewijsbeslag

3.2

In deze zaak is het recht van toepassing zoals dat gold vóór de inwerkingtreding van de Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht per 1 januari 2025, welke wet een nieuwe regeling van het bewijsbeslag en de inzagevordering bevat.^[9]Onder het oude recht is de mogelijkheid tot het leggen van (conservatoir) bewijsbeslag in andere dan IE-zaken aanvaard in de
[…]-uitspraak van de Hoge Raad.^[10]Volgens die uitspraak kan de grondslag voor dat beslag worden gevonden in de art. 730 en 843a (oud) Rv. De art. 1019a leden 1 en 3, 1019b leden 3 en 4, en 1019c Rv zijn volgens de uitspraak, voor zover nodig, overeenkomstig van toepassing.

3.3

Onder het nieuwe, op 1 januari 2025 in werking getreden recht is de mogelijkheid om bewijsbeslag te leggen in andere zaken dan IE-zaken geregeld in de art. 205-206 Rv. De specifieke regeling voor IE-zaken van de art. 1019b en 1019c Rv is blijven gelden.^[11]De regeling van het inzagerecht van art. 843a (oud) Rv is komen te vervallen.^[12]In plaats daarvan geldt de regeling van de art. 194-196 Rv. Hierna zal ook op het nieuwe recht worden ingegaan.

Eis in hoofdzaak, verval beslag bij in kracht van gewijsde gaan afwijzing

3.4

Uit art. 700 lid 3 Rv volgt dat een conservatoir beslag vervalt als niet binnen de door de voorzieningenrechter bepaalde termijn een eis in de hoofdzaak is ingesteld. Aldus dwingt de wet de beslaglegger om op korte termijn een procedure te beginnen waarin wordt nagegaan of het recht waarvoor het beslag is gelegd, daadwerkelijk bestaat.^[13]Art. 704 lid 2 Rv bepaalt dat als de eis in de hoofdzaak wordt afgewezen en deze afwijzing in kracht van gewijsde is gegaan, het conservatoir beslag van rechtswege vervalt. Deze bepaling beoogt te voorkomen dat een beslag blijft liggen “als het zijn zin heeft verloren”.^[14]

Voor het conservatoir bewijsbeslag in IE-zaken bepaalt art. 1019c lid 2 Rv dat het beslag van rechtswege vervalt zodra in de hoofdzaak is beslist en de beslissing in kracht van gewijsde is gegaan. Dit artikel bevat aldus een regeling voor zowel het geval dat de eis in de hoofdzaak is afgewezen, als het geval dat de eis in de hoofdzaak is toegewezen. De afwijking die art. 1019c lid 2 Rv daarmee bevat van de regeling van art. 704 lid 2 Rv, vindt zijn grond in de functie van het bewijsbeslag, namelijk uitsluitend het veiligstellen van bewijsmateriaal met het oog op een procedure waarin dat materiaal gebruikt wordt. Zowel na een toewijzende als na een afwijzende definitieve beslissing in de ‘hoofdzaak’ (dus: die procedure) bestaat daarom in beginsel niet langer de behoefte aan het bewaren van het in beslag genomen bewijsmateriaal.^[15]

Met ‘hoofdzaak’ in art. 1019c lid 2 Rv wordt dan ook bedoeld de procedure waarin vorderingen gebaseerd op de gestelde onrechtmatige inbreuk geldend worden gemaakt, zoals een verbods- of schadeprocedure, en het beslagen bewijsmateriaal wordt gebruikt.^[16]Het ligt echter voor de hand dat het bewijsbeslag ook ten einde komt als eerder al onherroepelijk door de rechter is beslist dat geen recht op kennisneming van het beslagen bewijsmateriaal bestaat en daarmee duidelijk is dat het bewijsbeslag verder geen zin meer heeft. Voor het bewijsbeslag in IE-zaken is dit niet in de wettelijke regeling bepaald. De rechter zal echter desgevorderd de opheffing van het beslag kunnen bevelen als hij kennisneming niet toelaatbaar oordeelt.

Voor andere dan IE-zaken wordt voor het recht van vóór 1 januari 2025 vaak aangenomen dat ook de inzagevordering ex art. 843a (oud) Rv, eventueel in kort geding,^[17]als een hoofdzaak kan gelden voor het bewijsbeslag. Dat ligt ook bepaald voor de hand omdat die procedure tot de definitieve beslissing leidt of over de betrokken bescheiden of informatie kan worden beschikt ten behoeve van een daarna te beginnen procedure. De beslaglegger zal na die beslissing: óf weten dat hij geen recht op kennisneming heeft, óf (veelal) beschikken over die informatie of kopieën van die bescheiden. Daarmee is er na die beslissing geen reden meer om het bewijsbeslag nog langer te laten voortduren. Het bewijsbeslag heeft bij een inzagevordering ex art. 843a (oud) Rv die uitsluitend erop is gericht om door een dergelijke beslissing de relevante informatie te verkrijgen, alléén de functie om de kennisneming en verkrijging van de gegevens die zijn vervat in de betrokken bescheiden, veilig te stellen tot die beslissing onherroepelijk is. Daarmee is het instellen van die vordering in dat geval aan te merken als de hoofdzaak.^[18]

Het voorgaande is anders als het gaat om bewijsbeslag op zaken of op bescheiden ten aanzien waarvan eerst de vraag is of daarvan kennis mag worden genomen en die daarna nog aan de rechter in een volgende procedure moeten kunnen worden getoond als bewijsmateriaal (dat kunnen ook bescheiden zijn, bijvoorbeeld als het van belang is om naar originelen te kijken). Uit het in voetnoot 16 genoemde arrest
Organik/Dowlijkt te volgen dat in dat laatste geval het beslag na een beslissing over de mogelijkheid tot kennisneming voortduurt op grond van een analoge toepassing van art. 1019c lid 2 Rv (rov. 6.1.3 van dat arrest).

