Uitspraak
vonnis
RECHTBANK DEN HAAG
Zittingsplaats Gouda
FV
Rolnr.: 2951546 / CV EXPL 14-1929
Datum: 8 maart 2018
Vonnis van de kantonrechter in de zaak van:
de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid
Dexia Nederland B.V.,
gevestigd te Amsterdam,
eiseres,
gemachtigde: mr. T.R. van Ginkel (USG Legal Professionals),
tegen
1.
[gedaagde 1 ] ,
2.
[gedaagde 2] ,
wonende te [woonplaats] ,
gedaagden,
gemachtigde: mr. G. van Dijk.
Partijen zullen hierna “Dexia” en “ [gedaagden] ”, of ieder afzonderlijk “ [gedaagde 1 ] ” en “ [gedaagde 2] ” worden genoemd.
Procedure
De procedure is als volgt verlopen:
-
de dagvaarding van 21 maart 2014 met producties,
-
de conclusie van antwoord met producties,
-
de conclusie van repliek met producties,
-
de conclusie van dupliek met producties,
-
de akte uitlating producties van Dexia met producties,
-
de rolbeslissing van 4 mei 2017,
-
de door Dexia genomen akte uitlaten en de gelijktijdig door [gedaagden] genomen akte uitlating arresten Hoge Raad, beide met producties.
Op 17 augustus 2015 heeft een pleidooizitting plaatsgevonden, bij welke gelegenheid de gemachtigden van partijen aan de hand van de door hen overgelegde pleitnota’s onder andere de onderhavige zaak nader hebben toegelicht. Van het verhandelde op deze zitting is door de griffier proces-verbaal opgemaakt.
Het vonnis is bepaald op heden.
FeitenOp grond van de onweersproken inhoud van de stukken gaat de kantonrechter van het volgende uit:
a
Dexia Bank Nederland N.V., de vennootschap die aanvankelijk partij was, is na een fusie met haar aandeelhoudster als rechtspersoon opgehouden te bestaan. Dexia is haar rechtsopvolgster onder algemene titel. Dexia is tevens de rechtsopvolgster onder algemene titel van Bank Labouchere N.V., alsmede van Legio-Lease B.V. (hierna: Labouchere of Legio-Lease). Waar hierna sprake is van Dexia worden haar rechtsvoorgangsters daaronder mede begrepen.
b
[gedaagden] heeft de navolgende aandelenleaseovereenkomst met Dexia gesloten (hierna: de leaseovereenkomst):
Contractnr.
Datum
Naam overeenkomst
Looptijd
Leasesom
21696914
28-12-2000
Capital Effect Maandbetaling
240 mnd
€ 21.782,40
c
In de leaseovereenkomst is in artikel 3 het navolgende bepaald:
“3. Lessee kan deze lease-overeenkomst na 60 maanden dagelijks met onmiddellijke ingang en zonder annuleringskosten beëindigen, onder betaling of verrekening van de restant-hoofdsom op dat moment. Bij beëindiging binnen deze 60 maanden is lessee naast betaling of verrekening van de restant-hoofdsom tevens de nog niet verstreken maandtermijnen t/m de 60e maand verschuldigd, waarbij over deze maandtermijnen een korting wordt verrekend van 50%.”
Artikel 6 van de Bijzondere voorwaarden Effecten Lease (hierna: de algemene voorwaarden), die op de leaseovereenkomst van toepassing zijn verklaard, luidt als volgt:
“6. Indien (a) lessee na schriftelijke ingebrekestelling nalatig blijft met het betalen van één of meer maandtermijnen of het nakomen van enige andere verplichting uit hoofde van de overeenkomst of enige andere soortgelijke lease-overeenkomst, of (b) lessee surséance van betaling aanvraagt of failliet wordt verklaard, is de Bank gerechtigd de overeenkomst en alle andere soortgelijke lease-overeenkomsten terstond te beëindigen en het onbetaalde restant van de totaal overeengekomen leasesom(men) uit hoofde van alle lopende lease-overeenkomsten soortgelijk als de onderhavige overeenkomst in zijn geheel op te eisen en de waarden te verkopen op een door de Bank te bepalen moment ter beurze of anderszins. De Bank zal de opbrengst van die verkoop in mindering brengen op datgene wat lessee haar verschuldigd is. Een eventueel batig saldo zal alsdan door de Bank aan lessee worden uitbetaald.”
d
Dexia heeft met betrekking tot de leaseovereenkomst een eindafrekening opgesteld met het volgende resultaat:
Contractnr.
Datum eindafrekening
Resultaat
21696914
2 maart 2004
- € 3.722,25
e
Volgens opgave van Dexia heeft [gedaagden] op grond van de leaseovereenkomst in totaal € 3.358,12 aan termijnen en € 3.722,25 aan restschuld aan Dexia betaald. Volgens dit overzicht heeft Dexia € 514,68 aan dividendvergoeding aan [gedaagden] betaald en € 50,49 aan dividendvergoeding verrekend. Ter nadere afrekening heeft [gedaagden] op of omstreeks 18 januari 2012 € 3.488,29 van Dexia ontvangen.
f
Bij brief van 25 januari 2012 van de gemachtigde van [gedaagden] is aan Dexia meegedeeld dat [gedaagden] zijn rechten ten aanzien van alle vorderingen op Dexia voorbehoudt.
g
Bij brief van 28 januari 2014 heeft Dexia aan [gedaagden] meegedeeld dat zij een einde wilde maken aan de onzekere situatie tussen haar en [gedaagden] . Dexia heeft [gedaagden] verzocht mee te delen of Dexia aan al haar verplichtingen jegens hem heeft voldaan en - zo niet - mee te delen en te onderbouwen welk bedrag Dexia nog verschuldigd is.
h
Op de voormelde brief heeft de gemachtigde van [gedaagden] bij brief van 10 maart 2014 aan Dexia geantwoord dat - kort samengevat - [gedaagden] recht heeft op volledige schadevergoeding.
Vordering
Dexia vordert dat bij vonnis, uitvoerbaar bij voorraad voor wat betreft de proceskosten, voor recht wordt verklaard dat zij ten aanzien van de met [gedaagden] gesloten leaseovereenkomst met nummer 21696914 aan al haar verplichtingen heeft voldaan en derhalve niets meer aan [gedaagden] is verschuldigd, met hoofdelijke veroordeling in de kosten van het geding.
Hetgeen Dexia ter toelichting van deze vordering heeft gesteld komt op het volgende neer.
Dexia ziet zich geconfronteerd met de situatie dat [gedaagden] een vordering op haar pretendeert, dat [gedaagden] de verjaring van die vordering heeft gestuit, maar dat [gedaagden] niet inhoudelijk motiveert waarom hij meent een vordering op Dexia te hebben. Dexia meent daarom er recht en belang bij te hebben dat in rechte wordt vastgesteld dat [gedaagden] geen vordering meer op haar heeft in verband met de tussen hen gesloten leaseovereenkomst.
Dexia ziet zich geconfronteerd met de situatie dat [gedaagden] een vordering op haar pretendeert, dat [gedaagden] de verjaring van die vordering heeft gestuit, maar dat [gedaagden] niet inhoudelijk motiveert waarom hij meent een vordering op Dexia te hebben. Dexia meent daarom er recht en belang bij te hebben dat in rechte wordt vastgesteld dat [gedaagden] geen vordering meer op haar heeft in verband met de tussen hen gesloten leaseovereenkomst.
Verweer
Het verweer, waarmee [gedaagden] de vordering heeft bestreden, zal - voor zover daaraan wordt toegekomen - hierna aan de orde komen.
Beoordeling
De vernietiging op grond van artikel 1:88 jo. 1:89 BW van leaseovereenkomst II en III
Dexia heeft de buitengerechtelijke vernietiging van leaseovereenkomst II en III door de echtgenote van [betrokkene] bij brief van 22 december 2005 met een beroep op verjaring bestreden. Dexia stelt zich op het standpunt dat het recht van de echtgenote van [betrokkene] om de leaseovereenkomsten II en III op grond van artikel 1:88 BW jo. artikel 1:89 BW te vernietigen reeds was verjaard op 22 december 2005. Dexia beroept zich daarbij op het bepaalde in artikel 3:52 lid 1 sub d BW. Dienaangaande wordt het volgende overwogen.
De verjaring ex artikel 3:52 lid 1 sub d BW vangt aan drie jaren nadat de bevoegdheid om deze vernietigingsgrond in te roepen, aan degene aan wie deze bevoegdheid toekomt, ten dienste is komen te staan. Op 10 juli 2015 (ECLI:NL:HR: 2015:1866) heeft de Hoge Raad zich uitgesproken over dit criterium “ten dienste komen te staan”. Het komt erop neer dat de verjaringstermijn gaat lopen op het tijdstip waarop de betrokken echtgenoot daadwerkelijk bekend is geworden met het bestaan van de overeenkomst. Hiervoor is bepalend welke feiten en omstandigheden bekend zijn en niet of bekendheid bestaat met de juridische beoordeling daarvan.
