ECLI:NL:PHR:2025:996

Conclusie

PROCUREUR-GENERAAL

BIJ DE

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

Nummer25/02135

Zitting12 september 2025

CONCLUSIE

in het incident tot niet-ontvankelijkverklaring

R.H. de Bock

In de zaak

[verzoekster] Inc.

advocaten: mr. R.J. ter Rele en mr. J.H.M. van Swaaij

tegen

Alblasserdan Yachtbuilding B.V.

advocaten: mr. G.C. Nieuwland en mr. M.E.A. Möhring

Inleiding en samenvatting

1.1 In dit ontvankelijkheidsincident gaat het over het overgangsrecht van de Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht die per 1 januari 2025 inwerking is getreden. Specifiek is aan de orde of de cassatietermijn van acht weken die daarin is opgenomen voor inzageverzoeken die als voorlopige bewijsverrichting zijn gedaan, ook geldt in de voorliggende zaak.

1.2 [verzoekster] Inc. (hierna: [verzoekster] ) heeft bij verzoekschrift van 15 juni 2022 op de voet van art. 843a Rv (oud) afschrift of inzage verzocht in correspondentie en bescheiden die zich bevinden onder Alblasserdam Yachtbuilding B.V. (hierna: Oceanco). De achtergrond van het verzoek is een geschil tussen partijen over de vraag of Oceanco aan [verzoekster] commissie verschuldigd is voor de bouw van een superjacht voor een klant. De rechtbank heeft het verzoek afgewezen, waarna [verzoekster] op 21 juni 2023 hoger beroep heeft ingesteld. Bij beschikking van 11 maart 2025 heeft het hof de afwijzing van het art. 843a Rv-verzoek bekrachtigd. [verzoekster] heeft tegen deze beschikking op 11 juni 2025 cassatieberoep ingesteld.

1.3 In cassatie heeft Oceanco een ontvankelijkheidsincident opgeworpen. Volgens Oceanco heeft [verzoekster] haar cassatieberoep niet tijdig ingesteld, omdat onder de Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht de cassatietermijn voor inzageverzoeken die als voorlopige bewijsverrichting zijn gedaan (art. 196 Rv)
acht wekenin plaats van de gebruikelijke drie maanden is (art. 200 lid 1 Rv jo. art. 426 lid 2 Rv).

1.4 M.i. is in deze zaak de oude cassatietermijn van drie maanden van toepassing. De reden daarvoor is, kort samengevat, dat het inzageverzoek van [verzoekster] geen grondslag heeft in art. 196 Rv. Daardoor is ook de nieuwe cassatietermijn voor inzageverzoeken op grond van die bepaling niet van toepassing. Het incidentele verzoek van Oceanco moet daarom worden afgewezen.

2.Feiten

2.1

De feiten in deze zaak, ontleend aan de beschikking van het hof Den Haag van 11 maart 2025, komen op het volgende neer.^[1]

2.2

[verzoekster] is een makelaar (hierna ook: broker) in de superjachtenbranche en is onder meer gespecialiseerd in de bemiddeling tussen kopers en verkopers (scheepswerven) van superjachten.

2.3

Alblasserdam Yachtbuilding B.V is een Nederlandse scheepswerf die gespecialiseerd is in het ontwikkelen, bouwen en verkopen van luxe superjachten. Zij opereert onder de handelsnaam Oceanco.

2.4

In de exclusieve branche waarin partijen opereren komt het voor dat brokers bemiddelen tussen de scheepswerf die het superjacht bouwt en (potentiële) kopers. Hiervoor ontvangt de broker van de scheepswerf een commissie. De (potentiële) koper is van die commissiebetaling op de hoogte.

2.5

In 2008 hebben partijen een mondelinge commissieovereenkomst gesloten. [verzoekster] heeft een klant bijgestaan in de onderhandelingen met Oceanco voor de aankoop van het superjacht Y706. [verzoekster] heeft hiervoor van Oceanco een commissie van 3,5% (ongeveer € 4,9 miljoen) ontvangen.

2.6

In april 2017 heeft Oceanco een shipbuilding contract gesloten met (indirect) dezelfde klant voor de bouw van een nieuw superjacht, de Y720.

2.7

Bij e-mail van 15 maart 2022 van haar advocaat schreef [verzoekster] aan Oceanco dat en waarom zij commissie verschuldigd is voor de bouw van Y720.

2.8

Oceanco heeft bij e-mail van 16 maart 2022 gereageerd en gesteld dat zij het niet eens is met de inhoud van voornoemde e-mail en dat [verzoekster] geen recht heeft op enige commissie.

2.9

Bij brief van 20 april 2022 heeft de advocaat van Oceanco geschreven waarom [verzoekster] niet gerechtigd is tot commissie.

2.1

Op 2 juni 2022 heeft [verzoekster] conservatoir bewijsbeslag gelegd op basis van het daartoe verkregen verlof van de voorzieningenrechter van de Rechtbank Rotterdam van 2 mei 2022.

2.11

De beslagen bescheiden zijn in bewaring gegeven bij Digi Juris, die krachtens het verlof van de voorzieningenrechter is aangewezen tot gerechtelijk bewaarder volgens artikel 709 Rv.

3.Procesverloop

3.1

Bij verzoekschrift van 15 juni 2022 heeft [verzoekster] na – wijziging en zakelijk weergegeven – de rechtbank Rotterdam op de voet van art. 843a Rv-oud verzocht om afschrift en (subsidiair) inzage van, kort gezegd, correspondentie en interne bescheiden ten aanzien van de gestelde verschuldigde commissie voor Y720 (verzoek I). Verder heeft [verzoekster] de rechtbank verzocht te bepalen dat primair afschrift en subsidiair inzage wordt verschaft op een door haar (eveneens gedetailleerd) gespecificeerde wijze (verzoek II), een dwangsom in verband met verzoeken I en II op te leggen (verzoek III) en een voorlopig getuigenverhoor te gelasten (verzoek IV).