3.5

De regeling van een en ander in het nieuwe bewijsrecht komt overeen met hetgeen in het oude recht geldt. Art. 205 lid 4 Rv bepaalt dat het bewijsbeslag vervalt als de hoofdzaak niet tijdig is aangebracht. Over wat de ‘hoofdzaak’ in dit verband is, is de wet niet duidelijk. De toelichting zegt:

“De eis in de hoofdzaak zal bij het bewijsbeslag vaak bestaan in een verzoek om een voorlopige bewijsverrichting, in het bijzonder een verzoek om inzage als bedoeld in artikel 204 (nieuw). Het verzoek kan ook het gelasten van een onderzoek van de in beslag genomen gegevens door een deskundige zijn als bedoeld in artikel 202 (nieuw). De eis in de hoofdzaak is niet beperkt tot een verzoek om een of meer voorlopige bewijsverrichtingen. Ook een vordering tot schadevergoeding is denkbaar.”^[19]

De eis in de hoofdzaak kan dus uit verschillende vorderingen bestaan bij het bewijsbeslag, volgens de toelichting. Het ligt voor de hand om ook in dit verband van de algemene wettelijke betekenis van ‘hoofdzaak’ uit te gaan, dus van een procedure waarin wordt nagegaan of het recht waarvoor het beslag is gelegd, daadwerkelijk bestaat (zie hiervoor in 3.4 eerste alinea). De toelichting is daarmee immers in overeenstemming. Art. 206 lid 3 Rv (dat net als art. 700 lid 3 Rv eerst het geval noemt dat het beslag wordt gelegd tijdens een aanhangige procedure) bepaalt:

“Het beslag vervalt van rechtswege zodra de rechter in de aanhangige procedure of in de ingestelde hoofdzaak heeft beslist dat geen recht op kennisneming van de in beslag genomen gegevens of zaken bestaat en deze beslissing in kracht van gewijsde is gegaan. Heeft de rechter beslist dat recht op kennisneming bestaat, dan vervalt het beslag van rechtswege zodra het vonnis of de beschikking in de procedure waarin de in beslag genomen gegevens of zaken tot bewijs kunnen dienen, in kracht van gewijsde is gegaan. (…)”

Deze passage is als volgt toegelicht (voetnoot weggelaten):

“Het voorgestelde artikel 206, derde lid, regelt wanneer het bewijsbeslag eindigt. Daarbij moet worden onderscheiden tussen de situatie waarin de rechter in de aanhangige procedure (op het incidentele verzoek tot inzage) of op de ingestelde eis in de hoofdzaak (bijvoorbeeld het verzoek tot een of meer voorlopige bewijsverrichtingen) heeft beslist dat geen recht op kennisneming van de inhoud van het in beslag genomen bewijsmateriaal bestaat en de situatie waarin dat recht naar het oordeel van de rechter wel bestaat. Als de rechter in de lopende procedure of in de aanhangig gemaakte hoofdzaak afwijzend heeft beslist op het verzoek om inzage (de eerste situatie), vervalt het beslag automatisch («van rechtswege») als die afwijzende beslissing onherroepelijk is geworden («in kracht van gewijsde is gegaan»).

Heeft de rechter het verzoek om inzage toegewezen en beslist dat de verzoeker de in beslag genomen gegevens of zaken mag gebruiken voor bewijslevering in een procedure (de tweede situatie), dan blijft het bewijsbeslag liggen totdat de rechter uitspraak heeft gedaan in de procedure over de vordering of het verzoek waarvoor het bewijsmateriaal is veiliggesteld. Zodra die uitspraak in kracht van gewijsde is gegaan, vervalt het beslag van rechtswege. Het moment waarop het bewijsbeslag vervalt, sluit aan bij de regeling voor IE-zaken in artikel 1019c en waarborgt dat het in beslag genomen bewijsmateriaal intact blijft totdat in het materiële geschil tussen partijen over de hoofdvordering, bijvoorbeeld een vordering tot vergoeding van schade, definitief door de rechter is beslist. De toewijzende beslissing van de rechter op het verzoek tot kennisneming van het in beslag genomen bewijsmateriaal levert een executoriale titel tot inzage, afgifte of uittreksel daarvan op. Het conservatoir gelegde bewijsbeslag gaat dan over in de executoriale fase, overeenkomstig artikel 704, eerste lid, artikel 735, tweede lid, en artikel 861, tweede lid.”^[20]