Dexia heeft aangevoerd dat de echtgenote van [betrokkene] ten tijde van het afsluiten van de leaseovereenkomsten wist dat de ze werden afgesloten. De verjaringstermijn van drie jaren uit artikel 3:52 lid 1 sub d BW is derhalve voor de echtgenote van [betrokkene] op deze datum aangevangen, aldus Dexia.
De echtgenote van [betrokkene] heeft de vernietiging van de leaseovereenkomsten weliswaar eerst bij haar brief van 22 december 2005 ingeroepen, doch [betrokkene] beroept zich op de stuitende werking van de verjaring door de collectieve procedure die de stichting Eegalease en de Consumentenbond op 13 maart 2003 bij de rechtbank Amsterdam tegen Dexia aanspanden. Dit stuitingsberoep zal onderstaand worden besproken.
Stuitende werking collectieve procedure stichting Eegalease
De Hoge Raad heeft op 9 oktober 2015 (ECLI:NL:HR:2015:3018) beslist dat de stuitende werking op de voet van artikel 3:316 lid 1 BW van een collectieve vordering in de zin van artikel 3:305a BW zich uitstrekt tot de verjaring van een op die collectieve actie aansluitende, individuele vordering tot vernietiging van rechtshandelingen krachtens artikel 1:89 BW en dat dit ingevolge het bepaalde in artikel 3:52 lid 2 BW ertoe leidt dat ook de verjaring van de bevoegdheid tot het uitbrengen van een buitengerechtelijke verklaring tot vernietiging wordt gestuit. Voorts heeft de Hoge Raad daarin bepaald dat een buitengerechtelijke vernietigingsverklaring als hiervoor bedoeld, die wordt uitgebracht voor het tijdstip waarop de in artikel 3:316 lid 2 BW bedoelde termijn van zes maanden is verstreken, tijdig is uitgebracht.
Ter beoordeling ligt voor of dit arrest tot gevolg heeft dat er geen sprake kan zijn van verjaring van de bevoegdheid tot vernietiging, indien er een buitengerechtelijke vernietiging heeft plaatsgevonden vóór 26 februari 2006, zijnde zes maanden na de beëindiging van de collectieve procedure door royement op 25 augustus 2005. Het is daarbij de vraag of aan de uitgebrachte collectieve vordering geen stuitende werking toekomt, omdat de eisers in die procedure naderhand afstand hebben gedaan van alle in die dagvaarding gepretendeerde rechten en vorderingen en omdat de vernietiging door de echtgenote van Dexia niet aansluit op de vorderingen die in de collectieve actie aan de orde waren.
Naar aanleiding van het voorgaande wordt geoordeeld als volgt. Bij arrest van
4 november 2014 (ECLI:NL:GHAMS:2014:4585, r.o. 3.14) heeft het Hof Amsterdam overwogen dat het de individuele afnemer (zoals [betrokkene] ), die tijdig een zogenoemde opt-out verklaring heeft afgelegd, niet regardeert dat de Stichting Eegalease in het kader van de schikking afstand heeft gedaan van alle rechten en vorderingen die inzet waren van de betrokken collectieve procedure, juist omdat de afnemer heeft verklaard niet aan de Duisenbergregeling gebonden te willen zijn. Deze overweging en beslissing wordt hier overgenomen. In het door Dexia aangehaalde arrest d.d. 25 november 2014 (r.o. 3.10.5, ECLI:NL:GHSHE:2014:4956) heeft het Hof Den Bosch overwogen dat de hier bedoelde afstand van recht door Stichting Eegalease ook geldt voor het recht (van de afnemer) een beroep te doen op de in de brief van Stichting Eegalease van 29 januari 2003 en in de dagvaarding van Stichting Eegalease van 13 maart 2003 vervatte vernietiging van de effectenleaseovereenkomst. Dit laatste doet echter niet af aan het feit dat uit bovengenoemde beslissing van de Hoge Raad volgt dat het instellen van de betreffende collectieve actie stuitende werking heeft ten aanzien van de verjaring van de bevoegdheid om nadien (alsnog) een buitengerechtelijke vernietigingsverklaring af te leggen. Het beroep van Dexia op afstand van recht wordt verworpen.
4 november 2014 (ECLI:NL:GHAMS:2014:4585, r.o. 3.14) heeft het Hof Amsterdam overwogen dat het de individuele afnemer (zoals [betrokkene] ), die tijdig een zogenoemde opt-out verklaring heeft afgelegd, niet regardeert dat de Stichting Eegalease in het kader van de schikking afstand heeft gedaan van alle rechten en vorderingen die inzet waren van de betrokken collectieve procedure, juist omdat de afnemer heeft verklaard niet aan de Duisenbergregeling gebonden te willen zijn. Deze overweging en beslissing wordt hier overgenomen. In het door Dexia aangehaalde arrest d.d. 25 november 2014 (r.o. 3.10.5, ECLI:NL:GHSHE:2014:4956) heeft het Hof Den Bosch overwogen dat de hier bedoelde afstand van recht door Stichting Eegalease ook geldt voor het recht (van de afnemer) een beroep te doen op de in de brief van Stichting Eegalease van 29 januari 2003 en in de dagvaarding van Stichting Eegalease van 13 maart 2003 vervatte vernietiging van de effectenleaseovereenkomst. Dit laatste doet echter niet af aan het feit dat uit bovengenoemde beslissing van de Hoge Raad volgt dat het instellen van de betreffende collectieve actie stuitende werking heeft ten aanzien van de verjaring van de bevoegdheid om nadien (alsnog) een buitengerechtelijke vernietigingsverklaring af te leggen. Het beroep van Dexia op afstand van recht wordt verworpen.
Maatstaf voor de vraag of de onderhavige leaseovereenkomsten door de collectieve actie werd bestreken is of het gaat om een individuele vordering (betreffende de vernietiging van effectenleaseovereenkomsten), die bij de in de collectieve actie gevorderde verklaring voor recht aansluit (vgl. r.o. 3.4.1 arrest Hoge Raad). Voor de vraag of er sprake is van ‘aansluiten’ als hier bedoeld is van belang dat de aanleiding voor de collectieve actie (mede) gelegen was in het toenmalige standpunt van Dexia, dat de artikelen 1:88 en 1:89 BW op geen van de door haar overeengekomen effectenleaseovereenkomsten van toepassing waren, omdat er geen sprake was van koop op afbetaling. De collectieve actie had in hoofdzaak betrekking op twee vorderingen. De eerste vordering was gericht op een verklaring voor recht dat artikel 1:88 BW van toepassing is op ‘de’ door Dexia aangeboden leaseovereenkomst (in de dagvaarding genoemd onder verschillende benamingen). Deze vordering is door de kantonrechter Amsterdam toegewezen (vonnis d.d. 25 augustus 2004, ECLI:NL:RBAMS:2004:AQ7412). De tweede vordering was gericht op - kort samengevat - een verklaring voor recht dat effectenleaseovereenkomsten, die in de periode 29 januari 2000 tot en met 1 mei 2002 zonder toestemming van de echtgenoot zijn aangegaan, vernietigd althans vernietigbaar zijn. Deze vordering is door de kantonrechter Amsterdam afgewezen (als zijnde niet toewijsbaar in een vordering ex artikel 3:305a BW). Tegen dat vonnis is hoger beroep ingesteld, zodat dit vonnis niet in kracht van gewijsde is gegaan. De procedure in hoger beroep is geëindigd doordat deze procedure is ingetrokken in verband met de totstandkoming van de Duisenbergregeling en de daarop gebaseerde WCAM-overeenkomst. Met name de eerstgenoemde vordering in de collectieve actie, gericht op een verklaring voor recht dat artikel 1:88 BW wel van toepassing is op de (dat wil zeggen: op alle genoemde soorten) leaseovereenkomsten met Dexia, is essentieel voor het slagen van een vordering van een individuele afnemer als de onderhavige. De vordering van [betrokkene] is van eenzelfde strekking en er is derhalve sprake van ‘aansluiting’ als door de Hoge Raad bedoeld.
Ingevolge de beslissing van de Hoge Raad is de verjaring alleen gestuit indien binnen zes maanden nadat de collectieve vordering in de zin van artikel 3:305a BW is geëindigd een nieuwe eis is ingesteld, dan wel een daarmee gelijk te stellen buitengerechtelijke verklaring tot vernietiging is afgelegd (ECLI:NL:HR:2015:3018, r.o. 3.5.2 en 3.5.3). Bedoelde collectieve vordering is geëindigd in - kort samengevat - een schikking tussen de daarbij betrokken partijen, die door verbindendverklaring krachtens de Wet collectieve afwikkeling massaschade (WCAM, wet van 23 juni 2005, Stb 2005/340) rechtsgevolgen heeft gekregen (dan wel heeft kunnen krijgen) voor (de meeste) belanghebbenden. Uit de rechtsoverwegingen 3.4.2 en 3.4.3 van de Hoge Raad in bovengenoemd beslissing kan worden afgeleid dat de met een collectieve actie beoogde effectieve en efficiënte rechtsbescherming met zich brengt, dat een gerechtigde in afwachting van de uitkomst van die collectieve actie vooralsnog kan afzien van een buitengerechtelijke vernietiging van de overeenkomst, althans van stuitingshandelingen. Voorts kan daaruit worden afgeleid dat - nu de collectieve actie mede ten behoeve van de belanghebbende was ingesteld - de belanghebbende pas na het tot stand komen van een schikking kan (en behoeft te) beoordelen of hij daaraan gebonden wenst te zijn. Een en ander brengt mee dat de belanghebbende - ter voorkoming van verjaring - pas een buitengerechtelijke vernietigingsverklaring hoefde af te geven nadat de schikking als uitkomst van de collectieve actie is komen vast te staan.