3.2

Oceanco heeft enkele tegenverzoeken gedaan. Zij heeft verzocht te bepalen dat de beslagkosten, de kosten van het exhibitieverzoek, alsmede de door het beslag en de exhibitievordering geleden schade, waaronder advocaatkosten, door [verzoekster] aan Oceanco vergoed moeten worden. Tevens heeft zij verzocht om opheffing van het bewijsbeslag.

3.3

Bij beschikking van 22 maart 2023 heeft de rechtbank de verzoeken van [verzoekster] (verzoeken I t/m lIl) afgewezen. Verder heeft de rechtbank geoordeeld dat Oceanco ontvankelijk is in haar tegenverzoeken. De overige beslissingen (over de proceskosten en het inhoudelijk oordeel over de tegenverzoeken) heeft de rechtbank aangehouden. De rechtbank heeft – voor zover nodig – tussentijds hoger beroep opengesteld.^[2]

3.4

In een afzonderlijke beschikking van 22 maart 2023 heeft de rechtbank het verzoek tot een voorlopig getuigenverhoor toegewezen.^[3]

3.5

Bij beroepschrift van 21 juni 2023 heeft [verzoekster] hoger beroep ingesteld tegen de beschikking waarin de rechtbank haar exhibitieverzoeken heeft afgewezen.

3.6

Bij beschikking van 11 maart 2025 heeft het hof de afwijzing van het art. 843a Rv (oud)-verzoek van [verzoekster] bekrachtigd (rov. 6.1-6.7).^[4]

3.7

Het hof heeft overwogen, kort samengevat, dat in deze zaak een voorlopig getuigenverhoor meer in de rede ligt dan een exhibitieverzoek en dat [verzoekster] niet op zoek is naar specifieke stukken om het bestaan van de gestelde overeenkomst te bewijzen maar in feite op zoek is naar interne stukken die zij – naar zij hoopt – kan gebruiken om aan te tonen dat Oceanco zich bewust was van het feit dat zij een commissie verschuldigd is van 5%. Voor dit laatste is een art. 843a Rv-verzoek echter niet bedoeld, aldus het hof.

3.8

Verder heeft het hof het oordeel van de rechtbank dat Oceanco ontvankelijk is in haar tegenverzoeken bekrachtigd (rov. 6.8-6.13). Volgens het hof hangen de tegenverzoeken nauw samen met de onderhavige hoofdprocedure tot het verkrijgen van inzage. Het hof verwerpt het standpunt van [verzoekster] dat de tegenverzoeken niet-ontvankelijk hadden moeten verklaard omdat zij in een afzonderlijke dagvaardingsprocedure en niet gelijktijdig met de art. 843a-Rv-verzoeken kunnen worden behandeld.

3.9

Omdat de rechtbank nog niet inhoudelijk heeft beslist op de tegenverzoeken van Oceanco, verwijst het hof de zaak ten aanzien van de tegenverzoeken van Oceanco naar de rechtbank.

3.1

[verzoekster] heeft op 11 juni 2025 cassatieberoep ingesteld tegen de beschikking van het hof van 11 maart 2025. [verzoekster] heeft daarin onder meer klachten gericht tegen het oordeel over haar art. 843a Rv (oud)-verzoek en het oordeel over de ontvankelijkheid van de tegenverzoeken van Oceanco.

3.11

Oceanco heeft vervolgens bij incidenteel verzoek van 24 juni 2025 verzocht om [verzoekster] niet ontvankelijk te verklaren in haar cassatieberoep, omdat zij dit cassatieberoep niet tijdig zou hebben ingesteld. Volgens Oceanco is in de onderhavige zaak op de voet van de per 1 januari 2025 geldende Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht een verkorte cassatietermijn van acht weken van toepassing (art. 200 lid 1, in verbinding met art. 426 lid 2 Rv) en niet een cassatietermijn van drie maanden (art. 426 lid 1 Rv).

3.12

Oceanco heeft bij brief van 24 juni 2025 de Hoge Raad primair verzocht om haar incidentele verzoek eerst te behandelen en daarop eerst een beslissing te geven. Subsidiair heeft zij de Hoge Raad verzocht om een verlenging van de termijn voor het indienen van haar inhoudelijke verweerschrift.

3.13

Bij rolbericht van 25 juni 2025 heeft [verzoekster] zich gerefereerd aan het oordeel van de Hoge Raad over het verzoek van Oceanco om eerst haar incidenteel verzoek te behandelen en eerst daarop te beslissen. Voor het geval de Hoge Raad dit zou toestaan, heeft [verzoekster] de Hoge Raad verzocht om voor haar een termijn te bepalen waarbinnen zij een verweerschrift tegen het incidenteel verzoek kan indienen.

3.14

Bij rolberichten van 26 juni 2025 heeft de Hoge Raad aan partijen medegedeeld dat de Hoge Raad eerst op het incidentele verzoek tot niet-ontvankelijkverklaring zal beslissen en dat [verzoekster] tot en met 17 juli 2025 de gelegenheid heeft om een verweerschrift tegen dit verzoek in te dienen.

3.15

Op 17 juli 2025 heeft [verzoekster] een verweerschrift in het incident ingediend.

4.Het incidentele verzoek tot niet-ontvankelijkheid

4.1

In dit incident is aan de orde of [verzoekster] tijdig cassatieberoep heeft ingesteld. Oceanco stelt zich op het standpunt dat op grond van art. 200 lid 1 Rv, in verbinding met art. 426 lid 2 Rv, een cassatietermijn van acht weken geldt. Deze termijn is volgens haar van toepassing omdat de beschikking van het hof Den Haag dateert van ná 1 januari 2025. Op die datum is de Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht in werking getreden. In die wet zijn voor het instellen van hoger beroep en cassatie tegen een beslissing op een verzoek voorlopige bewijsverrichtingen kortere termijnen opgenomen (vier respectievelijk acht weken). Op grond van het in de wet opgenomen overgangsrecht (art. XIIA) heeft het nieuwe recht onmiddellijke werking. Alleen voor de verdere behandeling van een ten tijde van de inwerkingtreding al lopende procedure geldt eerbiedigende werking in de desbetreffende instantie. Zodra die instantie eindigt, dus zodra einduitspraak is gedaan, geldt voor het eventuele vervolg van de procedure het nieuwe recht. De consequentie is dat in cassatie het nieuwe recht geldt, en dus ook de nieuwe cassatietermijn, aldus Oceanco.