Verval beslag in deze zaak

3.6

In deze zaak is niet in geschil dat de eis in de hoofdzaak met betrekking tot het eerste bewijsbeslag de vordering tot inzage was van UTI, die de voorzieningenrechter bij vonnis van 19 april 2023 heeft afgewezen wegens het ontbreken van spoedeisend belang, en dat dit vonnis in kracht van gewijsde is gegaan.^[21]De veronderstelling dat het eerste beslag is vervallen, is op zichzelf dus begrijpelijk, want in overeenstemming met de tekst van art. 704 lid 2 Rv. Nu het bij het bewijsbeslag kennelijk alleen ging om de informatie (zie hetgeen waarop blijkens het hiervoor in 2.1 onder (v) vermelde beslag is gelegd) – en enkel toepassing van art. 843a (oud) Rv kennelijk dus al voldoende was voor UTI – ligt het ook voor de hand om (uitsluitend) het eerste kort geding als de hoofdzaak in de zin van art. 704 lid 2 Rv te beschouwen (zie hiervoor in 3.4 vierde alinea). De afwijzing van de vordering in kort geding wegens het ontbreken van een spoedeisend belang kan echter moeilijk worden gezien als een voldoende grond om het beslag te laten vervallen, zeker als – zoals in dit geval aan de orde is – de voorzieningenrechter tot het oordeel is gekomen dat een spoedeisend belang ontbreekt wegens het feit dat inzage nog mogelijk is in de procedure waarin het bewijsmateriaal gebruikt moet worden. Het oordeel van de voorzieningenrechter in dit kort geding dat het vonnis in het eerste kort geding aldus valt te begrijpen dat daarin met analoge toepassing van art. 1019c lid 2 Rv (zoals bepaald in de
[…]-uitspraak) is beslist dat het bewijsbeslag blijft voortduren tot die procedure, ligt dan ook bepaald als redelijke beslissing voor de hand. Ik zou overigens menen dat art. 704 lid 2 Rv überhaupt niet van toepassing is in een geval als het onderhavige, omdat duidelijk is dat die bepaling niet bedoeld is voor een vonnis in kort geding zoals hier en dus niet op een dergelijk vonnis kan worden betrokken. Het is immers evident dat het voortduren van het beslag na een dergelijk vonnis wel degelijk zin heeft, anders dan wat de ratio van het verval ex art. 704 lid 2 Rv vormt (zie voor die ratio hiervoor in 3.4 eerste alinea).

Voor dit laatste – art. 704 lid 2 Rv is in een geval zoals hier niet van toepassing – kan ook worden gewezen op de regeling van het nieuwe recht. Art. 206 lid 3 Rv bevat klaarblijkelijk een lex specialis ten opzichte van – het ingevolge art. 205 lid 1 Rv in beginsel van overeenkomstige toepassing op het bewijsbeslag zijnde – art. 704 lid 2 Rv. Vergelijk voor dit karakter van art. 206 lid 3 Rv hetgeen hiervoor in 3.5 is opgemerkt en weergegeven. Toepassing van art. 206 lid 3 Rv zou in dit geval niet tot verval van het beslag leiden. In het vonnis in het eerste kort geding is immers niet beslist dat geen recht op kennisneming bestaat van de in beslag genomen gegevens of zaken, waardoor het beslag ex art. 206 lid 3 Rv zou zijn vervallen.

Zoals hiervoor bleek, moet in cassatie echter uitgangspunt zijn dat het eerste beslag is vervallen.

Verplichting tot afgifte of vernietiging na verval van beslag

3.7

Verval van een conservatoir beslag op de voet van art. 704 lid 2 Rv of art. 1019c lid 2 Rv vindt plaats van rechtswege. Als een gerechtelijk bewaarder is aangesteld – wat in de regel door de rechter gebeurt en ook in dit geval door de rechter is gebeurd (art. 854 Rv) –, is deze verplicht tot teruggave van de zaken of bescheiden (art. 860 lid 2 Rv en art. 1019c lid 2 Rv).^[22]De rechter kan desgevorderd anders bepalen (art. 1019c lid 2 Rv). Voor het nieuwe bewijsrecht bepaalt art. 206 lid 3 Rv in dezelfde trant:

“(…) De in beslag genomen gegevens of zaken worden onverwijld teruggegeven aan degene onder wie het beslag is gelegd onder gelijktijdige vernietiging van alle kopieën. Als de in beslag genomen gegevens of zaken in gerechtelijke bewaring zijn gegeven, is de bewaarder verplicht tot afgifte daarvan aan degene onder wie het beslag is gelegd. De rechter kan op verzoek van partijen of ambtshalve anders bepalen en nadere aanwijzingen geven.”

In de toelichting is over deze passage opgemerkt:

“Zodra de beslaggrond is weggevallen (omdat geen recht op kennisneming bestaat of omdat het bewijs is gebruikt voor de onderbouwing van de vordering in de hoofdzaak) en het beslag is vervallen, moeten de in beslag genomen gegevens of zaken onverwijld, dus zonder onredelijke of onnodige vertraging, worden teruggegeven aan degene onder wie het beslag is gelegd. Eventueel gemaakte kopieën en elektronisch opgeslagen gegevens moeten gelijktijdig worden vernietigd. Het niet naleven van deze verplichting kan tot schadeplichtigheid leiden. Als de in beslag genomen gegevens of zaken in gerechtelijke bewaring zijn gegeven, is de bewaarder verplicht tot afgifte van de gegevens of zaken aan de beslagene. De rechter kan op verzoek van partijen of ambtshalve bij het vervallen van het beslag anders bepalen, bijvoorbeeld dat vernietiging door de verzoeker van de in beslag genomen gegevens niet nodig is, en verder de aanwijzingen geven die hij geraden acht, bijvoorbeeld dat de beslagene of een vertegenwoordiger aanwezig mag zijn bij het vernietigen van de door de verzoeker verkregen digitale bestanden.”^[23]

De regeling van art. 206 lid 3 Rv is wat breder dan die van de voorheen bestaande regelingen, omdat de regeling van art. 206 lid 3 Rv zich mede richt tot in die bepaling niet nader genoemde anderen dan de gerechtelijk bewaarder, namelijk anderen dan die bewaarder die de inbeslaggenomen bescheiden of zaken onder zich hebben. Die anderen kunnen met name zijn de deurwaarder en derden onder wie de zaken of bescheiden zich al bevonden en bij wie deze bij het leggen van het beslag door de deurwaarder zijn gelaten.