Dat doet de vraag rijzen op welk moment de hiervoor bedoelde collectieve actie is geëindigd en dus op welk moment de termijn van zes maanden als bedoeld in artikel 3:316 lid 2 BW is aangevangen. De uitkomst van de collectieve actie is het gevolg geweest van een proces van onderhandelen en procederen, waarbij mede de in de WCAM voorgeschreven procedure is gevolgd. Op 25 januari 2007 is door de verbindendverklaring door het hof Amsterdam (ECLI:NL:GHAMS:2007:AZ7033) definitief komen vast te staan wat de uitkomst is geweest van de collectieve actie. Op dat moment wist een belanghebbende waar hij aan toe was. Wanneer een eerdere datum wordt genomen als aanvangsmoment van de termijn van zes maanden ex artikel 3:316 lid 2 BW dan zou dit strijdig zijn met de door de Hoge Raad in r.o.3.4.2. genoemde effectieve en efficiënte rechtsbescherming van de belanghebbende.
Uit het voorgaande volgt dat tot uitgangspunt moet worden genomen dat de verjaring van de bevoegdheid tot vernietiging van de effectenleaseovereenkomst II en III is gestuit indien uiterlijk zes maanden na 25 januari 2007, dat wil zeggen uiterlijk op 25 juli 2007, een buitengerechtelijke vernietigingsverklaring is afgegeven. Een buitengerechtelijke vernietigingsverklaring die is uitgebracht vóór 25 juli 2007 heeft derhalve tot rechtsgevolg gehad dat de overeenkomst, waarop zij betrekking heeft, is vernietigd, tenzij de bevoegdheid daartoe reeds op 13 maart 2003 (het moment van dagvaarding door (onder meer) Stichting Eegalease) was verjaard. Dit komt overeen met hetgeen de Hoge Raad heeft beslist op 19 mei 2017 (ECLI:NL:HR:2017:936).
Aangezien de leaseovereenkomsten II en III zijn gesloten op 4 oktober 2000 was de bevoegdheid tot vernietiging op 13 maart 2003 nog niet verjaard. De echtgenote van [betrokkene] heeft de vernietiging van deze leaseovereenkomsten ingeroepen bij haar brief van 22 december 2005. Als gevolg van de hiervoor besproken collectieve stuiting van de verjaringstermijn heeft die vernietiging tijdig plaatsgevonden. De leaseovereenkomsten II en III staan derhalve bloot aan ongedaanmaking. Een daartoe stekkende reconventionele vordering is in deze procedure weliswaar niet door [betrokkene] ingesteld, doch dit laat onverlet dat de vorderingen van Dexia, voor zover deze betrekking hebben op de leaseovereenkomst II en III, niet toewijsbaar zijn.
Op de geschillen van partijen ten aanzien van de leaseovereenkomsten I en IV zal onderstaand worden ingegaan. Te dien aanzien wordt het volgende overwogen.
Belang bij de vordering en misbruik van procesbevoegdheid?
[betrokkene] c.s. stellen voorop dat Dexia geen belang heeft bij de onderhavige vordering (artikel 3:303 BW) en dat zij door het instellen daarvan misbruik maakt van haar bevoegdheid daartoe (artikel 3:13 BW). Bij de beoordeling daarvan zijn de volgende omstandigheden van belang.
Dexia heeft onbetwist gesteld dat haar commerciële bedrijfsvoering reeds lange tijd geleden is gestaakt, dat zij thans slechts bestaat om de geschillen rond de effectenleaseproducten af te wikkelen en dat aan het in stand houden van de daarvoor noodzakelijke organisatie hoge kosten verbonden zijn. Daarmee is gegeven dat Dexia een redelijk en in rechte te respecteren belang heeft om duidelijkheid te verkrijgen over de vraag of afnemers - waaronder [betrokkene] c.s. - aanspraken jegens haar hebben en zo ja, tot welke omvang en op welke grond, ten einde in staat te zijn deze af te wikkelen. Gelet op de gemotiveerde onderbouwing door Dexia van haar stelling dat zij aan haar verplichtingen jegens [betrokkene] c.s. heeft voldaan vormt het vorderen van een verklaring voor recht een geëigend middel om die duidelijkheid te verkrijgen. [betrokkene] c.s. heeft dan immers de mogelijkheid om in conventie en/of in reconventie het tegendeel te onderbouwen.
Het voorgaande neemt niet weg dat, gelet op het verweer van [betrokkene] c.s., moet worden onderzocht of Dexia misbruik maakt van haar bevoegdheid tot het instellen van een vordering als de onderhavige. Hoewel hiervoor reeds is overwogen dat Dexia voldoende belang heeft bij het verkrijgen van duidelijkheid in de rechtsverhouding tussen haar en (ook) [betrokkene] c.s., kan er toch sprake zijn van misbruik van bevoegdheid, namelijk indien de belangen van [betrokkene] c.s. door het op dit moment instellen van de vordering onevenredig worden geschaad of indien dit in strijd is met het belang van een goede procesorde en/of een goede rechtspleging. Daarbij is van belang of [betrokkene] c.s. voldoende de gelegenheid heeft gehad om de feiten en omstandigheden te onderzoeken die bepalend zijn voor zijn aanspraken en of inmiddels voldoende duidelijkheid bestaat over de in rechte toe te passen beoordelingsmaatstaven.
De onderhavige procedure heeft betrekking op een effectenleaseovereenkomst. De rechtsverhouding tussen partijen maakt deel uit van een groot aantal financiële massaschadezaken. Elke afzonderlijke procedure in een dergelijke zaak dient te worden behandeld en beslist op grond van de feiten en omstandigheden van de individuele zaak. Tegelijkertijd moet rekening worden gehouden met de beoordelingsmaatstaven zoals die zijn en worden ontwikkeld bij de afdoening van soortgelijke zaken. Omdat de behandeling van deze zaken in en buiten rechte zich concentreert bij een klein aantal partijen en organisaties, bestaat de mogelijkheid van enige coördinatie bij de afdoening van deze zaken. Deze omstandigheden brengen mee dat bij de beoordeling of enige partij recht en belang heeft bij het instellen van een procedure in een individuele zaak, tevens van belang is wat de stand van zaken bij de ontwikkeling van beoordelingsmaatstaven voor de betreffende massaschadezaken als geheel is en voorts wat de betrokken partijen (met name Dexia) en de gemachtigden (met name Leaseproces) in dat verband hebben gedaan en nagelaten.
In zijn arresten van 28 maart 2008 (ECLI:NL:HR:2008:BC2837) en 5 juni 2009 (ECLI:NL:HR:2009:BH2815) heeft de Hoge Raad uitsluitsel gegeven over de regels en beoordelingsmaatstaven die van toepassing zijn op effectenleasezaken zoals de onderhavige. In de arresten van het hof Amsterdam van 1 december 2009 (ECLI:NL:GHAMS:2009: BK4978, ECLI:NL:GHAMS:2009:BK4981, ECLI:NL:GHAMS:2009:BK4982 en ECLI:NL:GHAMS:2009:BK4983) is daaraan feitelijk invulling gegeven door de ontwikkeling van de zogenoemde Hof-formule. In zijn arrest van 29 april 2011 (ECLI:NL:HR:2011:BP4003) heeft de Hoge Raad geoordeeld dat het hof Amsterdam daarmee een juiste toepassing heeft gegeven aan de eerder bedoelde maatstaven. Daarmee stond in hoofdlijnen vast en was aan partijen bekend welke beoordelingsmaat- staven in effectenleasezaken moeten worden toegepast.
De stellingen van (de gemachtigde van) [betrokkene] c.s. komen er op neer dat [betrokkene] c.s. thans niet in een procedure behoort te worden betrokken waarin wordt vastgesteld of er nog sprake is van aanspraken van [betrokkene] c.s. jegens Dexia en zo ja welke. Ter onderbouwing daarvan wordt aangevoerd dat [betrokkene] c.s. de mogelijkheid behoort te hebben om arresten van hoven en van de Hoge Raad af te wachten waarin op bepaalde beslispunten duidelijkheid zal worden verkregen. Daarnaast wordt aangevoerd dat een behandeling van (en beslissing op) de vordering van Dexia tot gevolg kan hebben dat [betrokkene] c.s. aanspraken op Dexia verliest waarvan het bestaan in de toekomst kan blijken.