4.2

[verzoekster] stelt daar tegenover dat de algemeen toepasselijke cassatietermijn van drie maanden geldt. Volgens haar volgt uit de parlementaire geschiedenis op art. XIIA dat het nieuwe recht pas van toepassing is op de behandeling van een zaak
nahet instellen van een rechtsmiddel, dus niet op het instellen van het rechtsmiddel zelf. Daarvoor geldt het oude recht. Subsidiair voert [verzoekster] aan dat sprake is van een verschoonbare termijnoverschrijding. Er heeft redelijkerwijs onzekerheid kunnen bestaan over het antwoord op de vraag of de cassatietermijn drie maanden dan wel acht weken was. In het belang van een goede rechtsbedeling moet duidelijkheid bestaan over de termijn waarbinnen een rechtsmiddel kan worden aangewend, mede in het licht van het EVRM.

4.3

Ter bespreking van de vraag welke partij hier het gelijk aan haar zijde heeft is het volgende van belang.

5.Inzagerecht onder oud en nieuw recht

Art. 843a Rv-oud

5.1

Tot 1 januari 2025 was het inzagerecht geregeld in art. 843a Rv-oud. Daarin was bepaald dat hij die daarbij rechtmatig belang heeft, op zijn kosten inzage, afschrift of uittreksel kan vorderen van bepaalde bescheiden aangaande een rechtsbetrekking waarin hij of zijn rechtsvoorgangers partij zijn, van degene die deze bescheiden te zijner beschikking of onder zijn berusting heeft.

5.2

Een vordering op de voet van art. 843a Rv-oud kon op verschillende manieren worden ingesteld.^[5]De vordering kon worden gedaan in een lopende dagvaardingsprocedure (als nevenvordering in de dagvaarding of in een latere conclusie), als zelfstandige vordering, als incidentele vordering, of als tegenvordering door gedaagde. Ook kon de vordering worden ingesteld in een lopende verzoekschriftprocedure,^[6]als zelfstandig verzoek, als incidenteel verzoek,^[7]of als tegenverzoek van verweerder. Als een zelfstandige inzagevordering werd gedaan, gold niet als eis dat over de rechtsbetrekking waarop het inzageverzoek betrekking had, een procedure aanhangig is of naar verwachting zal worden gemaakt.^[8]Ten slotte kon een 843a-vordering ook worden ingesteld in kort geding, ook als reeds een bodemprocedure aanhangig was gemaakt.^[9]

Bewijsbeslag onder Rv-oud

5.3

Rv-oud kende geen wettelijke regeling voor bewijsbeslag. In 2013 heeft de Hoge Raad in de
Molenbeek-uitspraak de mogelijkheid van het leggen van een bewijsbeslag aanvaard.^[10]Volgens de Hoge Raad biedt art. 730 Rv (beslag tot afgifte van roerende zaken) in verbinding met art. 843a Rv daarvoor voldoende grondslag.

5.4

Het rechterlijke verlof om bewijsbeslag te leggen geeft geen verdergaande aanspraken dan de bewaring van de in beslag genomen bescheiden.^[11]De beslaglegger moet een inzagevordering op grond van art. 843a Rv instellen om daadwerkelijk inzage te verkrijgen in de gegevens waarop het bewijsbeslag rust. Deze vordering gold dan als ‘eis in de hoofdzaak’ als bedoeld in art. 704 lid 2 Rv.^[12]De vordering tot het verkrijgen van inzage kon op een van de hiervoor genoemde manieren worden ingesteld (zie onder 4.4).

Termijnen instellen rechtsmiddel bij beslissing op inzagevordering onder Rv-oud

5.5

Art. 843a Rv-oud kende geen bijzonder voorschrift voor beroeps- of cassatietermijnen voor de beslissing op een vordering tot inzage. Daarmee golden de gebruikelijke termijnen voor het instellen van een rechtsmiddel: drie maanden voor hoger beroep en drie maanden voor het instellen van cassatieberoep, te rekenen vanaf de dag van de uitspraak (art. 402 lid 1 voor dagvaardingszaken en art. 426 lid 1 Rv voor verzoekprocedures).

5.6

Hierbij is nog aan te tekenen dat een beslissing op een incidentele vordering tot het verkrijgen van inzage tijdens een lopende hoofdprocedure, moet worden aangemerkt als een tussenbeslissing, waartegen in beginsel niet direct hoger beroep of cassatie openstaat.^[13]

Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht

5.7

De per 1 januari 2025 in werking getreden Wet vereenvoudiging en modernisering heeft in art. 194 – art. 195a Rv een nieuwe regeling gegeven van het inzagerecht.^[14]Daarbij is art. 843a Rv-oud ingetrokken. Art. 194 Rv geeft een algemeen, buitengerechtelijk recht aan een partij bij een rechtsbetrekking op inzage, afschriften en uittreksel van gegevens als zij daarbij voldoende belang heeft (lid 1). Daartegenover staat een algemene verplichting van degene die over die gegevens beschikt om die desgevraagd te verstrekken, tenzij hij zich kan beroepen op een verschoningsrecht of gewichtige redenen zich daartegen verzetten (lid 2). Hiermee is dus sprake van een
algemeen informatierechtrespectievelijk een
algemene informatieplichtdie partijen bij een rechtsbetrekking jegens elkaar hebben.

5.8

Voortbouwend op art. 194 Rv bepaalt art. 195 lid 1 Rv dat de rechter op verzoek van een partij de wederpartij kan bevelen tot het verstrekken van gegevens, waarbij de voorwaarden en uitzonderingen van art. 194 Rv gelden. De rechter bepaalt de voorwaarden waaronder een verzoek wordt toegewezen (art. 195 lid 2 Rv). Een regeling voor de situatie dat gegevens zich bevinden bij een derde is te vinden in art. 195a Rv.