De wet legt de verantwoordelijkheid voor de teruggave dus in de eerste plaats bij de bewaarder en de deurwaarder. Uiteraard dient ook de beslaglegger, voor zoveel nodig, mee te werken aan c.q. het nodige te doen voor de teruggave dan wel (als dat wordt gewenst, zoals in dit geval) vernietiging van de zaken en bescheiden. Dat geldt, naar valt aan te nemen, ook naar het hier toepasselijke oude recht. De beslaglegger draagt immers als zodanig mede een verantwoordelijkheid voor de rechtmatige afwikkeling van het vervallen of opgeheven beslag. Dit volgt ook uit hetgeen voor andere van dergelijke gevallen is geregeld in de wet. Art. 727 Rv bepaalt bijvoorbeeld voor conservatoir beslag op onroerende zaken dat als de eis in de hoofdzaak niet tijdig is ingesteld, de beslaglegger verplicht is om de inschrijving van het beslag in de openbare registers onverwijld te doen doorhalen, op straffe van schadevergoeding.^[24]

Wanneer is sprake van tekortschieten door de beslaglegger in deze verplichting?

3.8

Bij gebreke van een wettelijke bepaling die wat anders inhoudt, valt aan te nemen dat de in het voorgaande weergegeven verantwoordelijkheid van de beslaglegger een gewone verplichting inhoudt om het nodige te doen voor zover dat op zijn weg ligt en dat deze wat betreft aansprakelijkheid dus een gewone schuldaansprakelijkheid betreft. Dat betekent dat de beslaglegger van de niet-teruggave of niet-vernietiging in de gegeven omstandigheden een verwijt van laakbaar handelen moet kunnen worden gemaakt (hij moet anders hebben gehandeld dan hij in de gegeven omstandigheden had behoren te doen). Er is geen sprake van een aansprakelijkheid buiten schuld. Is de niet-teruggave of niet-vernietiging een gevolg van het handelen van de deurwaarder of van de gerechtelijk bewaarder en berust dat handelen niet op een instructie van de beslaglegger of het ontbreken van een instructie van de beslaglegger die er wel had moeten zijn, dan is er geen verwijtbare gedraging van de beslaglegger. Het handelen van de deurwaarder of de gerechtelijk bewaarder – die beide een zelfstandige, onafhankelijke positie innemen, met een eigen wettelijke verantwoordelijkheid, en die dus niet zonder meer ondergeschikt zijn aan de beslaglegger^[25]– valt niet zonder meer toe te rekenen aan de beslaglegger op de grond dat hij de opdrachtgever van het beslag is.^[26]

3.9

Anders dan het middel tot uitgangspunt neemt in het voetspoor van het standpunt van Container c.s. in feitelijke instanties, brengt het enkele verval van een bewijsbeslag dus niet mee dat de beslaglegger zonder meer de verplichting heeft om ervoor zorg te dragen dat de in beslag genomen zaken of bescheiden aanstonds worden teruggegeven of vernietigd. Daarvoor kan hij niet zorgdragen, want hij heeft de zaken of bescheiden niet onder zich en hij is ook niet primair verantwoordelijk voor de teruggave of vernietiging. Een en ander is als gezegd de taak van de deurwaarder, de bewaarder of de andere derde die de zaken of bescheiden onder zich heeft en bij wie ze na het beslag zijn gelaten. Of de beslaglegger een verwijt te maken valt van het feit dat deze personen tekortschieten in de uitvoering van die teruggave- of vernietigingsplicht, hangt, gelet op het hiervoor in 3.8 opgemerkte, af van de omstandigheden van het geval. Nodig is dat de beslaglegger ter zake een verwijt van zijn handelen kan worden gemaakt, gelet op zijn verantwoordelijkheid voor de teruggave of vernietiging.

Toepassing in deze zaak

3.1

In deze zaak zijn de door het eerste beslag getroffen bescheiden in bewaring gegeven aan Riscon als gerechtelijk bewaarder. De verplichting tot afgifte dan wel vernietiging van de beslagen bescheiden rustte dus op Riscon. Op 25 mei 2023 hebben Container c.s. de deurwaarder en de bewaarder verzocht de bescheiden te vernietigen.^[27]Daarop heeft de bewaarder eerst op 1 juni 2023 gereageerd, met het bericht dat het tweede beslag was gelegd op de desbetreffende bescheiden.^[28]Nadat Container c.s. Riscon aansprakelijk hadden gesteld voor de schade die Container c.s. lijden ten gevolge van het niet-vernietigen van de door het eerste beslag geraakte bescheiden,^[29]heeft de bewaarder op 5 juni 2023 aan Container c.s. bericht:

“Sorry, ik heb geen opdracht gekregen van de rechter om te vernietigen. Pas dan mag ik het doen. Tegen van alles wat advocaten met elkaar wisselen en waar de rechter iets van vindt is beroep mogelijk. Ik ga daar niet over. Wil je dat ik ga vernietigen, ga naar de rechter en verzoek daarom. Daar werk ik graag aan mee.”^[30]

Zoals hiervoor in 2.1 onder (ix) vermeld, hebben Container c.s. voorts op 24 mei 2023 aan UTI verzocht om de deurwaarder en de bewaarder te instrueren om de bescheiden te vernietigen^[31]en heeft UTI daarop laten weten van mening te zijn dat het beslag niet is vervallen.^[32]Dit meningsverschil vormt als gezegd mede onderwerp van dit kort geding.