Naar aanleiding hiervan wordt overwogen als volgt. Het gaat om de beoordeling van de aanspraak van [betrokkene] c.s. op Dexia ten gevolge van onrechtmatig handelen van Dexia (het onvoldoende zorgvuldigheid betrachten bij het aangaan van de leaseovereenkomst), dat méér dan 17 jaar geleden heeft plaatsgevonden. Ook de afhandeling van de overeenkomst(en) heeft al vele jaren geleden plaats gevonden. De bij de beoordeling toe te passen criteria staan (in hoofdlijnen) al ongeveer acht jaar vast. Dat er aanleiding bestaat om te veronderstellen dat in de naaste toekomst zal blijken dat [betrokkene] c.s. een vordering op Dexia heeft, die niet in de onderhavige procedure zouden kunnen worden beoordeeld, heeft [betrokkene] c.s. in het geheel niet met concrete feiten of omstandigheden onderbouwd. Reeds op grond van het tijdsverloop moet [betrokkene] c.s. worden geacht reeds vóór aanvang van de onderhavige procedure ruim voldoende de gelegenheid te hebben gehad om de feitelijke en juridische grondslagen van zijn (eventuele) vordering op Dexia te onderzoeken.
Voorts is niet gebleken dat er door [betrokkene] c.s. beslispunten zijn opgeworpen waarover niet reeds in de hiervoor genoemde jurisprudentie van de Hoge Raad en het hof Amsterdam - dan wel in de daarna uitgesproken arresten - is beslist, of waarover in de onderhavige procedure niet zou kunnen worden beslist. In elke stand van de jurisprudentie geldt dat van de daarin ontwikkelde maatstaven kan worden afgeweken indien zich bijzondere omstandigheden voordoen die een dergelijke afwijking rechtvaardigen. [betrokkene] c.s. is in staat geweest dergelijke omstandigheden in de onderhavige procedure naar voren te brengen, indien in zijn geval daartoe aanleiding bestaat. Voorts is niet zonder betekenis dat een aantal door [betrokkene] c.s. in de onderhavige procedure opgeworpen stellingen recent zijn verworpen door het hof Amsterdam, zonder dat de gemachtigde van [betrokkene] c.s. tegen de betreffende arresten cassatie heeft doen instellen. Nu die gemachtigde naar eigen zeggen optreedt voor vele duizenden afnemers, en het stellingen betreft die velen van hen (zo niet allen) zullen aangaan, overtuigt het argument betreffende de kosten van cassatie niet. Deze zullen per afnemer relatief gering zijn. Zouden de beoordelingsmaatstaven onvoldoende zijn uitgekristalliseerd, dan zou het in de rede hebben gelegen dat in het belang van de afnemers wel cassatie zou zijn ingesteld tegen het (de) betreffende arrest(en) van hof Amsterdam. Dat [betrokkene] c.s. zich niet kan vinden in de thans in de jurisprudentie ontwikkelde beoordelingsmaatstaven maakt niet dat deze niet zouden kunnen worden toegepast.
Het enkele feit dat er een mogelijkheid bestaat dat de jurisprudentie zich op enig moment in de toekomst in een voor [betrokkene] c.s. gunstiger zin zal kunnen ontwikkelen, betekent niet dat thans niet zou kunnen of mogen worden beslist over de aanspraken van [betrokkene] c.s. Een dergelijke mogelijkheid is immers altijd aanwezig, ook op andere rechtsterreinen en in andere soorten zaken.
Uit het voorgaande volgt voorts dat de vordering van Dexia beoogt om vast te stellen of [betrokkene] c.s. nog een vordering op Dexia heeft. Voor zover [betrokkene] c.s. van mening is dat hij nog een vorderingsrecht jegens Dexia heeft dan is hij voldoende in de gelegenheid geweest om een daartoe strekkend verweer in conventie te voeren en/of een daarop gerichte reconventionele vordering in te stellen. [betrokkene] c.s. wordt door het instellen van de onderhavige vordering niet beknot dan wel benadeeld in zijn rechtspositie. Van schending van zijn aanspraken op grond van artikel 1 Eerste Protocol EVRM - wat daar verder ook van zij - kan dan ook geen sprake zijn.
Er bestaat geen aanleiding (meer) voor een aanhouding of “standstill”. Nu er geen onduidelijkheid bestaat over de juridische toetsings- en beoordelingskaders kunnen de geschillen omtrent de in het geding zijnde leaseovereenkomst worden behandeld en beslist.
Gelet op het voorgaande wordt geconcludeerd dat Dexia voldoende redelijk belang heeft bij haar vordering en dat de belangen van [betrokkene] c.s. niet onevenredig worden geschaad door het feit dat deze thans aanhangig wordt gemaakt. Dit is evenmin in strijd met de belangen van een goede procesorde en een behoorlijke rechtspleging. Door het aanhangig maken van de onderhavige vordering maakt Dexia geen misbruik van haar recht en bevoegdheid daartoe. Op de vordering van Dexia zal daarom in het hierna volgende worden beslist.
Advisering door Centraal Adviespunt Financiële Diensten B.V. (hierna: Centraal Adviespunt)
Partijen zijn het er over eens dat de leaseovereenkomst IV tot stand is gekomen door tussenkomst van Centraal Adviespunt.
Volgens [betrokkene] c.s. heeft de een medewerker van Centraal Adviespunt hen thuis bezocht voor een adviesgesprek en die presenteerde zich als een deskundigadviseur op financieel gebied. Deze verkoper adviseerde om een Capital Effect aan te gaan. Daarnaast dienden zij een depot af te sluiten bij Dexia en de inleg daarvoor te betalen met geld uit een hypotheekverhoging. De maandelijkse inleg voor het Capital Effect werd dan vanuit het depot betaald. Met deze constructie kon hij zijn doelstelling verwezenlijken, aldus de adviseur. De verkopen van Centraal Adviespunt verzekerde hen dat dit een uitstekende vorm van sparen was, waaraan geen risico’s waren verbonden maar wel een kans op een beter rendement dan gewoon sparen.
[betrokkene] c.s. heeft onder meer onder verwijzing naar het arrest van de Hoge Raad (Van Uden/NBG) van 6 september 2013 (ECLI:NL:HR:2013:CA1725) aangevoerd dat hij er in beginsel van mocht uitgaan dat CENTRAAL ADVIESPUNT de op haar rustende zorgplicht jegens hem naleefde. Hieruit volgt dat [betrokkene] c.s. bij een door CENTRAAL ADVIESPUNT geadviseerde constructie minder snel bedacht hoefde te zijn op en zich minder snel eigener beweging behoefde te verdiepen in niet vermelde risico’s dan degene die zich wendt tot een aanbieder van een effectenleaseproduct. De relatie tussen [betrokkene] c.s. en CENTRAAL ADVIESPUNT verschilt, volgens [betrokkene] c.s., aldus wezenlijk van de standaard effectenleaserelatie waarop voormelde arresten van de Hoge Raad van 5 juni 2009 zien. [betrokkene] c.s. voert aan dat Dexia op grond van de artikelen 6:76 BW, 6:171 BW en/of 6:172 BW aansprakelijk is voor het handelen van de medewerker van CENTRAAL ADVIESPUNT. Dit betekent dat in het onderhavige geval niet kan worden uitgegaan van een verdeling van de schade, zoals in de effectenleaserechtspraak is beslist.
Voorts heeft [betrokkene] c.s. bij zijn laatste akte aangevoerd dat ingevolge de arresten van de Hoge Raad van 2 september 2016 (ECLI:NL:HR:2016:2012 en 2015) in afwijking van de Hof-formule in de onderhavige situatie de vergoedingsplicht van Dexia geheel in stand dient te blijven, nu de vereiste vergunning ontbreekt en CENTRAAL ADVIESPUNT beleggingsadvieswerkzaamheden heeft verricht.
Dexia heeft deze stellingen van [betrokkene] c.s. gemotiveerd weersproken.