5.9

Een verzoek tot inzage op grond van art. 195 jo. art. 194 Rv of, als het gaat om gegevens bij een derde, op grond van art. 195a jo. art. 194 Rv, is bedoeld voor informatieverzoeken
tijdens een lopende procedure.^[15]Het verzoek om inzage kan in de dagvaarding of het verzoekschrift worden gedaan of later bij afzonderlijke conclusie. Dezelfde mogelijkheid heeft de verweerder in zijn conclusie van antwoord of verweerschrift of later bij incidentele conclusie.^[16]

5.1

Art. 194 Rv komt voor een groot gedeelte overeen met art. 843a Rv-oud, maar bevat ook enkele wijzigingen. Zo is, anders dan in art. 843a lid 4 Rv-oud, niet langer bepaald dat het inzagerecht “een min of meer ultimum remedium is”, zoals de memorie van toelichting vermeldt.^[17]Ook geldt voor art. 194 Rv niet dat de rechtsbetrekking waarop het verzoek ziet voldoende aannemelijk moet zijn.^[18]In de rechtspraak van de Hoge Raad was deze eis van aannemelijkheid wel gesteld voor een inzageverzoek op grond van art. 843a Rv-oud.^[19]Of deze wijzigingen gaan leiden tot een wezenlijk andere invulling van het inzagerecht, zal de komende jaren moeten blijken.

5.11

Voor zelfstandige informatieverzoeken
voorafgaand aan een procedurebiedt de nieuwe wet een specifieke grondslag in art. 196 Rv.^[20]Deze bepaling maakt deel uit van het in de wet geïntroduceerde verzoek voorlopige bewijsverrichtingen (art. 196-204 Rv).^[21]In een verzoek voorlopige bewijsverrichtingen kan een partij de rechter vragen een of meerdere bewijsverrichtingen te bevelen. Daarbij kan het gaan, zo blijkt uit art. 197 lid 3 Rv, om het horen van getuigen (sub a), het gelasten van een verhoor of bericht van deskundigen (sub b), een plaatsopneming of bezichtiging (sub c), of het verkrijgen van inzage, afschrift of uittreksel van bepaalde gegevens (sub d). Dit verzoek voorlopige bewijsverrichtingen is in de plaats gekomen van de onder het oude recht bestaande afzonderlijke verzoekschriftprocedures die dienden tot bewijsvergaring voorafgaand aan (of tijdens) een procedure, zoals het verzoek voorlopig getuigenverhoor.

5.12

Een belangrijk verschil met het oude recht is dat een verzoek om voorlopige bewijsverrichtingen niet meer tijdens een al lopende procedure kan worden gedaan. Als er al een procedure loopt, zullen verzoeken om bewijsverrichtingen in de lopende (hoofd)procedure moeten worden gedaan.^[22]Voor het doen van een inzageverzoek zal dan gebruik moeten worden gemaakt van art. 195 Rv.

5.13

Overigens kunnen informatieverzoeken onder het nieuwe recht ook nog steeds in kort geding worden ingesteld en hoeft dus niet per se de weg van een verzoek voorlopige bewijsverrichtingen te worden gevolgd (als er geen procedure aanhangig is), zo blijkt uit de slotzin van art. 197 lid 1 Rv ("
in spoedeisende gevallen kan het verzoek om inzage, afschrift of uittreksel van bepaalde gegevens ook worden gedaan aan de voorzieningenrechter”).^[23]

Hoger beroep en cassatie

5.14

Op grond van art. 200 lid 1 Rv kan tegen de beslissing op een bij wijze van voorlopige bewijsverrichting gedaan verzoek om inzage, afschrift of uittreksel van bepaalde gegevens, hoger beroep worden ingesteld binnen
vier weken. Deze bepaling is later in het wetsvoorstel opgenomen, namelijk bij de tweede nota van wijziging.^[24]Art. 200 lid 2 Rv bepaalt dat tegen de beslissing op het verzoek om een of meer
anderevoorlopige bewijsverrichtingen
geenhoger beroep of cassatie openstaat, tenzij de rechter dat ambtshalve of op verzoek van een of beide partijen openstelt, en dat de termijn voor het instellen van de hogere voorziening in dat geval vier weken bedraagt. Het rechtsmiddelenverbod van lid 2 geldt zowel bij de toewijzing als bij de afwijzing van het inzageverzoek. Hiermee is het onder het oude recht geldende asymmetrische appelverbod, op grond waarvan bij een verzoek om een voorlopig getuigenverhoor, een voorlopig deskundigenbericht of een voorlopige plaatsopneming en bezichtiging, uitsluitend tegen de
afwijzingdaarvan een rechtsmiddel kon worden ingesteld, vervallen.^[25]

5.15

Voor de termijn van vier weken is gekozen, zo vermeldt de parlementaire geschiedenis, “
gelet op het doel van het inzagerecht en het voorkomen van grote vertraging bij het verkrijgen van relevante informatie over een geschil”.^[26]Deze termijn komt overeen met de appeltermijn in kortgedingzaken, die eveneens vier weken bedraagt (art. 339 lid 2 Rv). Onder Rv-oud bedroeg de termijn voor het instellen van hoger beroep tegen een afwijzende beslissing op een verzoek om een voorlopig getuigenverhoor, een voorlopig deskundigenbericht of een voorlopige plaatsopneming gewoon drie maanden (art. 358 lid 2 Rv).

5.16

Art. 426 lid 2 Rv bepaalt dat in de gevallen waarin de wet voor het hoger beroep een kortere termijn heeft voorgeschreven, ook de termijn voor het beroep in cassatie wordt verkort en gesteld op het dubbele van de termijn in die gevallen voor het hoger beroep bepaald. Daarmee is de cassatietermijn voor beslissingen op een verzoek voorlopige bewijsverrichtingen acht weken.