3.11

Container c.s. menen niet alleen dat UTI de bescheiden onmiddellijk had moeten (laten) vernietigen in verband met het verval van het eerste beslag, maar ook dat zij geen nieuw beslag meer mocht leggen op de bescheiden, zoals zij met het tweede beslag hebben gedaan. Dat vormt de voornaamste inzet van dit kort geding. Container c.s. erkennen dat een tweede beslag op zichzelf wel mogelijk was (onderdeel 1.1 van het middel). Omdat UTI de bescheiden moest vernietigen, mocht UTI daarop echter geen tweede beslag leggen en moet dat beslag worden opgeheven, zo begrijp ik hun standpunt. Container c.s. verwijzen daarvoor naar de art. 704 lid 2 en 1019c lid 2 Rv, maar daar staat dat niet. Art. 704 lid 2 Rv bevat in het geheel niets hierover en art. 1019c lid 2 Rv houdt slechts in dat de beslagen zaken moeten worden teruggegeven
door de bewaarderen bevat evenmin iets over een tweede beslag. Het standpunt van Container c.s. komt er dus op neer dat dit gevolg op een andere grond heeft te gelden.

Geen tweede beslag?

3.12

Het hof heeft dat standpunt terecht verworpen in rov. 6.6. Zoals het hof daar overweegt en het middel als gezegd zelf al uitdrukkelijk erkent in onderdeel 1.1 – met de opmerking dat het hof dit met juistheid heeft overwogen –, verzet geen rechtsregel zich tegen een nieuw beslag als door een fout of om een andere reden een eerder beslag op dezelfde zaken of bescheiden is komen te vervallen. Een beslag is een conserverende dan wel op executie van een titel gerichte maatregel die in beginsel zo nodig herhaald kan worden toegepast, eventueel op dezelfde goederen en onder dezelfde persoon. Zo heeft de Hoge Raad bijvoorbeeld in het kader van de betwisting van een door de derde-beslagene afgegeven buitengerechtelijke verklaring geoordeeld dat het de beslaglegger, behoudens misbruik van bevoegdheid, vrijstaat om – na derdenbeslag te hebben gelegd zonder de daarbij afgelegde buitengerechtelijke verklaring (tijdig) te betwisten – opnieuw ten laste van dezelfde schuldenaar onder dezelfde derde beslag te doen leggen en de naar aanleiding van dat latere beslag afgelegde buitengerechtelijke verklaring in rechte te betwisten.^[33]Het gaat om een algemene regel. Als het gaat om onder de wederpartij beslagen zaken, geldt bijvoorbeeld hetzelfde. Die zaken kunnen opnieuw worden beslagen.^[34]Uiteraard kan de beslagen vordering lager zijn dan bij het eerste beslag (maar ook hoger) en kunnen zaken zijn verdwenen, maar dat doet aan het rechtens bestaan en aan de aanvaardbaarheid van de mogelijkheid van een tweede beslag niet af. Een tweede beslag is natuurlijk wel onmogelijk als dat volgt uit de rechterlijke beslissing die is gegeven over het eerste beslag, maar dat geval doet zich in deze zaak niet voor. Ook kan sprake zijn van misbruik van bevoegdheid of onrechtmatigheid, maar daarvoor zijn bijzondere omstandigheden nodig, gelet op de in beginsel bestaande mogelijkheid van een nieuw beslag.

Dat de beslagen goederen na verval of opheffing van een beslag steeds moeten worden teruggegeven voor zover zij krachtens uitsluitend het beslag onder een ander berusten dan degen tegen wie het beslag zich richt, betekent allicht niet dat een herhaald beslag op die goederen niet mogelijk zou zijn. Integendeel, het herhaalde beslag brengt juist mee dat de door het verval of de opheffing ontstane teruggaveplicht onmiddellijk weer vervalt. Als de beslaglegger snel genoeg beslag legt, kan hij de feitelijke naleving van de teruggaveplicht dus voor zijn. Gelet op de in beginsel bestaande mogelijkheid om herhaald beslag te leggen, is daar niets onrechtmatigs aan en levert dat geen misbruik van bevoegdheid op. Het is met name dit punt dat in het standpunt van Container c.s. lijkt te worden miskend. Ik zou menen dat als de beslaglegger de teruggave zelf in de hand heeft, hij deze zelfs een korte tijd mag ophouden om opnieuw beslag te leggen. Het nieuwe beslag kan denk ik óók dat ophouden rechtvaardigen. Ik zou dan ook menen dat het woord ‘onverwijld' in art. 206 lid 3 Rv niet voor deze bijzondere situatie is geschreven. Uiteraard is ook het hier (in deze alinea) opgemerkte weer anders als dat volgt uit de rechterlijke beslissing die is gegeven over het eerste beslag – wat hier dus niet aan de orde is – of als sprake is van bijzondere omstandigheden, waardoor sprake is van misbruik van bevoegdheid of onrechtmatigheid. Voorts valt te bedenken dat voor het tweede beslag opnieuw verlof nodig is, dat de beslaglegger daarbij de voorzieningenrechter op grond van art. 21 Rv volledig zal moeten informeren over het eerste beslag en de afloop daarvan^[35]– aan welke plicht UTI in dit geval naar de niet bestreden vaststelling van de voorzieningenrechter in rov. 4.6 heeft voldaan (zie rov. 6.7 van het arrest van het hof) – en dat er dus steeds een voorafgaande rechterlijke controle op het herhaalde beslag plaatsvindt, terwijl er bovendien steeds een kort geding tegen het herhaald beslag (en de niet-teruggave of niet-vernietiging) kan plaatsvinden, zoals deze zaak laat zien.