Ten aanzien van dit arrest overweegt de kantonrechter als volgt. In dit arrest is een onderscheid gemaakt tussen een standaard effectenleaserelatie, waarbij een kant-en-klaar effectenleaseproduct wordt aangeboden door de aanbieder (zoals aan de orde in de standaard effectenleasejurisprudentie van de Hoge Raad en het hofmodel) en een situatie waarbij een opdrachtgever een financieel dienstverlener heeft benaderd voor een op zijn specifieke situatie toegesneden advies. De kantonrechter is van oordeel dat uit dit arrest volgt dat in de laatstgenoemde situatie op de financieel dienstverlener een bijzondere en zwaarder wegende zorgplicht rust die tot een andere verdeling van de schade kan leiden. Daarmee ligt in deze zaak de vraag voor of hier door een financieel dienstverlener aan [betrokkene] c.s. een op zijn specifieke situatie toegesneden advies is verstrekt. Uit de door [betrokkene] c.s. aangevoerde omstandigheden kan dit naar het oordeel van de kantonrechter niet, althans onvoldoende, worden afgeleid. De omstandigheden dat - zoals door [betrokkene] c.s. aangevoerd - Dexia op enig moment op haar website heeft aangegeven dat haar producten worden aangeboden door gespecialiseerde financiële adviseurs, dat Dexia instructies heeft gegeven aan tussenpersonen hoe te handelen, dat Dexia in haar jaarverslag 1997 spreekt over persoonlijk advies en dat de heer J. [adviseur] in verklaringen spreekt over het geven van beleggingsadviezen door Spaar Select, bieden hieromtrent geen althans onvoldoende uitsluitsel. Op grond van genoemde omstandigheden moet het er wel voor worden gehouden dat Dexia ermee bekend was dat financiële advisering tot de zakelijke activiteiten van Centraal Adviespunt behoorde en dat er ook sprake is geweest van advisering aan afnemers van leaseovereenkomsten door tussenpersonen. Dit betekent echter niet dat hier tot uitgangspunt kan worden genomen dat Centraal Adviespunt aan alle door haar bediende afnemers van leaseovereenkomsten een op hun specifieke situatie verstrekt advies heeft gegeven en dat Dexia dit wist of behoorde te weten. Vast staat dat de medewerker van Centraal Adviespunt het product Capital Effect aan [betrokkene] c.s. heeft aanbevolen, maar dat is naar het oordeel van de kantonrechter onvoldoende om deze aanbeveling te kwalificeren als een op de specifieke situatie van [betrokkene] c.s. toegesneden advies. Zo heeft [betrokkene] c.s. niet gesteld dat ook aan hem een persoonlijk rekenvoorbeeld is toegestuurd en dat hij naar aanleiding daarvan is teruggebeld ter bespreking van het toezonden materiaal. De omstandigheid dat [betrokkene] c.s. mogelijk in algemene zin is geadviseerd en dat het product hem is aangeprezen geeft onvoldoende aanleiding voor een andere verdeling van de vergoedingsplicht wegens eigen schuld dan die uit de standaard jurisprudentie van de Hoge Raad en het hofmodel voortvloeit. Deze conclusie betekent dat niet meer wordt toegekomen aan hetgeen overigens bij dit onderdeel van het verweer door [betrokkene] c.s. is aangevoerd.
Artikel 41 Nadere Regeling Toezicht Effectenverkeer 1999 (NR 99)
[betrokkene] c.s. heeft aangevoerd dat Dexia in strijd heeft gehandeld met artikel 41 van de Nadere Regeling Toezicht Effectenverkeer 1999 (NR 99) aangezien zij cliënten accepteerde van Centraal Adviespunt deze in verband daarmee vergunningplichtige werkzaamheden verrichte maar niet over een vergunning beschikte. Dexia wist of behoorde dat volgens [betrokkene] c.s. te weten. Dexia heeft hierdoor onrechtmatig gehandeld en is aansprakelijk voor de daaruit voortvloeiende schade, aldus [betrokkene] c.s.
De kantonrechter oordeelt als volgt.
Ten aanzien van de twee arresten van de Hoge Raad van 2 september 2016 overweegt de kantonrechter allereerst het navolgende. In deze arresten is kort gezegd geoordeeld dat een cliëntenremisier – zijnde een bijzondere soort effectenbemiddelaar – vergunningplichtig is wanneer hij tevens adviesdiensten verricht bij de totstandkoming van een effectenleaseovereenkomst. Wanneer Dexia van een zodanige cliëntenremisier zonder vergunning een cliënt heeft geaccepteerd terwijl zij van het gegeven advies op de hoogte was of had moeten zijn, dan heeft Dexia gehandeld in strijd met artikel 41 NR 99 en is Dexia volledig schadeplichtig, aldus de Hoge Raad. Aangezien reeds hiervoor is geoordeeld dat geen adviesdiensten zijn verricht door Spaar Select bij de totstandkoming van de leaseovereenkomst, is derhalve in zoverre geen sprake van handelen in strijd met artikel
41 NR 99.
Tussen partijen is niet in geschil dat Centraal Adviespunt door Dexia was aangesteld om als cliëntenremisier bemiddelingswerkzaamheden te verrichten teneinde bij Dexia cliënten aan te brengen en kan derhalve worden aangemerkt als effectenbemiddelaar. Op grond van artikel 7 lid 1 Wte was het verboden zonder vergunning als effectenbemiddelaar in Nederland diensten aan te bieden of te verrichten. Centraal Adviespunt beschikte niet over een dergelijke vergunning. Op grond van artikel 10 lid 1 Wte en artikel 12 lid 1 aanhef en sub b, van de Vrijstellingsregeling Wte werden (rechts-)personen, voor zover zij cliënten aanbrachten bij een effecteninstelling die ingevolge artikel 7 lid 2 aanhef en onder h Wte als effectbemiddelaar diensten mag aanbieden of verrichten, vrijgesteld van de vergunningplicht. Dexia mocht ingevolge laatstgenoemd artikel als effectenbemiddelaar diensten aanbieden of verrichten, zodat Centraal Adviespunt op deze grond was vrijgesteld van de vergunningsplicht voor het aanbieden of verrichten van diensten.
Voorts waren cliëntenremisiers zoals Centraal Adviespunt op grond van artikel 12 lid 1 sub c van de Vrijstellingsregeling Wte vrijgesteld van de vergunningplicht van artikel 7 lid 1 Wte om cliënten aan te brengen bij een effecteninstelling als Dexia. Ingevolge artikel 21 lid 1 Wte moesten effectenbemiddelaars die van de vergunningplicht waren vrijgesteld wel worden ingeschreven in het in dit artikel genoemde register. Niet gesteld noch gebleken is dat Centraal Adviespunt niet in dit register was ingeschreven. Derhalve mocht Dexia op de voet van artikel 41 aanhef en onder d NR 99 de door Centraal Adviespunt aangebrachte cliënten in beginsel accepteren. Van handelen in strijd met artikel 41 NR 99 is in zoverre derhalve aldus geen sprake.
Dexia mocht op grond van artikel 41 aanhef en onder d NR 99 echter geen orders van Centraal Adviespunt accepteren aangezien voor het doorgeven van orders een vergunning was vereist als bedoeld in artikel 7 Wte. Dat is ook bepaald in de geïmplementeerde Richtlijn Beleggingsdiensten (Richtlijn 93/22/EEG). [betrokkene] c.s. heeft zijn stelling dat Centraal Adviespunt een effectenorder heeft doorgegeven echter onvoldoende onderbouwd. Derhalve is ook in die zin geen sprake van handelen in strijd met artikel 41 NR 99. Bovendien zijn geen feiten en omstandigheden aangevoerd die met zich brengen dat het eventuele optreden van Centraal Adviespunt als orderremisier tot een andere schadeverdeling zou moeten leiden dan die op grond van de Hof-formule.
Gelet op de voorgaande overwegingen inzake de door [betrokkene] c.s. aangevoerde advisering en het beroep op artikel 41 NR 99 wordt niet meer toegekomen aan hetgeen overigens bij deze onderdelen van het verweer door [betrokkene] c.s. is aangevoerd.
Aankoop en behoud aandelen
Bij de leaseovereenkomsten I en III zijn aandelen geleased van Dexia. [betrokkene] c.s. voert aan dat Dexia niet op de in deze leaseovereenkomsten voorziene wijze aandelen heeft aangekocht en behouden. Dit punt is reeds onderwerp geweest van een door de Autoriteit Financiële Markten (hierna: AFM) onder leiding van een door het hof Amsterdam daartoe aangewezen raadsheer-commissaris verricht (deskundigen)onderzoek. In haar beschikking van 25 januari 2007 (waarin de WCAM-overeenkomst algemeen verbindend werd verklaard) heeft het hof die stellingen verworpen. Dit omdat de vraag of Dexia in de periode waarop het onderzoek zich heeft toegespitst (in verband met de beschikbare gegevens met name de periode december 2000 tot en met december 2005) de benodigde aandelen heeft verworven en behouden om aan haar verplichtingen uit hoofde van bestaande leaseovereenkomsten als de onderhavige te kunnen voldoen, door de AFM in positieve zin is beantwoord. Dit oordeel heeft het hof Amsterdam herhaald in haar arresten van 29 april 2014 (ECLI:NL:GHAMS:2014:1523 en ECLI:NL:GHAMS:2014:1533). In deze arresten heeft het hof Amsterdam eveneens de stelling verworpen dat uit het feit dat in de jaarrekeningen aanzienlijke optieposities worden genoemd om de verplichtingen uit hoofde van de leaseovereenkomst af te dekken, volgt dat Dexia geen aandelen heeft gekocht. Het in de laatstgenoemde zaak tegen dat oordeel aangevoerde cassatiemiddel is door de Hoge Raad met toepassing van artikel 81 RO afgewezen (HR 9 december 2016, ECLI:NL:HR:2016:2822). De kantonrechter sluit zich bij de genoemde overwegingen aan. Daarbij komt dat de gegevens uit de jaarrekeningen waarnaar [betrokkene] c.s. verwijst in de onderzoeksperiode ook bekend waren en kennelijk geen aanleiding vormden voor nader onderzoek op dit punt voor de betrokken partijen. Concrete feiten of omstandigheden die een ander oordeel rechtvaardigen zijn door [betrokkene] c.s. niet gesteld, zodat de hier bedoelde stellingen van [betrokkene] c.s. worden gepasseerd.