5.17

Na de inwerkingtreding van de Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht geldt dus een cassatietermijn van acht weken voor beslissingen op een bij een verzoek voorlopige bewijsverrichtingen ingesteld verzoek om inzage, afschrift of uittreksel van bepaalde gegevens. Voor de overige voorlopige bewijsverrichtingen geldt een rechtsmiddelenverbod en kan alleen hoger beroep en cassatie worden ingesteld wanneer de rechtbank respectievelijk het hof daarvoor toestemming heeft verleend. In dat geval geldt eveneens een appeltermijn van vier weken en een cassatietermijn van acht weken.

5.18

Voor beslissingen op het verzoek om inzage, afschrift of uittreksel die niet in de vorm van een verzoek voorlopige bewijsverrichting maar tijdens een lopende procedure (of in kort geding) zijn gedaan, is art. 200 lid 1 Rv niet van toepassing. De grondslag voor het inzageverzoek is dan art. 195 Rv (of art. 195a Rv als het gaat om een inzageverzoek jegens een derde). In die situatie gelden de normale regels voor appel- en cassatietermijnen.

Bewijsbeslag

5.19

De Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht voorziet in een wettelijke regeling voor conservatoir bewijsbeslag (art. 205 – art. 207 Rv). Voor het leggen van conservatoir bewijsbeslag is het verkrijgen van voorafgaand rechterlijk verlof vereist (art. 205 lid 1 Rv). Daarbij geldt de voor conservatoir beslag gebruikelijke summiere toets, zij het dat er wel hoge eisen gelden voor de inhoud van het verzoekschrift tot het leggen van bewijsbeslag (art. 205 lid 2 Rv). Op grond van art. 205 lid 4 Rv wordt, als op het tijdstip van het rechterlijke verlof voor beslaglegging nog geen procedure aanhangig is gemaakt, het verlof verleend onder de voorwaarde dat binnen een door de voorzieningenrechter te bepalen termijn een eis in de hoofdzaak wordt ingesteld.

5.2

Uit de memorie van toelichting blijkt dat als ‘eis in de hoofdzaak’ het reeds ingestelde of nog in te stellen inzageverzoek geldt. Dat verzoek kan afzonderlijk worden gedaan (bij wijze van voorlopige bewijsverrichting), maar ook (als incidentele vordering) in een materiële procedure, zo is in de memorie van toelichting te lezen.^[27]

6.Overgangsrecht Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht

6.1

Het overgangsrecht bij de Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht – dat bij nota van wijziging in het wetsvoorstel is opgenomen – luidt als volgt:

Art. XIIA

Ten aanzien van de verdere behandeling door een rechtbank, een gerechtshof of de Hoge Raad van zaken die op de datum van inwerkingtreding van deze wet met een dagvaarding aanhangig zijn dan wel met een verzoekschrift zijn ingediend, blijft het recht zoals dat gold vóór de datum van inwerkingtreding van deze wet van toepassing.

6.2

In het voorlopig verslag is over het overgangsrecht het volgende te lezen:^[28]

“De leden van de SP-fractie merken op dat overgangsrecht lijkt te ontbreken in het wetsvoorstel en vragen of hier niet de gebruikelijke overgangsbepaling geldt met eerbiedigende werking voor de op het moment van inwerkingtreding van de nieuwe wet reeds aanhangige procedures.

De genoemde leden merken terecht op dat een overgangsbepaling in het wetsvoorstel ontbreekt. Deze omissie wordt bij nota van wijziging hersteld die gelijktijdig met deze nota naar aanleiding van het verslag bij uw Kamer wordt ingediend. Daarin zal aan het wetsvoorstel de gebruikelijke overgangsbepaling met eerbiedigende werking voor lopende procedures worden toegevoegd.”

6.3

In de nota van wijziging is over art. XIIA het volgende vermeld:^[29]

“Artikel XIIA betreft een overgangsbepaling. Op grond van deze bepaling gelden de artikelen van dit wetsvoorstel uitsluitend voor procedures die op of na de datum van inwerkingtreding van dit wetsvoorstel bij de rechter aanhangig worden gemaakt. Het procesrecht zoals dat geldt vóór de inwerkingtreding van deze wet blijft van toepassing op alle bij de verschillende gerechten aanhangig gemaakte dagvaardingzaken dan wel ingediende verzoekschriften totdat de procedure in die instantie is beëindigd. Als de rechter op of na de datum van inwerkingtreding van deze wet uitspraak doet, is op een eventuele volgende instantie na het instellen van een rechtsmiddel tegen die uitspraak het nieuwe recht van toepassing.”

6.4

Eerlijk gezegd lees ik in art. XIIA niet echt dat bedoeld is dat na het instellen van een rechtsmiddel het nieuwe recht van toepassing is. Die tekst lijkt er immers juist van uit te gaan dat op de ‘
verdere behandelingvan zaken door een rechtbank, een gerechtshof of de Hoge Raad’ van zaken die per 1 januari 2025 al aanhangig waren gemaakt (of met een verzoekschrift waren ingediend), het oude recht van toepassing is. De woordkeus ‘verdere behandeling’ van zaken die per 1 januari 2025 al aanhangig waren gemaakt, lijkt te suggereren dat sprake is van eerbiedigende werking van het oude recht voor procedures die voor de inwerkingtreding van de wet al aanhangig waren gemaakt. Zo is het ook vermeld in het voorlopig verslag.

6.5

Toch zal moeten worden aangenomen dat dat niet de juiste lezing is van de overgangsbepaling en dat de toelichting in de nota van wijziging hier leidend zal moeten zijn. De reden daarvoor is dat art. XIIA vrijwel gelijkluidend is aan de overgangsbepaling die gold voor de inwerkingtreding van de Wet herziening burgerlijke rechtsvordering in 2002. Zie art. VII lid 1:^[30]

Artikel VII

1. Ten aanzien van de verdere behandeling door een kantongerecht, een arrondissementsrechtbank, een gerechtshof of de Hoge Raad van zaken die op de datum van inwerkingtreding van deze wet met een dagvaarding aanhangig zijn, blijft het recht zoals dat gold vóór de datum van inwerkingtreding van deze wet van toepassing.