3.13

Het hof heeft in deze zaak niet behoeven te oordelen dat het enkele feit dat UTI instructie tot vernietiging had kunnen en wellicht zelfs ook had moeten geven, een bijzondere omstandigheid oplevert die het beslag onrechtmatig of misbruik van bevoegdheid doet zijn. UTI had het tweede beslag immers eenvoudig al kunnen leggen vóórdat het vonnis van het eerste kort geding onherroepelijk werd en het eerste beslag in de visie van Container c.s. verviel. Zij had dat ook onmiddellijk naar aanleiding van het hiervoor in 3.10 genoemde bericht van Container c.s. van 24 mei 2023 kunnen doen. In dat geval had zij (redelijkerwijs) hoe dan ook niets behoeven te ondernemen om te bewerkstelligen dat de bescheiden zouden worden vernietigd. Zij wilde en mocht in dat geval immers een nieuw beslag leggen – waardoor teruggave of vernietiging van de bescheiden niet meer aan de orde was – wat (ook) kon rechtvaardigen dat zij niets ondernam om tot vernietiging te geraken. In deze zaak is wat meer tijd verstreken, maar dat maakt een en ander in de omstandigheden van dit geval niet wezenlijk anders, zeker niet nu UTI meende en in elk geval redelijkerwijs kon menen dat het eerste beslag nog gold (zie hetgeen hiervoor in 3.6 is opgemerkt).

Ook had UTI er juist voor kunnen kiezen om, zoals Container c.s. van haar verlangden, er bij de bewaarder op aan te dringen om de beslagen bescheiden te vernietigen en om opnieuw bewijsbeslag te leggen onder Container c.s. zelf. Zoals blijkt uit hetgeen het hof in rov. 6.8 overweegt, achten Container c.s. dat op zichzelf een reële mogelijkheid voor UTI (UTI zou dan hetzelfde materiaal in beslag hebben kunnen nemen). Container c.s. hebben aangevoerd dat UTI daarvan dan zou hebben afgezien, omdat UTI al genoeg bewijsmateriaal zou hebben, maar in het licht van deze door Container c.s. erkende mogelijkheid valt moeilijk in zien dat het opnieuw leggen van beslag door UTI op de bescheiden onder de bewaarder onrechtmatig was of misbruik van bevoegdheid opleverde. Zoals het hof terecht overweegt in rov. 6.8, was een beslag onder de bewaarder juist zowel voor Container c.s. als voor UTI minder belastend.

Overigens lijken Container c.s. ook onvoldoende te hebben aangevoerd om te kunnen aannemen dat het UTI valt te verwijten dat de bescheiden niet door de bewaarder zijn vernietigd. Als gezegd was die vernietiging in de eerste plaats aan de bewaarder, die door de rechter is aangesteld en aan wie Container c.s. ook rechtstreeks om die vernietiging hebben gevraagd. De stellingen van Container c.s. houden wat UTI betreft slechts in dat zij Riscon had moeten instrueren om de bescheiden te vernietigen. Als gezegd had UTI echter geen instructiebevoegdheid jegens Riscon en is onduidelijk waarom zij zonder meer verantwoordelijk kan worden gesteld voor het handelen van Riscon. Bovendien kon UTI als gezegd te goeder trouw menen dat het eerste beslag nog gold.

Het oordeel van het hof geeft dus geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk. Alle klachten van het middel lopen daarop stuk.

Geen belang bij middel wegens niet-bestreden belangenafweging hof?

3.14

UTI voert het verweer dat het cassatieberoep reeds moet falen wegens gebrek aan belang, nu Container c.s. in cassatie niet het oordeel van het hof in rov. 6.10-6.13 bestrijden.^[36]Dat oordeel houdt in dat het belang van UTI bij handhaving van het tweede beslag zwaarder weegt dan het belang van Container c.s. bij de opheffing van het tweede beslag. Die afweging zou volgens UTI door het hof ook gemaakt zijn voor het geval het tweede beslag wel onrechtmatig zou zijn of wel misbruik van bevoegdheid zou opleveren.

3.15

Dit verweer faalt. De voorzieningenrechter heeft onder meer geoordeeld dat een belangenafweging evenmin in het voordeel van Container c.s. uitvalt (rov. 4.8). In hoger beroep zijn Container c.s. met separate grieven opgekomen tegen dit oordeel (de grieven 6 en 7). In rov. 6.10-6.13 heeft het hof naar aanleiding van deze grieven de belangenafweging opnieuw uitgevoerd. Mede blijkens zijn vaststelling van de inhoud van de grieven in de eerste zin van rov. 6.10 (althans van grief 6, waarnaar het hof met zoveel woorden verwijst) heeft het hof deze opgevat als een zelfstandig door Container c.s. aangevoerde grond voor opheffing van het beslag. Uit deze overwegingen volgt dat het hof niet heeft bedoeld dat ook in het geval dat het tweede beslag toch als onrechtmatig of vexatoir moet worden aangemerkt, of toch misbruik van recht oplevert, anders dus dan het in rov. 6.6-6.9 oordeelt, het tweede beslag toch niet zou moeten worden opgeheven vanwege de door hem in rov. 6.10-6.13 gemaakte belangenafweging. Het verweer van UTI mist dus feitelijke grondslag in het arrest van het hof.

Geen belang bij middel omdat eerste beslag niet is vervallen?