Beurskoersen
[betrokkene] c.s. stellen verder dat Dexia bij de aankoop van de aandelen waar de leaseovereen- komsten I en IV betrekking op hebben niet de juiste beurskoersen zou hebben gehanteerd, omdat zij mogelijk een opslag in rekening bracht. Zij stellen dat Dexia door de wijze waarop zij de aandelen aankocht een gemiddelde prijs kon behalen, maar mogelijk een opslag heeft berekend door aan de belegger de hoogste dagkoers in rekening te brengen.
Ten aanzien van dit door Dexia betwiste verweer wordt het volgende overwogen. De bij de aankoop gehanteerde beurskoersen zijn in de overeenkomsten zelf opgenomen en de exacte informatie over de beurskoersen is op de data van aankoop voor een ieder toegankelijk. Tegen die achtergrond heeft [betrokkene] c.s. onvoldoende gemotiveerd gesteld dat Dexia in zijn concrete geval een onjuiste koers in rekening heeft gebracht. Uit de door [betrokkene] c.s. gestelde feiten en omstandigheden kan niet worden afgeleid dat Dexia een hogere dagkoers dan de laagste dan wel de door Dexia behaalde gemiddelde dagkoers in rekening heeft gebracht. [betrokkene] c.s. heeft daarmee onvoldoende concreet gesteld en onderbouwd op welke wijze Dexia in zijn geval en met betrekking tot de in geding zijnde leaseovereenkomst in strijd met de gesloten leaseovereenkomst dan wel onrechtmatig zou hebben gehandeld. Het slechts verwijzen naar een boetebesluit uit november 2006 van de AFM is onvoldoende, omdat daaruit niets blijkt over de onderhavige leaseovereenkomsten.
Beleggingstechnische tekortkomingen
[betrokkene] c.s. stellen dat de door Dexia aangeboden producten ‘beleggingstechnische tekortkomingen’ vertonen, waardoor [betrokkene] c.s. ofwel heeft gedwaald ofwel aanspraak behoort te hebben op een hoger bedrag aan schadevergoeding dan zou volgen uit de standaard toepassing van de Hof-formule. [betrokkene] c.s. meent dat aan de leaseovereen- komsten de volgende beleggingstechnische tekortkomingen kleven:
volstrekt onvoldoende spreiding;
geen mogelijkheid om de portefeuille tussentijds aan te passen;
geen reële mogelijkheid om tussentijds het product te beëindigen als gevolg van de zeer hoge boetebedragen;
geringe kans op een positief rendement.
De stellingen van (de gemachtigde van) [betrokkene] c.s. worden verworpen. De in het rapport van prof. dr. [professor] aangehaalde beleggingstechnische gebreken waar [betrokkene] c.s. naar verwijst zijn afdoende kenbaar uit de effectenleaseovereenkomst en de algemene voorwaarden. [betrokkene] c.s. had deze gebreken bij raadpleging daarvan dan ook kunnen kennen in geval hij, zoals hij volgens de jurisprudentie van de Hoge Raad ook gehouden was te doen, de moeite had gedaan de hem verstrekte informatie met de vereiste oplettendheid en zorg te lezen en zich redelijke inspanning had getroost om de effectenleaseovereenkomst te begrijpen, en in geval van onduidelijkheid vragen te stellen (vgl. de conclusie plaatsvervangend PG (ECLI:NL:PHR:2016:35) bij het arrest van de Hoge Raad van 2 september 2016 (ECLI:NL:HR:2016:2012) waarbij de klachten tegen, kort gezegd, de beleggingstechnische gebreken, zoals vermeld in het rapport van prof. dr. [professor] met toepassing van artikel 81 RO zijn verworpen).
De rapporten van dr. A. [naam 1] en prof. dr. J. [naam 2] , die [betrokkene] c.s. ter gelegenheid van het pleidooi nog heeft overgelegd, hebben de kantonrechter er niet van overtuigd dat in deze anders dient te worden geoordeeld dan hiervoor is vermeld te meer nu de conclusies van [naam 1] grotendeels steunen op voornoemd rapport van prof. dr. [professor] .
Resterende termijnen inzake leaseovereenkomst IV
De door Dexia opgestelde eindafrekening ziet er – voor zover hier van belang – als volgt uit.
HIER GEBLEVEN
Opbrengst verkoop
€ 4.954,82
Totaal aan inhaalincasso’s (tegoed) Bij
€ 90,76
Subtotaal bij:
€ 5.045,58
22 Resterende termijnen à € 90,76
Af € 1.996,72
50,00% korting over resterende termijnen
Af
€ 998,36
Restant hoofdsom
Af
€ 7.769,47
Subtotaal af:
€ 8.767,83
Totaal door u nog te voldoen
€ 3.722,25
Het geschil van partijen ziet op het bedrag van € 998,36 aan resterende termijnen dat Dexia in deze eindafrekening heeft verrekend. Dexia acht zich daartoe gerechtigd op grond van artikel 3 van de leaseovereenkomst zoals geciteerd onder feiten sub c. [betrokkene] c.s. stelt zich echter op het standpunt dat het beroep van Dexia op dit beding, niet zijnde een kernbeding, dient te worden afgewezen omdat het een oneerlijk beding betreft als bedoeld in de zin van Richtlijn 93/13/EEG van de Raad van de Europese Gemeenschappen van 5 april 1993 betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten (hierna: de richtlijn).
De onderhavige procedure is aangehouden geweest in afwachting van beantwoording van prejudiciële vragen in een zaak waarin de verrekening van resterende termijnen onderwerp van geschil was (hof Amsterdam, 9 augustus 2016, ECLI:NL:GHAMS:2016:3242). Daarin lag ter beoordeling voor of artikel 6 in samenhang met artikel 15 van de algemene voorwaarden een beding betreft dat op grond van de richtlijn als oneerlijk moet worden beschouwd. De Hoge Raad heeft zich hierover uitgesproken bij beslissing van 21 april 2017 (ECLI:NL:HR:2017:773).
Dexia heeft zich op het standpunt gesteld dat het recht van [betrokkene] c.s. om zich te beroepen op de vernietigbaarheid van het beding uit artikel 3 van de leaseovereenkomst is verjaard. De kantonrechter overweegt hieromtrent het volgende. Ook zonder dat [betrokkene] c.s. een dergelijk beroep op vernietigbaarheid doet, dient de kantonrechter het betreffende beding ambtshalve te toetsen en eventueel te vernietigen als blijkt dat dit beding oneerlijk is in de zin van de richtlijn (HR 13 september 2013, ECLI:NL:HR:2013:691). Dat een voltooiing van de verjaringstermijn daaraan in de weg zou staan, is niet verenigbaar met de strekking van deze richtlijn. Dit volgt eveneens uit het arrest HvJ EU 21 december 2016 (ECLI:EU:C:2016:980, Gutiérrez Naranjo) waaraan Dexia heeft gerefereerd. Na te hebben overwogen dat de toepassing van een procedureregel, zoals een redelijke verjaringstermijn, dient te worden onderscheiden van een beperking in de tijd van de gevolgen van een uitlegging van een regel van Unierecht, overweegt het hof daarin in rechtsoverweging 70:
“De in het nationale recht geldende voorwaarden, waarnaar artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 verwijst, mogen derhalve geen afbreuk doen aan de essentie van het recht dat consumenten aan deze bepaling - zoals uitgelegd in de in de punten 54 tot en met 61 van dit arrest aangehaalde rechtspraak van het hof - ontlenen om niet gebonden te zijn aan een beding dat geacht wordt oneerlijk te zijn.”
“De in het nationale recht geldende voorwaarden, waarnaar artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 verwijst, mogen derhalve geen afbreuk doen aan de essentie van het recht dat consumenten aan deze bepaling - zoals uitgelegd in de in de punten 54 tot en met 61 van dit arrest aangehaalde rechtspraak van het hof - ontlenen om niet gebonden te zijn aan een beding dat geacht wordt oneerlijk te zijn.”
Voorts heeft Dexia aangevoerd dat artikel 3 van de leaseovereenkomst een kernbeding is, zodat op grond van artikel 4 lid 2 van de richtlijn dit beding buiten de toepassing van de richtlijn blijft. Naar het oordeel van de kantonrechter voert [betrokkene] c.s. terecht aan dat artikel 3 van de leaseovereenkomst geen kernbeding is. De leaseovereenkomst is een overeenkomst tussen een professionele partij en een consument en over artikel 3 van de leaseovereenkomst is niet afzonderlijk tussen partijen onderhandeld. Artikel 3 van de leaseovereenkomst is derhalve een beding als bedoeld in artikel 6:231 onder a BW (zie ook HR 10 juli 2015, ECLI:NL:HR:2015:1866, waarin sprake was van een soortgelijke leaseovereenkomst met een gelijkaardig beding), zodat ook dit standpunt van Dexia zal worden gepasseerd.