2. Ten aanzien van de mogelijkheid van het aanwenden van rechtsmiddelen tegen een beslissing van een kantongerecht, arrondissementsrechtbank, een gerechtshof of de Hoge Raad die voor de datum van inwerkingtreding van deze wet is tot stand gekomen en de termijn waarbinnen dat rechtsmiddel kan worden aangewend blijft het recht zoals het gold voor de datum van inwerkingtreding van deze wet van toepassing.

3. (…).

6.6

Ook in de toelichting op art. VII lid 1 is duidelijk gemaakt dat deze bepaling zo moet worden begrepen dat het oude recht alleen geldt in de lopende instantie, en dat na het instellen van een rechtsmiddel in de volgende instantie het nieuwe recht geldt. Zie de toelichting:^[31]

“Het eerste lid bepaalt dat op alle bij de verschillende gerechten aanhangig zaken het oude procesrecht van toepassing blijft. Uit de formulering van deze bepaling blijkt dat zij alleen geldt voor de desbetreffende instantie. Als op of na de datum van inwerkingtreding van deze wet bijvoorbeeld een rechtbank vonnis wijst in een civiele zaak die voor die datum aanhangig was gemaakt, is dat vonnis tot stand gekomen met toepassing van het oude procesrecht, maar is vervolgens op een eventuele tot volgende instantie het nieuwe recht van toepassing.”

6.7

Dat er toch wel misverstand kan rijzen over de gekozen formulering blijkt echter uit een latere toevoeging in het overgangsrecht bij de Veegwet herziening burgerlijke rechtsvordering. De daarin opgenomen bepaling van overgangsrecht luidt als volgt:^[32]

Artikel XIII

1. Op de verdere behandeling door een gerecht van zaken die op de datum van inwerkingtreding van deze wet bij dat gerecht aanhangig zijn, blijft het recht van toepassing zoals het gold voor de datum van inwerkingtreding van deze wet.

2. Op de mogelijkheid van en de termijn voor het aanwenden van een rechtsmiddel tegen een beslissing van een gerecht, die voor de datum van inwerkingtreding in deze wet is tot stand gekomen, blijft het recht van toepassing zoals het gold voor de datum van inwerkingtreding van deze wet.

6.8

In de toelichting is vermeld dat de overgangsbepaling inhoudelijk geheel aansluit bij artikel VII, maar dat (in lid 1) de woorden “bij dat gerecht” zijn toegevoegd, “
om elk misverstand op dit punt te vermijden.”^[33]Inderdaad komt met de toevoeging van die woorden veel duidelijker tot uitdrukking dat het gaat om de verdere behandeling bij dát gerecht, en dat bij de verdere behandeling van de zaak bij een
andergerecht het nieuwe recht van toepassing is.

6.9

De conclusie tot zover is dat op grond van het overgangsrecht Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht heeft te gelden dat als de rechter op of na 1 januari 2025 uitspraak heeft gedaan, op een eventuele volgende instantie na het instellen van een rechtsmiddel tegen die uitspraak het nieuwe recht van toepassing is.

Geen specifieke regeling van overgangsrecht voor termijn instellen rechtsmiddel

6.1

Aan het overgangsrecht bij de Wet herziening burgerlijk procesrecht 2002 valt verder op dat in
lid 2van art. VII (zie onder 6.5) expliciet is bepaald hoe het zit met het overgangsrecht ten aanzien van het aanwenden van rechtsmiddelen. In de toelichting van destijds is daarover het volgende te lezen:^[34]

“Het tweede lid bepaalt dat ook voor de mogelijkheid van het aanwenden van rechtsmiddelen tegen beslissingen van voor de inwerkingtreding van de wet en de toepasselijke termijnen het oude recht geldt. Uit artikel VII, eerste lid, volgt dat als het rechtsmiddel wordt aangewend voor die datum het oude procesrecht van toepassing blijft, en a contrario dat als het rechtsmiddel wordt aangewend op of na die datum het nieuwe procesrecht van toepassing is.”

6.11

De regel dat voor de mogelijkheid van het aanwenden van rechtsmiddelen tegen beslissingen van voor de inwerkingtreding van de wet (en de toepasselijke termijnen) het oude recht gold was nodig omdat onder de Wet herziening van het burgerlijke procesrecht 2002 geen rechtsmiddelen meer konden worden aangewend tegen tussenbeslissingen (behoudens rechterlijke uitspraken). Daarmee kon de vraag rijzen of tegen een vóór 1 januari 2002 gewezen uitspraak na 1 januari 2002 nog cassatieberoep kon worden ingesteld. In enkele beslissingen van de Hoge Raad is bevestigd dat uit het overgangsrecht volgt dat het na 2002 niet meer mogelijk was om tussentijds een rechtsmiddel aan te wenden tegen een tussenbeslissing. Daarbij werd mede in aanmerking genomen dat een partij altijd om rechterlijke toestemming kon vragen voor het tussentijds instellen van hoger beroep of cassatie en haar dus geen wezenlijke rechten werden ontnomen.^[35]

6.12

Ook in het overgangsrecht bij de Veegwet (art. XIII lid 2, zie onder 6.7) is een bepaling opgenomen over de termijn voor het instellen van hoger beroep en cassatie. In de memorie van toelichting bij de Veegwet is vermeld dat deze bepaling nodig is in verband met de wijziging van de termijn voor hoger beroep voor bepaalde beschikkingen (artikelen I, onderdeel 1) en de wijzigingen in de artikelen 339 en 410 Rv (artikel VI, onderdelen 22 en 26).^[36]De regel van overgangsrecht komt erop neer dat de datum van de uitspraak bepaalt welke termijn voor het instellen van hoger beroep of cassatie geldt, aldus de toelichting.