3.16

Zoals hiervoor in 3.6 opgemerkt, meen ik dat het eerste beslag niet is vervallen, gelet op de inhoud van eerste vonnis in kort geding. Als de Hoge Raad in die zin oordeelt, dan missen Container c.s. belang bij hun beroep en kan het beroep al op die grond worden verworpen.

Bespreking klachten

3.17

Onderdeel 1.1is gericht tegen het oordeel van het hof in rov. 6.6 dat, zelfs als het eerste beslag vervallen zou zijn geweest, het tweede beslag dat UTI heeft doen leggen, niet onrechtmatig is. Het onderdeel klaagt dat het hof heeft miskend dat het tweede beslag onrechtmatig is gelegd, althans misbruik van recht oplevert, omdat UTI in strijd heeft gehandeld met de art. 704 lid 2 Rv en 1019c lid 2 Rv door te weigeren mee te werken aan het vernietigen van de beslagen bescheiden nadat het eerste beslag van rechtswege was vervallen, met het doel om opnieuw beslag te leggen op die bescheiden.
Onderdeel 1.2klaagt dat het oordeel van het hof onbegrijpelijk is, omdat uit de overweging dat er geen rechtsregel is die zich verzet tegen de mogelijkheid opnieuw beslag te leggen als door een fout of anderszins het eerdere beslag is komen te vervallen, niet volgt dat (en waarom) het rechtmatig is in weerwil van de genoemde bepalingen niet mee te werken aan de vernietiging van de bescheiden nadat het daarop gelegde beslag is vervallen.

Onderdeel 2.1is gericht tegen het oordeel van het hof in rov. 6.8 dat van UTI mag worden verwacht dat zij het instrument van de beslaglegging slechts aanwendt voor het doel dat zij beoogt te bereiken, hetgeen in dit geval het zekerstellen was van de reeds beslagen bescheiden die zich bij de bewaarder bevonden, waartoe het tweede beslag zich ook heeft beperkt. Het onderdeel klaagt dat het hof een onjuist criterium heeft aangelegd, omdat het er bij de beoordeling van misbruik van recht om draait of de bevoegdheid is gebruikt overeenkomstig het doel waarvoor het is verleend.
Onderdelen 2.2.1 en 2.2.2klagen dat het hof bij zijn oordeel heeft miskend dat het er veronderstellenderwijs van is uitgegaan dat het eerste beslag van rechtswege was vervallen. Daaruit volgt volgens de onderdelen dat een tweede beslag op de desbetreffende bescheiden niet mogelijk was.

Onderdeel 2.3is gericht tegen het oordeel van het hof in rov. 6.8 dat in redelijkheid niet valt in te zien dat UTI opnieuw (al dan niet met behulp van deurwaarder en politie) ten kantore van de vennootschappen van Container c.s. of ten huize van [eiser 1] voor de eerder door het eerste beslag getroffen bescheiden beslag had moeten leggen en dat evenmin valt in te zien dat Container c.s. hierdoor in een dermate zwaarwegend processueel belang zouden zijn geschaad dat dit het tweede beslag onrechtmatig maakt en tot opheffing van dat beslag moet leiden. Het onderdeel klaagt dat deze oordelen onjuist en onbegrijpelijk zijn, omdat als (veronderstellenderwijs) vaststaat dat het eerste beslag van rechtswege is vervallen, uit het systeem van de wet volgt dat UTI opnieuw beslag onder Container c.s. had moeten leggen. Waar sprake is van een schending van de art. 704 lid 2 en 1019c lid 2 Rv met het oogmerk de werking daarvan te frustreren om een eigen fout te herstellen, past geen toetsing aan de redelijkheid of een afweging van de betrokken (processuele) belangen, aldus het onderdeel.

3.18

De onderdelen lopen, als al gezegd, alle stuk op hetgeen hiervoor is opgemerkt. Het beroep is dus ongegrond.

4.Bespreking van het cassatiemiddel in het incidenteel beroep

4.1

Onderdeel 1is aangevoerd onder de voorwaarde dat het middel in het principaal beroep tot vernietiging van het arrest van het hof leidt. Uit het voorgaande volgt dat aan deze voorwaarde niet is voldaan. Het onderdeel behoeft dus geen bespreking. Desalniettemin merk ik het volgende over het onderdeel op.

4.2

Het onderdeel is gericht tegen de overweging van het hof in rov. 6.16 dat de incidentele grieven van UTI geen behandeling behoeven, nu die niet, mede gelet op de uitkomst van het principaal hoger beroep, tot een wijziging van het dictum van het vonnis van de voorzieningenrechter kunnen leiden, en tegen de veroordeling van UTI in de proceskosten van het incidenteel hoger beroep (en het oordeel van deze strekking in rov. 6.19) en de bekrachtiging van het vonnis van de voorzieningenrechter in het dictum.