De Hoge Raad heeft in zijn voormelde prejudiciële beslissing artikel 6 van de algemene voorwaarden getoetst aan de richtlijn en heeft daarin voor zover hier van belang het volgende voorop gesteld:
3.5.1 Richtlijn 93/13 is niet rechtstreeks van toepassing in de Nederlandse rechtsorde. Een richtlijnconforme uitleg van het Nederlandse recht brengt echter mee dat de Nederlandse rechter op grond van art. 6:233 BW gehouden is een beding te vernietigen indien hij vaststelt dat een beding oneerlijk is in de zin van die richtlijn (HR 13 september 2013, ECLI:NL:HR:2013:691, NJ 2014/274 ([.../...]), rov. 3.7.1-3.7.3).
3.5.2 Op grond van art. 3 lid 1 Richtlijn 93/13 wordt een beding in een overeenkomst waarover niet afzonderlijk is onderhandeld, als oneerlijk beschouwd indien het, in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de uit de overeenkomst voortvloeiende rechten en verplichtingen van de partijen ten nadele van de consument aanzienlijk verstoort. Op grond van art. 4 lid 1 Richtlijn 93/13 worden voor de beoordeling van het oneerlijke karakter van een beding in een overeenkomst in aanmerking genomen, voor zover te dezen van belang, alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst, alsmede alle andere bedingen van de overeenkomst, op het moment waarop de overeenkomst is gesloten, rekening houdend met de aard van de goederen of diensten waarop de overeenkomst betrekking heeft.
(…)
3.5.6 Uit de hiervoor weergegeven overwegingen volgt dat voor de beantwoording van de eerste door het hof gestelde vraag dient te worden nagegaan of art. 6 Bijzondere voorwaarden een ‘aanzienlijke verstoring van het evenwicht’ tussen de uit de overeenkomst van partijen voortvloeiende rechten en verplichtingen veroorzaakt ten nadele van de consument, met name doordat als gevolg van dit beding diens uit de wettelijke bepalingen voortvloeiende rechtspositie in daartoe voldoende ernstige mate wordt aangetast. (…) Deze beoordeling dient plaats te vinden naar het tijdstip van het sluiten van de overeenkomst, waarbij dient te worden bezien welke gevolgen het beding voor de consument kan hebben.
De kantonrechter neemt deze overwegingen over, aangezien ze ook op de onderhavige zaak van toepassing zijn.
De Hoge Raad komt vervolgens in haar beslissing tot het oordeel dat de rechter ten aanzien van artikel 6 van de algemene voorwaarden (geciteerd onder feiten sub c) gehouden is om dit beding op grond van artikel 6:233 BW te vernietigen voor zover het betrekking heeft op rentetermijnen die ten tijde van de beëindiging van de leaseovereenkomst nog toekomstig waren. Op die rentetermijnen kan derhalve niet op grond van artikel 6 van de algemene voorwaarden aanspraak worden gemaakt. Aan deze beslissing ligt onder meer ten grondslag hetgeen in de onderstaand weergegeven overwegingen 3.7.5 en 3.7.8 en 3.8.1 is overwogen.
3.7.5 Door de ontbinding ontvangt Dexia de aflossing van het geleende bedrag op een eerder tijdstip dan overeengekomen. Bij een effectenovereenkomst met een financiële instelling moet tot uitgangspunt worden genomen dat een eerdere aflossing die instelling in staat stelt om het hiermee gemoeide bedrag opnieuw uit te lenen. Daarom moet ervan worden uitgegaan dat de eerdere aflossing voor haar het voordeel heeft dat dit bedrag onmiddellijk opnieuw rentedragend is, tegen het percentage dat zij op dat moment kan bedingen. Met dit voordeel dient overeenkomstig het hiervoor overwogene rekening te worden gehouden bij de vaststelling van de schade als bedoeld in art. 6:277 BW.
3.7.8 Met het hiervoor in 3.7.5 genoemde voordeel wordt geen rekening gehouden bij de berekening van het bedrag waarop Dexia aanspraak kan maken bij beëindiging op grond van art. 6 Bijzondere voorwaarden, zij het dat bij de uitleg die het hof aan art. 15 Bijzondere voorwaarden heeft gegeven, hierin wel op andere wijze wordt voorzien, doordat bij die uitleg de in art. 7A:1576e lid 2 (oud) BW genoemde vaste aftrek van 5% per jaar dient plaats te vinden op de vervroegde betaling van het restant van de leasesom. Laatstgenoemde aftrek is evenwel volgens art. 15 Bijzondere voorwaarden bij voorbaat gelimiteerd tot dat percentage, zodat in het geval Dexia een groter voordeel geniet door de vervroegde aflossing, het verschil in zoverre niet in mindering komt op de haar toekomende vergoeding.
3.8.1 In verband met het hiervoor in 3.7.8 overwogene levert het beding van art. 6 Bijzondere voorwaarden een aanzienlijke verstoring op van het evenwicht tussen de uit de overeenkomst van partijen voortvloeiende rechten en verplichtingen ten nadele van de consument als hiervoor bedoeld in 3.5.6. Het hiervoor in 3.7.5 genoemde voordeel kan immers, afhankelijk van de hoogte van de rente en het tijdstip waarop de beëindiging dan wel de ontbinding plaatsvindt, zeer aanzienlijk zijn. Met dat voordeel wordt bij de berekening van hetgeen waarop Dexia op grond van art. 6 Bijzondere voorwaarden aanspraak kan maken, geen rekening gehouden, terwijl art. 15 Bijzondere voorwaarden hierin slechts beperkt op andere wijze voorziet. In verband hiermee kan worden gesproken van een onevenredig hoge schadevergoeding als hiervoor bedoeld in 3.5.3.
Hieraan doet niet af dat het hiervoor in 3.7.5 genoemde voordeel dan wel het hiervoor aan het slot van 3.7.8 genoemde verschil onder omstandigheden ook zeer gering of zelfs nihil kan zijn, afhankelijk van de rentestand en het tijdstip van de beëindiging of ontbinding van de overeenkomst. Zoals volgt uit hetgeen hiervoor in 3.5.4-3.5.6 is overwogen, gaat het te dezen immers om de gevolgen die het beding voor de consument kan hebben, en om de aantasting van diens rechtspositie door het beding, beide beoordeeld naar het moment van het aangaan van de overeenkomst.
Zoals Dexia in haar akte uitlaten heeft aangevoerd wordt in deze zaak geen beroep gedaan op het beding uit artikel 6 van de algemene voorwaarden doch op het beding uit artikel 3 van leaseovereenkomst (geciteerd onder feiten sub c). De ontbinding van de leaseovereenkomst door Dexia wegens wanprestatie van de lessee (ex artikel 6 algemene voorwaarden) is in de onderhavige zaak niet aan de orde. [betrokkene] c.s. heeft in de onderhavige zaak gebruik gemaakt van de mogelijkheid, die artikel 3 van de leaseovereenkomst hem biedt, om de leaseovereenkomst met een looptijd van 240 maanden voortijdig te beëindigen. Voor het geval deze beëindiging door de lessee plaatsvindt binnen 60 maanden na aanvang – zoals hier – bepaalt artikel 3 van de leaseovereenkomst dat de lessee alsdan naast betaling of verrekening van de restant-hoofdsom tevens de nog niet verstreken maandtermijnen t/m de 60e maand verschuldigd is, waarbij over deze maandtermijnen een korting wordt verleend van 50%.