Toepassing overgangsrecht op inzageverzoeken

6.13

Het inzageverzoek van [verzoekster] is gedaan onder het oude recht, op grond van art. 843a Rv-oud. Daarmee rijst de vraag of de verkorte cassatietermijn voor een inzageverzoek dat op de voet van art. 196 Rv als voorlopige bewijsverrichting is gedaan, ook is gaan gelden voor inzageverzoeken die onder het oude recht zijn gedaan.

6.14

Het antwoord op deze vraag luidt m.i. ontkennend, omdat, kort gezegd, het inzageverzoek van [verzoekster] geen grondslag heeft in art. 196 Rv. Daardoor is ook de nieuwe cassatietermijn voor inzageverzoeken op grond van die bepaling niet van toepassing. Dit laat zich als volgt toelichten.

Terugvallen op algemene uitgangspunten van overgangsrecht

6.15

Voorop te stellen is dat art. XIIA een beperkt uitgewerkte regeling van overgangsrecht bevat. Zo is, anders dan in art. VII lid 2 Wet herziening burgerlijke rechtsvordering 2002 en in art. XIII lid 2 Veegwet, niet geregeld of de nieuwe termijnen voor het instellen van een rechtsmiddel met onmiddellijke ingang gelden. Ook is, anders dan in art. VII lid 2 Wet herziening burgerlijke rechtsvordering 2002, niet geregeld wat er geldt ten aanzien van de mogelijkheid van het aanwenden van rechtsmiddelen tegen een beslissing die voor de datum van inwerkingtreding van de wet tot stand is gekomen (dat is relevant met het oog op het vervallen van de mogelijkheid om een rechtsmiddel in te stellen tegen afwijzing van een voorlopige bewijsverrichting).

6.16

Bij het ontbreken van een volledig stelsel van overgangsrecht moet worden aangeknoopt bij algemene uitgangspunten van overgangsrecht.^[37]Die zijn te vinden in titel 3 van de Overgangswet Nieuw BW.^[38]

6.17

Relevant is met name art. 74 Overgangswet, waarin het overgangsrecht voor lopende procedures is geregeld. De bepaling luidt als volgt:

Artikel 74 Overgangswet

1. Het van toepassing worden van de wet heeft geen gevolg voor de bevoegdheid van de rechter voor wie voordien een geding is aangevangen, noch voor de aard van dat geding en voor de rechtsmiddelen tegen de uitspraak.

(…)

4. In een geding ter zake van een cassatieberoep tegen een, vóór het van toepassing worden van de wet tot stand gekomen, uitspraak blijft het voordien geldende recht van toepasing. Dit geldt mede voor de verdere behandeling van de zaak door het gerecht waarnaar na cassatie is verwezen, tenzij de zaak als gevolg van de cassatie door dat gerecht in haar geheel opnieuw moet worden behandeld.

6.18

In de memorie van toelichting is over deze bepaling onder meer het volgende te lezen:^[39]

“
Lid 1verhindert dat partijen die bij de toen bevoegde rechter zijn begonnen, bij een onbevoegde uitkomen, en dat onderweg de aard der procedure, ook bijvoorbeeld voor het bewijsrecht (zie mede artikel182 Rv. volgens w.o. 10377 (b)), verandert. Evenzeer wordt de regeling omtrent de rechtsmiddelen met de daarbij passende termijnen, gehandhaafd.

(…).

In
lid 3[A-G: hernummerd tot lid 4] wordt de werking van het nieuwe recht in een beroep in cassatie uitgesloten; toepasselijkheid van het nieuwe recht daar zou veelal niet mogelijk zijn zonder behandeling van nieuwe feitelijke vragen die voor het nieuwe recht relevant zijn. De consequentie daarvan is dat het oude recht ook na cassatie in de verwijzingsprocedure moet worden toegepast althans voor zover die procedure door een punt van materieel recht nodig is geworden (…).”

6.19

Uit de toelichting op lid 1 van art. 74 Overgangswet volgt dat voor lopende procedures de oude termijnen voor het instellen van een rechtsmiddel blijven gelden. Dit kan daarmee beschouwd worden als een algemeen uitgangspunt van overgangsrecht. Zie in deze zin ook De Vries Lentsch-Kostense:^[40]

“Het spreekt eigenlijk vanzelf dat in een lopende procedure eerbiediging van oud recht plaats vindt voor wat betreft de bevoegdheid van de rechter, de aard van het geding en de rechtsmiddelen tegen de uitspraak. Indien de nieuwe wet een andere rechter aanwijst dan de oude deed of een verzoekschriftprocedure voorschrijft in plaats van een dagvaardingsprocedure (vgl. artikel 3 : 251 nbw met artikel 1202 oud bw), dient te worden voorkomen dat partijen die bij de toen bevoegde rechter zijn begonnen, bij een onbevoegde uitkomen, alsmede dat onderweg de aard der procedure verandert. Ook de regeling omtrent de rechtsmiddelen inclusief de daarbij passende termijnen wordt gehandhaafd. Het gaat hier om procesrechtelijke bepalingen ter zake van wat men wel ‘procesgrondslagen’ noemt. Dat voor dergelijke bepalingen eerbiediging op zijn plaats is, wordt niet betwist. (Zie de MvT, blz. 34, voorlaatste alinea; zie ook de MvA II bij wetsvoorstel 19 528, blz. 2, voorlaatste alinea, Parl.gesch. Overgangsrecht,blz. 58, voorlaatste alinea resp. blz. 202 onder MvA II.)”