Het onderdeel valt uiteen in drie subonderdelen.
Subonderdeel 1avoert aan dat het oordeel van het hof in rov. 6.16 niet in stand kan blijven als het principaal cassatieberoep leidt tot vernietiging van het arrest van het hof, omdat het incidenteel hoger beroep in de verwijzingsprocedure dan weer aan de orde dient te komen.
Subonderdeel 1bklaagt dat, voor zover het hof met de veroordeling van UTI in de proceskosten van het incidenteel hoger beroep en de bekrachtiging van het vonnis van de voorzieningenrechter heeft geoordeeld dat UTI in het incidenteel hoger beroep in het ongelijk wordt gesteld, dat het incidenteel hoger beroep wordt verworpen, en dat de door het incidenteel hoger beroep bestreden oordelen worden bekrachtigd, dat oordeel onjuist, onbegrijpelijk en niet gemotiveerd is, omdat grieven die buiten behandeling worden gelaten, niet dienen te worden verworpen.
Subonderdeel 1cklaagt dat het hof met zijn oordeel in rov. 6.16 heeft miskend dat incidentele grieven dienen te worden behandeld als die weliswaar niet tot wijziging van het dictum kunnen leiden, maar daarbij anderszins wel voldoende belang bestaat. Het belang van UTI bij haar grief tegen het oordeel van de voorzieningenrechter dat een apart spoedeisend belang niet is vereist voor een opheffingsvordering ex art. 705 Rv in kort geding, is dat zij in een eventuele verwijzingsprocedure zou moeten kunnen betogen dat een spoedeisend belang wél is vereist en dat het Container c.s. aan een dergelijk belang ontbreekt, aldus het onderdeel.

4.3

Het onderdeel faalt in zijn geheel bij gebrek aan belang. UTI had geen belang bij haar incidenteel hoger beroep nu dat niet tot verandering van het dictum van het vonnis in eerste aanleg kon leiden.^[37]Door de positieve kant van de devolutieve werking van het hoger beroep was het hof immers gehouden om alle verweren van UTI opnieuw te beoordelen, voor zover de grieven van Container c.s. aanleiding gaven tot een hernieuwde beoordeling van de zaak. Dat geldt ook voor de verweren die de voorzieningenrechter in eerste aanleg niet heeft behandeld of zelfs uitdrukkelijk heeft verworpen. UTI mocht in hoger beroep ook nieuwe verweren voeren. Een incidenteel beroep was daarvoor niet nodig.^[38]

Zou het principaal cassatieberoep slagen, dan geldt dezelfde regel na verwijzing.^[39]Dit betekent dat, als de verwijzingsrechter aan een mogelijke toewijzing van de vordering van Container c.s. zou toekomen, hij opnieuw naar het verweer van UTI moet kijken dat een spoedeisend belang bij die vordering ontbreekt, om welk verweer het UTI blijkens subonderdeel 1c is te doen.

4.4

Overigens merk ik nog het volgende op naar aanleiding van de afzonderlijke subonderdelen van het onderdeel.

De verwijzingsrechter is uitsluitend gebonden aan eindbeslissingen van de rechter vóór verwijzing en wel die eindbeslissingen die in cassatie niet of tevergeefs zijn bestreden.^[40]Rov. 6.16 bevat niet een dergelijke beslissing over de incidentele grieven. Het hof laat de grieven immers juist onbehandeld. UTI is dus (ook) niet-ontvankelijk in de klacht van subonderdeel 1a.

Subonderdeel 1b mist goeddeels feitelijke grondslag in het arrest van het hof. Het hof heeft, zoals het met zoveel woorden overweegt in rov. 6.19, uitsluitend de incidentele grieven van UTI buiten behandeling gelaten en UTI in de kosten van het incidenteel hoger beroep veroordeeld (rov. 6.19 en dictum).

De arresten van de Hoge Raad van 13 mei 2022 en 26 mei 2023 die worden aangehaald in subonderdeel 1c (voetnoot 4 van de procesinleiding in cassatie), zien op het belang bij een rechtsmiddel als zodanig in verband met het gezag van gewijsde van de uitspraak.^[41]Dat gezag speelt in deze zaak op geen enkele wijze, om te beginnen al niet omdat dit een kort geding is en een uitspraak in kort geding geen gezag van gewijsde heeft.

4.5

Onderdeel 2is onvoorwaardelijk ingesteld. Dit onderdeel klaagt dat het hof UTI ten onrechte heeft veroordeeld in de proceskosten van het incidenteel hoger beroep. UTI is in eerste aanleg volledig in het gelijk gesteld en heeft in hoger beroep zekerheidshalve verweer gevoerd bij wijze van incidenteel hoger beroep. UTI’s grieven strekten ertoe ook in hoger beroep in het gelijk te worden gesteld en aldus niet tot een wijziging van het dictum van het vonnis van de voorzieningenrechter. In een dergelijk geval bestaat er geen grond voor een kostenveroordeling in het incidenteel hoger beroep, noch voor het oordeel dat de kosten van het incidenteel hoger beroep nodeloos zijn gemaakt of veroorzaakt, aldus het onderdeel.

4.6

Het onderdeel is gegrond. Vaste rechtspraak is dat als een partij in eerste aanleg geheel in het gelijk is gesteld bij het dictum van de uitspraak, maar toch incidenteel hoger beroep heeft ingesteld, zoals UTI heeft gedaan in deze zaak, dat beroep er niet toe mag leiden dat zij in de kosten van dat onnodige beroep wordt veroordeeld. In dat geval behoort een kostenveroordeling in het incidenteel beroep achterwege te blijven.^[42]

Slotsom

4.7

Het middel is dus gegrond. Verwijzing is niet nodig. De zaak kan door de Hoge Raad worden afgedaan door de door het hof uitgesproken proceskostenveroordeling in het incidenteel hoger beroep te vernietigen en geen nieuwe veroordeling in dat beroep uit te spreken.

5.Conclusie

De conclusie strekt in het principaal cassatieberoep tot verwerping en in het incidenteel cassatieberoep tot vernietiging en tot afdoening als hiervoor onder 4.7 is vermeld.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G

Herhaalde beslaglegging op bewijsmateriaal en de gevolgen van verval van bewijsbeslag