Of dit beding uit artikel 3 van de leaseovereenkomst als een oneerlijk beding in de zin van de richtlijn dient te worden aangemerkt, zal de kantonrechter beoordelen aan de hand van het toetsingscriterium dat de Hoge Raad in zijn hiervoor weergegeven overweging 3.5.6 voorop heeft gesteld. Het artikel is, anders dan artikel 6 van de algemene bepalingen, niet direct te brengen onder een van de bedingen (a t/m q) die zijn opgesomd in de indicatieve en niet uitputtende lijst in de bijlage van de richtlijn. Dit sluit echter niet uit dat het beding “
in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de uit de overeenkomst voortvloeiende rechten en verplichtingen van de partijen ten nadele van de consument aanzienlijk verstoort"(lid 1 van artikel 3 van de richtlijn). Om dit te beoordelen, zal gelet op overweging 3.5.6, dienen te worden bezien of de uit de wettelijke bepalingen (Nederlandse recht) voortvloeiende rechtspositie van de consument door het beding in voldoende ernstige mate wordt aangetast. Het Nederlandse recht voorziet niet in een specifieke wettelijke bepaling inzake het tussentijds opzeggen van een duurovereenkomst voor bepaalde tijd met al dan niet de verplichting tot schadevergoeding. Artikel 7A:1576e lid 2 BW waar Dexia naar verwijst is immers enkel van toepassing tijdens de looptijd van het contract en niet bij beëindiging, zo volgt uit overweging 3.7.6. De opzeggingsbevoegdheid van een duurovereenkomst wordt in het Nederlands recht beheerst door de redelijkheid en billijkheid (artikel 6:248 BW).
in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de uit de overeenkomst voortvloeiende rechten en verplichtingen van de partijen ten nadele van de consument aanzienlijk verstoort"(lid 1 van artikel 3 van de richtlijn). Om dit te beoordelen, zal gelet op overweging 3.5.6, dienen te worden bezien of de uit de wettelijke bepalingen (Nederlandse recht) voortvloeiende rechtspositie van de consument door het beding in voldoende ernstige mate wordt aangetast. Het Nederlandse recht voorziet niet in een specifieke wettelijke bepaling inzake het tussentijds opzeggen van een duurovereenkomst voor bepaalde tijd met al dan niet de verplichting tot schadevergoeding. Artikel 7A:1576e lid 2 BW waar Dexia naar verwijst is immers enkel van toepassing tijdens de looptijd van het contract en niet bij beëindiging, zo volgt uit overweging 3.7.6. De opzeggingsbevoegdheid van een duurovereenkomst wordt in het Nederlands recht beheerst door de redelijkheid en billijkheid (artikel 6:248 BW).
De kantonrechter is na toepassing van voornoemd toetsingscriterium van oordeel dat de gevolgen die het beding uit artikel 3 voor [betrokkene] c.s. als consument kan hebben en de aantasting van zijn rechtspositie door dit beding – beoordeeld naar het moment van het sluiten van de leaseovereenkomst – niet onaanvaardbaar zijn. Het beding voorziet er immers in dat de lessee bij tussentijdse opzegging ná 60 maanden enkel de restant-hoofdsom dient te betalen. Tussen partijen is niet in geschil dat dit bedrag voor verrekening in aanmerking komt. In geval van beëindiging vóór het verstrijken van 60 maanden dient lessee ingevolge het beding 50% van de niet verstreken maandtermijnen tot en met de 60e maand te betalen. Deze termijnen bestaan deels uit rente en deels uit aflossing van de restant-hoofdsom. Daarbij dient te worden bedacht dat Dexia € 13.271,52 aan rente zou hebben getoucheerd indien de overeengekomen looptijd van 240 maanden zou zijn uitgediend. Zo voorziet de eindafrekening in het onderhavig geval op grond van artikel 3 in een bedrag van € 998,36 aan resterende termijnen, waarin begrepen aldus de toelichting van Dexia een bedrag van € 676,18 aan rente. Als een onredelijk beding in de zin van de richtlijn dan wel een onredelijk beding in de zin van artikel 6:233 BW is deze aldus gefixeerde en gematigde vergoeding naar het oordeel van de kantonrechter niet aan te merken, ook niet wanneer de leaseovereenkomst op een ander willekeurig moment zou worden beëindigd. Wanneer dit immers wordt vergeleken met de vergoeding waarop Dexia naar het oordeel van de Hoge Raad recht heeft ingeval van ontbinding van de leaseovereenkomst wanneer artikel 6 van de algemene voorwaarden niet zou bestaan, kan niet worden gezegd dat de vergoeding zoals genoemd in artikel 3 van de leaseovereenkomst strijdig is met de redelijkheid en billijkheid. Naar het oordeel van de kantonrechter is door dit beding het evenwicht tussen de uit de leaseovereenkomst voortvloeiende rechten en verplichtingen van partijen derhalve niet (aanzienlijk) ten nadele van de consument verstoord. De kantonrechter zal het beding daarom in stand laten en dit verweer passeren.
Wettelijke rente
De navolgende stelling van [betrokkene] c.s. is naar het oordeel van de kantonrechter onvoldoende door Dexia weerlegd. Die stelling houdt in dat het hiervoor onder de feiten sub e genoemde bedrag van € 3.488,29 is betaald op 18 januari 2012, terwijl de rente is berekend tot en met 31 december 2011. Het moet er mitsdien voor worden gehouden dat Dexia ter zake van wettelijke rente tot 18 januari 2012 nog verschuldigd is het door [betrokkene] c.s. genoemde bedrag van € 6,65, vermeerderd met de wettelijke rente daarover conform artikel 6:119 lid 2 BW.
Buitengerechtelijke kosten
[betrokkene] c.s. heeft aangevoerd dat nog aanspraak bestaat op vergoeding van buitengerechtelijke kosten door Dexia, hetgeen Dexia gemotiveerd heeft betwist. [betrokkene] c.s. heeft een beschrijving gegeven van de werkzaamheden die zijn gemachtigde voorafgaand aan deze procedure heeft verricht. Uit die beschrijving blijkt dat het ten dele gaat om werkzaamheden ter instructie van de zaak, waarvoor in geval van een procedure de in de artikelen 237 tot en met 240 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering bedoelde (proces)kosten reeds een vergoeding plegen in te sluiten. Dit zijn derhalve geen buitengerechtelijke verrichtingen die voor een afzonderlijke vergoeding in aanmerking komen. De beschrijving ziet voor het overige op gestandaardiseerde buitengerechtelijke verrichtingen van de gemachtigde van [betrokkene] c.s., tevens gemachtigde van een zeer groot aantal andere opponenten van Dexia. Een opgave en specificatie van aan deze gestandaardiseerde verrichtingen verbonden kosten ontbreekt en evenmin is onderbouwd of en zo ja in hoeverre deze kosten aan [betrokkene] c.s. zullen worden toegerekend. Er is derhalve niet komen vast te staan dat [betrokkene] c.s. ter zake van buitengerechtelijke kosten nog een vordering op Dexia geldend zal kunnen maken.
Slotsom
Niet in geschil is dat bij toepassing van de maatstaven en beoordelingskaders (zoals geformuleerd door de Hoge Raad in de voormelde arresten van 2008 en 2009 en nader uitgewerkt in het hofmodel) [betrokkene] c.s. aanspraak had op een schadevergoeding van
€ 3.488,29. Dit bedrag heeft Dexia op of omstreeks 18 januari 2012 aan [betrokkene] c.s. uitgekeerd. De door [betrokkene] c.s. aangevoerde feiten en omstandigheden en de op basis daarvan gevoerde verweren bieden geen grond om van deze jurisprudentie af te wijken. Volledigheidshalve wordt hierbij nog overwogen dat de kantonrechter bij het voorgaande is uitgegaan van de door Dexia bij inleidende dagvaarding overgelegde financiële gegevens, welke niet dan wel onvoldoende door [betrokkene] c.s. zijn weersproken. Nu Dexia uitsluitend gegevens heeft overgelegd betreffende de door haar in deze procedure genoemde overeenkomst, zal de verklaring voor recht slechts daarop betrekking kunnen hebben. Dit betekent dat de vordering van Dexia toewijsbaar is als hierna vermeld. Partijen zullen geen verplichtingen meer jegens elkaar hebben uit de onderhavige rechtsverhouding.
[betrokkene] c.s. zal als de in het ongelijk gestelde partij worden veroordeeld in de proceskosten. Daarbij zal een gematigde vergoeding worden aangehouden inzake het pleidooi, nu er één en hetzelfde pleidooi is gehouden in een veelheid van zaken.
BESLISSING
De kantonrechter:
- verklaart voor recht dat Dexia, met uitzondering van haar verplichting om aan [betrokkene] c.s. een bedrag te betalen van € 6,65, vermeerderd met de wettelijke rente conform artikel 6:119 lid 2 BW, aan al haar verplichtingen uit hoofde van de leaseovereenkomst met nummer 21696914 heeft voldaan en op grond daarvan verder niets meer aan [betrokkene] c.s. verschuldigd is;
- veroordeelt [betrokkene] c.s. hoofdelijk, des dat de een betalende de ander zal zijn bevrijd, in de kosten van de procedure, aan de zijde van Dexia gevallen, tot op heden begroot op:
voor verschuldigd griffierecht € 115,00
voor het exploot van dagvaarding € 77,52
voor verschuldigd griffierecht € 115,00
voor het exploot van dagvaarding € 77,52
voor informatiekosten € 3,26
voor salaris gemachtigde
€ 230,00 +totaal € 425,78, een en ander onverminderd de eventueel over de proceskosten verschuldigde btw;
voor salaris gemachtigde
€ 230,00 +totaal € 425,78, een en ander onverminderd de eventueel over de proceskosten verschuldigde btw;
- verklaart dit vonnis uitvoerbaar bij voorraad voor wat betreft de proceskosten;
-
wijst het meer of anders gevorderde af.
wijst het meer of anders gevorderde af.
Dit vonnis is gewezen door kantonrechter mr. F.P. L .M. Vennix en uitgesproken ter openbare terechtzitting van 8 maart 2018 in tegenwoordigheid van de griffier.