6.2

De handhaving van de oude proceswet ten aanzien van de procesgrondslagen in lopende gedingen (waartoe dus ook de termijnen voor het instellen van een rechtsmiddel behoren), berust volgens Stein op de bescherming van de gerechtvaardigde verwachting van de procespartijen. De onmiddellijke toepassing van de nieuwe wet is niet aanvaardbaar, wanneer zij een gerechtvaardigd vertrouwen zou schenden.^[41]

6.21

Gezien het feit dat art. XIIA als gezegd geen andersluidende regel op dit punt bevat, zou kunnen worden geconcludeerd dat daarmee de algemene regel geldt en dat voor lopende procedures de oude rechtsmiddelentermijnen gelden. Deze regel is ook wel door de Hoge Raad toegepast, zij het dat in die procedure (over de Pachtwet) uit de parlementaire geschiedenis kon worden afgeleid dat de wetgever bedoeld had dat voor lopende procedures de algemene in verband met de Boeken 3-8 geldende overgangsbepaling van art. 74 van de Overgangswet Nieuw BW zou gelden.^[42]

6.22

Ten aanzien van de voortzetting van de procedure in cassatie geeft art. 74 lid 4 Overgangswet een specifieke regeling. Die komt erop neer dat bij een cassatieberoep tegen een uitspraak die onder het oude recht is gewezen, het oude recht van toepassing blijft. Zie over dit uitgangspunt van overgangsrecht De Vries Lentsch-Kostense, onder verwijzing naar de geciteerde wetsgeschiedenis bij de Overgangswet NBW:^[43]

“Eerbiediging van oud recht in cassatieprocedures tegen uitspraken die tot stand kwamen voor de inwerkingtreding van de nieuwe wet, ligt evenzeer voor de hand. Toepassing van het nieuwe recht zou immers veelal niet mogelijk zijn zonder behandeling van nieuwe feitelijke vragen die voor dat nieuwe recht van belang zijn. Ook in de verwijzingsprocedure na cassatie geldt hetzelfde, althans indien de verwijzing nodig is geworden door een probleem van materieel recht. Bij verwijzing wegens onbevoegdheid van de vorige rechter wordt de feitelijke procedure opnieuw gevoerd; dan gelden de gewone regels van overgangsrecht zodat het nieuwe recht onmiddellijk van toepassing wordt voor zover niet anders bepaald.”

6.23

Stein spreekt in dit verband over de ‘cassatie-correctie’ van overgangsrecht, die inhoudt dat een nieuwe materieelrechtelijke of procesrechtelijke wet in de cassatie-instantie buiten toepassing behoort te blijven.^[44]

6.24

Zowel in de wetsgeschiedenis als in de literatuur wordt dus benadrukt dat – als uitgangspunt – in cassatie geen ander materieel toetsingskader kan gelden dan het hof heeft toegepast, omdat een materieel gewijzigd toetsingskader ook andere feitelijke vragen met zich kan meebrengen. In cassatie is er echter geen plaats voor de behandeling van nieuwe feitelijke vragen.

6.25

Dit sluit aan bij de opmerking in de memorie van toelichting (in verband met het tijdelijk hebben bestaan van twee versies van Rv, een voor digitaal procederen en een voor niet-digitaal procederen^[45]), die als volgt luidt:^[46]

“De Hoge Raad beoordeelt in cassatieprocedures of het bewijsrecht juist is toegepast aan de hand van de bepalingen die gelden voor de feitelijke instanties. Dat zijn de bepalingen die zijn opgenomen in de versie van Rv waarvoor de genoemde wetgeving niet is ingevoerd.”

6.26

Hierbij is nog op te merken dat de opmerking in de parlementaire geschiedenis dat bij een volgende instantie het nieuwe recht van toepassing is (geciteerd onder 6.3), lastig te begrijpen is als het gaat om cassatie. Weliswaar kan op zichzelf worden aangenomen dat een cassatieprocedure een nieuwe instantie vormt ten opzichte van het hoger beroep.^[47]Uit de rechtspraak van de Hoge Raad volgt echter dat de procedure na verwijzing als een voortgezette instantie moet worden beschouwd van de eerdere appelprocedure waarvoor dan het recht geldt dat gold voor de eerdere appelprocedure.^[48]Het is moeilijk te begrijpen hoe dan eerst in cassatie het nieuwe recht zou gelden, en na een eventuele vernietiging en verwijzing het oude recht weer van toepassing zou zijn.

Conclusie

6.27

Het voorgaande leidt tot de conclusie dat de Hoge Raad een inzageverzoek dat door het hof is beoordeeld op basis van art. 843a Rv-oud, ook in cassatie aan die bepaling zal moeten toetsen. Het inzageverzoek van [verzoekster] zal in cassatie dus beoordeeld moeten worden op grond van art. 843a Rv-oud.

6.28

De nieuwe verkorte termijnen voor hoger beroep en cassatie gelden echter alleen wanneer het gaat om beslissingen op een inzageverzoek dat is gedaan bij wijze van voorlopige bewijsverrichtingen, dus op de voet van art. 196 Rv. Dit brengt met zich mee dat de gewijzigde termijn voor het instellen van cassatieberoep tegen een beslissing op een inzageverzoek ex art. 196 Rv in de voorliggende zaak niet van toepassing is. Het inzageverzoek van [verzoekster] is immers niet gebaseerd op die bepaling en kan ook niet in cassatie worden ‘geherkwalificeerd’ tot een verzoek op grond van die bepaling.

6.29

Dit sluit ook aan bij het algemene uitgangspunt van overgangsrecht voor lopende procedures, dat de oude termijnen voor het instellen van een rechtsmiddel blijven gelden (zie onder 6.17-6.20). In dit verband kan ook het eerder genoemde uitgangspunt van het vermijden van schending van gerechtvaardigd vertrouwen worden genoemd (zie onder 6.20). [verzoekster] hoefde er redelijkerwijs niet op te rekenen dat haar verzoek ex art. 843a Rv in cassatie zou worden beschouwd als een verzoek op de voet van art. 196 Rv, met de daaraan verbonden veel kortere termijn voor het instellen van een rechtsmiddel.

6.3

In de onderhavige zaak geldt dus een cassatietermijn van drie maanden, waarmee [verzoekster] het cassatieberoep tijdig heeft ingesteld.

Slotsom

6.31

De slotsom is dat het incidentele verzoek van Oceanco tot niet-ontvankelijkverklaring moet worden afgewezen.

7.Conclusie

De conclusie strekt tot afwijzing van het incidentele verzoek tot niet-ontvankelijkverklaring.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G

Ontvankelijkheidsincident inzake overgangsrecht Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht